W poszukiwaniu „śląskiej duszy”.pdf

Marcin Wisłocki

W poszukiwaniu „śląskiej duszy”

Jan Harasimowicz , Schwärmergeist und Freiheitsdenken. Beiträge zur Kunst- und Kulturgeschichte Schlesiens in der Frühen

Neuzeit , Hg. Matthias Noller, Magdalena Poradzisz-Cincio („Neue Forschungen zur Schlesischen Geschichte”, Bd. 21),

Köln–Weimar–Wien 2010 (424 ss., 74 il.), ISBN 978-3-412-20616-1, indeksy: osobowy i topograiczny, spis ilustracji,

bibliograia wybranych prac autora.

S chwärmergeist und Freiheitsdenken (Duch

marzycielstwa i myśl o wolności) – opubliko-

wana pod tym tytułem książka Jana Harasimowi-

cza, wydana nakładem prestiżowego wydawnic-

twa Böhlau w ramach serii „Neue Forschungen

zur Schlesischen Geschichte” („Nowe Badania

nad Historią Śląska”), redagowanej przez Joachi-

ma Bahlckego, stanowi autorski wybór 19 studiów

poświęconych nowożytnej sztuce i kulturze Ślą-

ska. Zamieszczone w niej teksty, przygotowane

na przestrzeni ostatnich trzech dekad i ogłoszone

drukiem w czasopismach bądź pracach zbioro-

wych w języku polskim, niemieckim oraz angiel-

skim, zostały poddane gruntownej rewizji i uzu-

pełnieniom, uwzględniającym najnowszy stan

badań. Rozdziały, uporządkowane wokół pięciu

podstawowych zagadnień: 1) Katolicki – ewange-

licki – śląski. Z dziejów śląskiej „wyjątkowości”

(s. 1–89); 2) „Krwawi” i „bezkrwawi” męczennicy.

O kulcie świętych i bohaterów (s. 91–155); 3) „Błoga

śmierć”. O ars moriendi i pompa funebris (s. 157–

231); 4) „Bogu ku czci, nam wszystkim na wieczną

pamiątkę”. O architekturze i sztuce (s. 233–312);

5) Współpraca i rywalizacja. O śląsko-polskim są-

siedztwie (s. 313–373), prezentują szerokie spek-

trum zjawisk i tendencji charakterystycznych dla

czasów powstawania i kształtowania się wyznań

na omawianym obszarze. Podstawowym celem

tomu jest – co autor podkreśla w przedmowie

(s. XV n.) – prezentacja różnorodności i bogactwa

śląskiego dziedzictwa kulturowego okresu nowo-

żytnego, w którym zarówno konfesje (luteranie

i katolicy) i grupy wyznaniowe na Śląsku nie ma-

jące oicjalnych struktur (schwenckfeldyści, ana-

baptyści czy zwolennicy nauk Jana Kalwina), jak

i rozpowszechnione przez nie formy pobożności

oraz służące ich wyrażaniu języki narodowe (obok

niemieckiego polski i czeski) nie tylko współist-

/ 102 /

Marcin Wisłocki / W poszukiwaniu „śląskiej duszy”

niały, lecz także wzajemnie się przenikały i od-

działywały na siebie. Idee zawarte w tytule, wy-

znaczające klamrę spajającą strukturę książki,

prezentują zarazem główną tezę autora, dotyczącą

konstytutywnych cech kultury Śląska w okre-

sie panowania Habsburgów. Ów „duch marzy-

cielstwa” i „myśl o wolności”, przejawiające się

w skłonności do mistycyzmu i spirytualizmu oraz

w dążeniu intelektualnych elit do obrony swobód

uzyskanych w dobie reformacji – odnajdywały

swe liczne wyrazy niezależnie od granic wyzna-

niowych. Studia Jana Harasimowicza, dla których

punktem wyjścia stały się metody ikonograiczna

i ikonologiczna – perspektywa w polskiej historii

sztuki otwarta pracami takich uczonych, jak Jan

Białostocki czy Lech Kalinowski – egzempliiku-

ją sukcesywny rozwój tych narzędzi badawczych,

związany z bardziej dobitnie niż wcześniej pod-

kreślanym i realizowanym dezyderatem wykorzy-

stania źródeł pisanych epoki jako warunku sine

qua non zrozumienia specyiki zjawisk i przemian

dokonujących się w Europie okresu kształtowania

się i rozwoju Kościołów wyznaniowych.

