TEZA27: Pod panowaniem Jagiellonów – Polska w latach 1434 – 1492
1) Panowanie Władysława III Warneńczyka (1434-1444)
Po śmierci Władysława Jagiełły głównym rozgrywającym na polskiej scenie politycznej został biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Ponieważ syn Władysława Jagiełły – Władysław III Warneńczyk – w chwili śmierci ojca był niepełnoletni to władzę do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletniości sprawowała rada królewska. Rosnąca rola dostojników i biskupa Oleśnickiego, budziła sprzeciw wśród możnowładztwa jak i rycerstwa. W 1439 opozycja zawiązało związek zwany konfederacja Ponieśli jednak klęskę. W pierwszej kolejności należało na nowo ułożyć stosunki z sąsiadami, przede wszystkim z cesarzem Zygmuntem Luksemburskim. Władca ten wciąż nie posiadał męskiego potomka. W tej sytuacji ze strony polskiej wyszła propozycja małżeństwa Władysława Jagiellończyka z Anną, wnuczką Zygmunta Luksemburskiego. Po koronacji Władysława tylko jeden z dwóch pretendentów do litewskiego tronu, Zygmunt Kiejstutowicz uznał zwierzchnictwo nowego władcy. Liczba jego zwolenników, a tym samym pozycja na Litwie rosła, m.in. dzięki równouprawnieniu bojarów ruskich i rozciągnięciu praw i przywilejów koronnych na Ruś Halicką i Podole. Nie zmieniło to jednak stanowiska zakonu krzyżackiego, który nadal wspierał zbrojnie Świdrygiełłę. W tej sytuacji panowie polscy wysłali na Litwę oddział rycerstwa, który stanął po stronie Zygmunta. We wrześniu 1435 doszło do wielkiej bitwy pod Wiłkomierzem, w której klęskę poniósł Świdrygiełło. W efekcie udało się go wyprzeć z północnych terenów Wielkiego Księstwa, a także wymusić na Krzyżakach zawarcie wieczystego pokoju w Brześciu pod koniec 1435 roku. Po dojściu do pełnoletniości w 1438 Władysław Jagiellończyk potwierdził w Piotrkowie układy zawarte z Zygmuntem. Bezskutecznie próbował nawiązać sojusz z Albrechtem Habsburgiem, Krzyżakami i Tatarami. Wobec widocznego niepowodzenia szybko zrezygnował z wizji samodzielności i już w 1439 w Trokach potwierdził akty unii grodzieńskiej z 1432. Możnowładcy litewscy chcąc się uniezależnić od Polski 29 czerwca 1440 obwołali Kazimierza wielkim księciem litewskim. Unia personalna Polski i Litwy została zerwana. Kazimierz rządził Litwą przy pomocy potężnych doradców m.in. Jana Gasztołda. Nie ulegał jednak wpływom litewskiego możnowładztwa i mimo bardzo młodego wieku był zręcznym politykiem i dobrym gospodarzem państwa. Poskromił on separatyzm Smoleńska i Żmudzi (1442) i wykupił Podlasie z rąk księcia mazowieckiego Bolesława IV. Zawarł też przymierze z Moskwą. W latach 30. strona polska skupiła się wprawdzie na nieudanych próbach przejęcia korony czeskiej, jednak zarazem nie zaniechano działań mających na celu zdobycie tronu węgierskiego dla jednego z synów Władysława Jagiełły. Już po śmierci Zygmunta Luksemburskiego w 1437 stronnictwo propolskie na Węgrzech musiało być stosunkowo silne, bowiem nawet stolica apostolska uwzględniała możliwość koronacji Władysława Jagiellończyka. Ostatecznie królem został Albrecht Habsburg. Węgrom zagrażały najazdy tureckie (1438 najazd turecki na Siegmiogród). W 1440 r. Władysław III został królem Węgier, liczących bardzo na pomoc Polski w obronie przed zagrażającym im bezpośrednio pochodem islamskiej Turcji. W tym samym roku opuścił Polskę i wyruszył na Węgry, gdzie został koronowany 17 lipca w katedrze w Białogrodzie Królewskim. Koronacja Władysława nie tylko nie zakończyła sporów wewnętrznych, ale doprowadziła do wybuchu wojny domowej. Elżbieta oddała swojego syna pod opiekę cesarza Fryderyka III Habsburga, a także zastawiła mu Koronę św. Stefana. Faktycznie Władysław III podjął w 1443 r. zbrojną wyprawę przeciwko Turcji, zakończoną zwycięstwem i 10-letnim rozejmem. Jednak za usilną namową legata papieskiego król zerwał rozejm, po czym w 1444 r. poprowadził przeciw Turcji źle przygotowaną krucjatę chrześcijańską. Po początkowych sukcesach skończyła się ona wielką klęską i śmiercią Władysława III 10 listopada w bitwie pod Warną nad Morzem Czarnym.
2) Panowanie Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492)
Panowanie Kazimierza Jagiellończyka jako króla polski należało do najdłuższych w dziejach królestwa. przypadało na zmierzch gotyku w Polsce i krystalizacje instytucji demokracji szlacheckiej oraz supremacje szlachty nad innymi stanami. Wstąpił na tron Polski dopiero po trzech latach od śmierci swego brata Władysława III pod Warną w 1444 roku. Miało to na celu uzyskanie od możnych Polskich lepszych warunków unii dla Wielkiego Księstwa Litewskiego w którym rządził od 1440 roku. Był to też okres wojny trzynastoletniej(1454-1466) z Zakonem Krzyżackim w wyniku której Polska po podpisaniu pokoju toruńskiego odzyskała Pomorze Gdańskie, Warmię i ziemie chełmińską oraz michałowską. Dzieje tej wojny wiążą się z przyznaniem szlachcie przywileju cerekwicko-nieszawskego w 1454 roku, który nakazywał królowi pytać szlachtę o pozwolenie zwołania pospolitego ruszenia czy nałożenia nowych podatków co w znaczny sposób ograniczyło prerogatywy króla i wzmocniło szlachtę. Panowanie Kazimierza w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim było czasem w którym państwo polsko-litewskie uzyskała status mocarstwa w środkowej europie. Był to także okres rozwoju kultury i sztuki z którym wiążą się nazwiska Jana Długosza, Wita Stwosza, Kallimacha czy Wojciecha z Brudzewa. Dziećmi Kazimierza IV byli min. Jan Olbracht, Aleksander Jagiellończyk i Zygmunt Stary kolejno po sobie następujący królowie polski.
ashita1990