W opracowaniach stanowiących rozdziały

przyjęta została różnorodna perspektywa i zakres

tematyczny – od wywodów przekrojowych i odzna-

czających się syntetycznym charakterem, poprzez

analizę wybranych zjawisk, aż do case studies , zog-

niskowanych wokół pojedynczych dzieł sztuki czy

postaci, odgrywających wszakże kluczową rolę dla

zrozumienia ówczesnej tożsamości kulturowej Ślą-

ska. Jakkolwiek – na co wskazuje Joachim Bahlcke

w przedmowie (s. VIII) – celem autora bynajmniej

nie było odrzucenie granic pomiędzy dyscyplina-

mi, lecz postulat ożywionej i intensywnej dyskusji

różnych dziedzin wiedzy, to jednak w niektórych

spośród analiz przyjęta została znacznie szersza

perspektywa niż w tradycyjnie pojmowanej histo-

rii sztuki. Zwłaszcza w przypadku charakterysty-

ki rytuału pogrzebowego na Śląsku (s. 194–213)

oraz próby oceny dorobku badań nad związkami

śląsko-polskimi (s. 315–330) można dostrzec ro-

zumienie zjawisk artystycznych jako elementów

rozległego spektrum ogólnych fenomenów przeja-

wiających się w historii i kulturze.

Studium otwierające pierwszą część, Kon-

likty wyznaniowe i sztuka kościelna doby konfe-

sjonalizacji na Śląsku (s. 3–26), należy uznać za

wprowadzające w problematykę tomu. Zarysowuje

ono wyjątkową sytuację społeczno-polityczną i re-

ligijną, jaka powstała na analizowanym obszarze

– zwycięstwo reformacji luterańskiej na terenach

podlegających katolickiej zwierzchności teryto-

rialnej. Autor przywołał tutaj, kluczowy zwłaszcza

dla rozważań zawartych w tej części książki, pa-

radygmat konfesjonalizacji – teorii sformułowanej

przed ponad 30 laty przez Wolfganga Reinhar-

da oraz Heinza Schillinga i rozwiniętej głównie

w gronie uczonych niemieckich, a skonstruowanej

wokół tezy o gruntownej przemianie społeczeństw

nowożytnej Europy, dokonującej się we wszelkich

możliwych aspektach życia pod wpływem formo-

wania się nowych Kościołów protestanckich oraz

w wyniku potrydenckiej reformy Kościoła katoli-

ckiego. Jakkolwiek autor nie posługuje się teorią

Reinharda i Schillinga w sensie literalnym, to

jednak analizując programy ideowe dzieł sztuki

kościelnej przyjmuje – co sam zaznacza – podob-

ną argumentację. Tym samym prezentuje sztukę

jako medium służące umocnieniu tożsamości wy-

znaniowej oraz polemicznemu dyskursowi – za-

równo pomiędzy luteranami a katolikami (przy

czym, co istotne, ze strony ewangelickiej pozba-

wionego jawnie antypapieskich akcentów), jak

i pomiędzy zwolennikami luterańskiej ortodoksji

a przedstawicielami nauk anabaptystycznych czy

reformowanych (m.in. w dobie zagrożenia tzw.

„drugą reformacją” – zwłaszcza po objęciu tronu

cesarskiego przez Fryderyka I, zwanego „królem

zimowym”, w 1619 roku). Autor podkreśla też, że

jednym z ważnych instrumentów argumentacji

teologicznej w sztuce stały się różnorodne sposoby

sięgania do tradycji średniowiecznej – widoczne

nie tylko wśród zleceniodawców katolickich, lecz

także w kręgach luterańskich. Innym charakte-

rystycznym zjawiskiem była dostrzegalna w pis-

mach teologów, poezji oraz sztuce subiektywizacja

i intensyikacja treści religijnych, niejednokrotnie

zabarwionych mistycznie, nasilająca się w XVII-

wiecznym luteranizmie, który m.in. pod wpływem

wydarzeń i następstw wojny trzydziestoletniej na

Śląsku był sukcesywnie marginalizowany do roli

diasporalnej.

Dopełnienie dla nakreślonej tu panoramy

prezentującej czasy od reformacji do połowy XVII

stulecia wyznacza szkic ogniskujący się wokół

konwencji w Altranstädt (1707) (s. 27–45), stano-

wiącej punkt wyjścia dla rozważań o sytuacji kon-

fesyjnej na Śląsku w okresie pomiędzy pokojem

westfalskim (1648) a początkiem wojen śląskich

(1740). Wyjątkowe na tle państw europejskich roz-

wiązanie – bo takim niewątpliwie było stworzenie

/ 103 /

↪ Q u art Nr 4(22)/2011

w ramach absolutystycznego państwa katolickie-

go możliwości (jakkolwiek poddanej daleko idą-

cym restrykcjom) praktykowania kultu ewan-

gelickiego – zrodziło potrzebę niespotykanego

dialogu prowadzonego za pomocą sztuki, a odzna-

czającego się wysokim poziomem i wyrainowa-

niem dysputy teologicznej. Szczególnie wymowną

tego egzempliikacją stała się Świdnica – miejsce

polemiki i rywalizacji pomiędzy środowiskiem

luterańskim, skupionym wokół miejscowego koś-

cioła Pokoju, a jezuitami, działającymi przy farze

św. św. Stanisława i Wacława. Tak było również

w Jeleniej Górze – bogatym kupieckim mieście,

poza którego murami wzniesiony ewangelicki

kościół Łaski (1709–1718) w wymowny sposób kon-

kurował z pozostającym pod opieką jezuitów koś-

ciołem paraialnym św. św. Erazma i Pankracego.

Istotnym faktorem oddziałującym na sztukę koś-

cielną okazała się także zauważalna wśród miej-

scowych luteranów żywa recepcja nowych prądów,

często o mistycyzującym charakterze – m.in. pie-

tyzmu z Halle. To właśnie dzięki tej otwartości

na nowo powstające nurty w tak wyjątkowym

kształcie wzniesiono kościół Łaski w Cieszynie

(1714–1751), którego koncepcja przestrzenna – jak-

kolwiek pozbawiona wszelkiego przepychu i de-

koracyjności – wywodzi się z katolickiego wzorca

bazyliki ścienno-ilarowej, propagowanego nader

chętnie przez jezuitów. Osobliwe rozwiązanie za-

mknięcia chóru, przepełnionego światłem pocho-

dzącym z czterech rzędów okien, odzwierciedlać

ma, zdaniem Jana Harasimowicza, akcentowaną

przez teologów pietystycznych koncepcję porząd-

ku zbawienia ( Heilsordnung ) – etapowej drogi

chrześcijanina do zjednoczenia ze Zbawcą. Szcze-

gólny charakter dialogu konfesji na habsburskim

Śląsku – jak głosi teza autora – okazał się możli-

wy dzięki specyicznej sytuacji. Co znamienne

bowiem, wraz z nadejściem pełnej swobody dla

luteranów (po włączeniu tego obszaru do Prus)

w architekturze kościelnej nastąpiła wyraźna uni-

ikacja wzorców i rozwiązań.

Istotną rolę w kształtowaniu się krajobrazu

kulturowego habsburskiego Śląska odegrał za-

kon cystersów. Poświęcony mu szkic (s. 46–64)

ukazuje, jak złożony bywał obraz międzykonfe-

syjnych relacji, niemożliwy do uchwycenia bez

porzucenia klisz i stereotypów przyjmowanych we

wcześniejszej historiograii. Niektórzy przełoże-

ni zgromadzenia w pierwszych dziesięcioleciach

po zwycięstwie nauk reformatora z Wittenbergi

skłaniali się ku jego poglądom. Wymowna jest też

niechęć cystersów do wchodzenia w spory z do-

minującym wtedy wyznaniem. Co więcej, wspól-

ne dla omawianego zakonu i zwolenników Lutra

było nie tylko silne chrystologiczne ukierunko-

wanie teologii, lecz także tendencja do mistyczne-

go spirytualizmu, wywodzącego się z nauczania

św. Bernarda z Clairvaux, m.in. jego wykładni

Pieśni nad pieśniami . Znamienne, że nurt ten

pobrzmiewa zarówno w pismach Martina Mol-

lera – pastora najpierw w Szprotawie, potem zaś

w łużyckim Görlitz, w ilozoii słynnego „szewca

ze Zgorzelca” – Jakoba Böhmego, czy związanego

blisko z cystersami mistyka i konwertyty Angelu-

sa Silesiusa (Johannesa Scheflera). Obrazu tego

dopełniają przykłady odwoływania się do misty-

ki oblubieńczej w dziełach sztuki (np. w dekora-

cji malarskiej empor w kościele ewangelickim

w Kościelcu pod Legnicą, z końca XVII w., czy

w malowidłach na sklepieniu kościoła cysterskie-

go w Krzeszowie, 1727–1738) jako świadectwa mię-

dzywyznaniowego dialogu i wzajemnych inspi-

racji, dowodzących – nawet w okresie wzmożonej

polityki rekatolizacyjnej po wojnie trzydziestolet-

niej – „zakorzenionej w historii Śląska charakte-

rystycznej preferencji do siły argumentu zamiast

argumentu siły” (s. 64).

Część pierwszą zamykają case studies oma-

wiające dwie świątynie ewangelickiego Śląska,

odgrywające kluczową rolę w procesie formowa-

nia się tożsamości wyznaniowej mieszkańców

tej ziemi. Kaplica św. Jadwigi na zamku w Brze-

gu (s. 65–76), przebudowana i wyposażona przez

księcia Jerzego II w latach 1567–1573, prezento-

wała modelowy przykład wnętrza luterańskiego

kościoła rezydencjonalnego, a nadto – miejsce

rodowej memorii. Teologiczny i stanowy program

elementów wystroju i wyposażenia owej kaplicy

posłużył jako wzorzec do naśladowania dla in-

nych książąt Rzeszy (np. w nagrobku Ulryka II

Meklemburskiego i jego dwóch żon w katedrze

w Güstrow, 1585–1597) oraz dla śląskiej szlachty

(np. ołtarz w Lewinie Brzeskim, ok. 1575). Nato-

miast fara św. Elżbiety we Wrocławiu, „»ewange-

licki Syjon« wielonarodowej metropolii” (s. 77–89),

została zaprezentowana jako kościół skupiający

intelektualną i społeczno-polityczną elitę mia-

sta, wraz z biblioteką i gimnazjum spełniający

rozliczne funkcje: nie tylko religijne, lecz także

/ 104 /

Marcin Wisłocki / W poszukiwaniu „śląskiej duszy”

kulturowe, społeczne i polityczne, a nadto – aż

do końca czasów habsburskich stanowiący mate-

rialne potwierdzenie ciągłości „chrześcijańskiego

obyczaju” oraz społecznej i rodowej pamięci sięga-

jącej jeszcze średniowiecza.

Przykładów odwoływania się do tradycji

średniowi ecznej wśród ewangelików Śląska od-

najdziemy w książce Jana Harasimowicza znacz-

nie więcej. Świadectwem żywotności przedrefor-

macyjnego dziedzictwa duchowego, poddanego

wszakże gruntownej reinterpretacji i „oczyszcze-

niu” na użytek nowego wyznania, może być „dłu-

gie trwanie” pamięci o świętych – wokół tej prob-

lematyki skoncentrowana jest druga część tomu.

Jakkolwiek kult „umarłych świętych” ( verstorbe-

ne Heilige ) został przez reformację surowo potę-

piony, to jednak funkcjonowali oni powszechnie

(w pismach teologów oraz w programach ideowych

elementów wyposażenia kościołów) jako exempla

wiary i wypływających z nich cnót, a także – jako

patroni kościołów, indywidualnych osób oraz or-

ganizacji cechowych (s. 93–125). Co ważne, doty-

czyło to nie tylko świętych nowotestamentowych

– Apostołów, Ewangelistów czy Marii, lecz także

pozabiblijnych (zwłaszcza męczenników z pierw-

szych wieków chrześcijaństwa), a nawet legendar-

nych, jak św. Krzysztof, łączony m.in. z „teologią

urzędu kaznodziejskiego” (s. 117), np. w przypad-

ku monumentalnej iguralnej podpory ambony

w kościele zamkowym w Oleśnicy (1605). Za szcze-

gólny przykład poddania średniowiecznego kultu

zabiegom reinterpretacyjnym można uznać postać

św. Jadwigi (s. 126–142), wpisującą się mocno

w lokalną terytorialną i stanową tożsamość. Autor

m.in. wskazuje sposoby, w jaki jej vita dostosowy-

wano do etosu luterańskiego.

Zjawiskiem charakterystycznym dla nowo

ukształtowanych Kościołów był też swoisty kult

bohaterów i władców, ponoszących oiary za wy-

znawaną wiarę. Tego rodzaju exempla , jak elek-

tor saski Jan Fryderyk Wettyn czy król szwedz-

ki Gustaw II Adolf Waza, miały dokumentować

„nowy rozdział w historii zbawienia”, rozpoczęty

wystąpieniem Lutra, a nadto – egzempliikować

etos związany z odnowioną doktryną. Taką posta-

cią związaną ze Śląskiem miał być Jan Chrystian

brzeski (zm. 1639) – „książę niezłomny”, któremu

poświęcony został tekst zamykający drugą część

tomu (s. 143–155). Jako koronny argument w roz-

ważaniach o tym władcy posłużył monumentalny

obraz Bartłomieja Strobla młodszego Uczta u He-

roda i Ścięcie św. Jana Chrzciciela (1640–1642),

przechowywany w madryckim Museo del Prado,

a będący ukrytą, lecz niezwykle rozbudowaną ale-

gorią odnoszącą się do teatru wydarzeń politycz-

nych doby wojny trzydziestoletniej. Płótno Strobla

– w tłumnej scenie biblijnej ukazujące całą elitę

ówczesnej Europy z jej władcami i władczyniami,

dowódcami wojskowymi oraz damami dworów

– zinterpretowane jest tutaj jako manifest sprze-

ciwu wobec rekatolizacyjnej polityki Habsburgów,

sformułowany przez elitę śląskich uchodźców po-

litycznych, znajdujących schronienie w Rzeczypo-

spolitej (przede wszystkim w Gdańsku) oraz w Ni-

derlandach. Będący głównym bohaterem obrazu

św. Jan Chrzciciel – którego ścięta głowa wniesio-

na na misie do sali pełnej bawiących się dostojni-

ków [por. il. okładki] miała symbolizować krwawą

oiarę złożoną przez Śląsk jako konsekwencję opo-

wiedzenia się za swobodą wyznania – został tutaj

ponadto zidentyikowany ze wspomnianym księ-

ciem brzeskim Janem Chrystianem, który – po-

zbawiony swojego władztwa i zmarły na wygnaniu

w Ostródzie – recypowany był nie tylko jako „bez-

krwawy męczennik”, lecz także, dzięki swojemu

pismu Das Briegische Bedencken (Rozważania

brzeskie), jako „prorok” oraz wzór chrześcijańskie-

go władcy.

Opisywana problematyka pamięci i honoro-

wania „świadków chrześcijańskiej wiary” wiąże

się – zgodnie z wielokrotnie podkreślaną w cza-

sach nowożytnych zasadą mors vitae testimonium

est – z kompleksem zagadnień odnoszących się

do śmierci, pochówku i upamiętniania zmarłego.

Kwestiom tym – bez których nie sposób uzyskać

wyczerpującego obrazu kultury omawianego

okresu – autor poświęcił trzecią część tomu. Dowo-

dzi w niej, w jak nierozłączny sposób ars morien-

di i pompa funebris – przejawiające się zarówno

w literaturze, sztuce, muzyce, jak i w ówczesnych

rytuałach – ogniskowały w sobie nie tylko roz-

liczne kwestie teologiczne, lecz także społeczne

i polityczne, związane m.in. z przynależnością

stanową i zawodową czy statusem materialnym

zmarłego. W studiach omawiających tę problema-

tykę – dotyczących śmierci, pogrzebu i nagrobka

(s. 159–193), rytuału pogrzebowego (s. 194–213)

oraz śląskich epitaiów i nagrobków jako tekstów

kultury (s. 214–231) – w kompleksowy sposób zo-

stały pod dane analizie różnorodne elementy kul-

/ 105 /

↪ Q u art Nr 4(22)/2011

tury funeralnej: obok nagrobków i epitaiów, sar-

kofagów i wyobrażeń zmarłego na łożu paradnym

( bed of state ), źródeł pisanych, takich jak podręcz-

niki ars bene moriendi czy druki oko licznościo-

we (w szczególności kazania pogrzebowe) – także

– utrwalony w porządkach kościelnych i agendach

rytuał pogrzebowy. Ważnym elementem zawartych

w tej części rozważań jest teza o licznych parale-

lach pomiędzy różnego rodzaju źródłami – zarów-

no natury treściowej, jak i strukturalnej. Podsta-

wowym przesłaniem analizowanych dzieł sztuki

sepulkralnej – w tym przypadku związanych z lu-

terańską kulturą wyznaniową – miała być ewoka-

cja pewności zbawienia, „eschatologiczny opty-

mizm”, idea powszechnego kapłaństwa wiernych,

czy wreszcie: pragnienie stworzenia monumen-

tum pamięci o zmarłym oraz materialnego świa-

dectwa jego wiary. Dzieła te, stanowiąc swoisty

wyraz nowożytnej ars moriendi , stały się – zgod-

nie z intencją Lutra – kluczowym instrumentem

służącym edukacji zarówno religijnej, jak i spo-

łecznej. Nie tylko ewokowały konkretne poglądy

eschatologiczne, lecz także utwierdzały społeczne

status quo (s. 193).

Kolejną część – zawierającą omówienie wybra-

nych aspektów architektury i sztuki – rozpoczyna

się przekrojowym studium nad kościołami ewan-

gelickimi na habsburskim Śląsku, rozpatrywany-

mi z perspektywy ich treści oraz funkcji ideowych

(s. 235–261) i ukazanymi – wedle słów jednego

z XVII-wiecznych kazań konsekracyjnych – jako

„pałace Trójcy Świętej i warsztaty Ducha Święte-

go”. Rozważania dotyczą tu problemów takich jak

organizacja przestrzeni z perspektywy wymogów

odnowionej liturgii, zarówno w odniesieniu do po-

zostałych i licznie użytkowanych oraz modernizo-

wanych kościołów średniowiecznych, jak i do nowo

ufundowanych budowli, a także – zagadnienia

obecności, lokalizacji, symbolicznej wymowy oraz

typowych programów ideowych elementów wystro-

ju i wyposażenia. Niezależnie od wniosków o cha-

rakterze syntetycznym, w sposób obszerny zostały

zaprezentowane dzieła uznane za istotny wkład

w dorobek artystyczny ewangelickiej sztuki koś-

cielnej – kościoły Pokoju jako „symbol niezależno-

ści i żywotności śląskiego luteranizmu” (s. 256–258)

oraz wspomniany już kościół Łaski w Cieszynie

(s. 259–261), którego wnętrze – przepełnione niemal

mistycznym światłem – stanowić miało oryginalną

wizualizację pobożności pietystycznej.

Zreferowane rozważania uzupełniła szcze-

gółowa analiza twórczości wybranych artystów,

będąca przyczynkiem do badań nad inspiracjami

kształtującymi krajobraz artystyczny nowożytne-

go Śląska. W większym stopniu niż w poprzednio

omówionych rozdziałach zostało tutaj wykorzy-

stane instrumentarium klasycznej historii sztuki,

łączące się m.in. z zagadnieniami genezy formal-

nej, autorstwa czy też udziału fundatorów. Po-

chodzącego z Italii architekta Bernarda Niurona

(s. 262–270), pracującego m.in. na zlecenie książę-

cego dworu piastowskiego w Brzegu, zaprezento-

wano jako twórcę wprowadzającego formy włoskie

w budowlach kościelnych wznoszonych dla luterań-

skich mocodawców i dostosowanych do wymogów

kaznodziejskiego nabożeństwa ewangelickiego.

Przedmiotem analizy jest tu zwłaszcza przebudo-

wa kościoła farnego w Oławie: nieczęsty przy-

kład renesansowej budowli kościelnej w Europie

Środkowo-Wschodniej. Natomiast Caspar Berger

(s. 271–301) – legnicki rzeźbiarz pracujący na zle-

cenie książąt, szlachty i mieszczan – był autorem

szeregu dzieł stworzonych pod przemożnym wpły-

wem niderlandzkiego manieryzmu. Problematykę

różnorodnych wpływów na sztukę omawianego

obszaru dopełnia sylwetka artysty wywodzącego

się ze Śląska i odziałującego na oblicze artystycz-

ne Europy – Nicolausa Goldmanna, działającego

w XVII-wiecznej Lejdzie matem atyka i teoretyka

architektury, określającego się jako „Vratislavien-

sis Silesius” (s. 302–312). Miarą recepcji jego do-

robku jest niewątpliwie releksja Leonharda Chri-

stopha Sturma – jednego z czołowych niemieckich

teoretyków architektury XVIII stulecia.

Ostatnią część tomu, zawierającą studia doty-

czące wybranych aspektów relacji śląsko-polskich

w okresie nowożytnym, otwiera próba charaktery-

styki stanu i perspektyw badań nad tym zagadnie-

niem (s. 315–330), wymagającym – niezależnie od

dokonań ostatnich dekad – dalszych szeroko zakro-

jonych i intensywnych prac. Istotnym postulatem –

jak wskazuje Jan Harasimowicz – jest przy tym ko-

nieczność wyzbycia się klisz utrwalonych zarówno

w polskiej, jak i w niemieckiej historiograii końca

XIX i XX w., a uwarunkowanych przede wszystkim

ideami narodowymi (s. 329). Paradoksalnie jednak,

niezależnie od pokutujących stereotypów, licznym

wątkom polskim na Śląsku (np. znaczeniu i dzia-

łalności fundatorskiej rodu Sobieskich) nie zosta-

ła, jak dotąd, poświęcona właściwa uwaga. Autor

/ 106 /

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: