Encykliki papieskie
Papież Jan Paweł II w ciągu ponad 26 lat swego pontyfikatu ogłosił czternaście encyklik. Encyklika to pismo w formie listu Papieża do biskupów i wiernych całego świata. Porusza najistotniejsze problemy z zakresu doktryny wiary, organizacji Kościoła, życia chrześcijańskiego, kultu oraz w kwestiach społecznych.
Fundamentem dla encyklik papieskich Jana Pawła II jest nauczanie Soboru Watykańskiego II, którego realizację Ojciec Święty uczynił ważnym zadaniem swojej posługi apostolskiej. Oficjalne nauczanie na Stolicy Apostolskiej Jan Paweł II rozpoczął od ogłoszenia programowej encykliki "Redemptor hominis" - "Odkupiciel człowieka" - w marcu 1979. Ostatnia, czternasta, ogłoszona w kwietniu 2003 roku, nosi tytuł "O Eucharystii w życiu Kościoła". Niemal każda z tych encyklik była wydarzeniem nie tylko dla świata katolickiego.
Jan Paweł II - uważają jego biografowie - każdą ze swych encyklik poszerza horyzonty katolicyzmu i chrześcijaństwa, otwierając je na całą ludzkość, na wszystkie kultury i wyznania. Jednocześnie we wszystkich swych dokumentach wzywa ludzkość do otwarcia się na Chrystusa.
Encyklika "Redemptor hominis" należy do bardziej znaczących encyklik Ojca Świętego. Papież bardzo wyraźnie podkreśla, że dokonane przez Chrystusa odkupienie potwierdza "niezbywalną godność i wartość każdej osoby ludzkiej bez względu na jej wyznanie czy kulturę". Jan Paweł II naucza w niej, że "powszechność odkupienia jest odpowiedzią na powszechność grzechu" oraz że "odkupienie, jako odnowione stworzenie, ustanowiło ład i harmonię we wszelkich wymiarach ludzkiego życia".
W listopadzie 1980 r. Ojciec Święty ogłosił kolejną encyklikę "Dives in misericordia" - "O Bożym miłosierdziu". Poświęcona jest ona w głównej mierze znaczeniu problematyki miłosierdzia Bożego i w moralności chrześcijańskiej.
Rok później - we wrześniu 1981 r. - Jan Paweł II ogłosił encyklikę "Laborem exercens" - "O pracy ludzkiej". W niej jest zawarta analiza problematyki pracy ludzkiej w warunkach współczesnego świata. Ojciec Święty rozwija ideę pierwszeństwa osoby ludzkiej wobec rzeczy i samej pracy, która - według Papieża - winna być środkiem utrzymania i pomnażania dobrobytu kraju oraz samorealizacji człowieka. Omawia również uprawnienia pracowników oraz rolę i zadania związków zawodowych.
W czerwcu 1985 r. ukazała się kolejna encyklika "Slavorum Apostoli" - "Apostołowie Słowian". Ojciec Święty ukazuje w niej misyjne i kulturowe znaczenie dzieła Cyryla i Metodego w świetle aktualnej sytuacji Kościoła i świata. Papież wskazuje na związek między wiarą i kulturą. Przedstawia sposoby pokonywania podziałów między narodami, jak również między Kościołami chrześcijańskimi. Rysuje w niej wizję powszechności Kościoła, obejmującego różne tradycje kulturowe z poszanowaniem ich odrębności.
Kolejną encykliką, którą Jan Paweł II ogłosił w maju 1986 roku, była "Dominum et Vivificantem" - "O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata". Papież nawiązuje w niej do wiary Kościoła sformułowanej na Soborze Powszechnym w Konstantynopolu w 381 r. i wyznawanej do dzisiaj w Credo: "Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela". Jest on dopełnieniem Ojca i Syna.
W marcu 1987 r. Jan Paweł II wydał encyklikę zatytułowaną "Redemptoris Mater" - "Matka Odkupiciela". Ojciec Święty stara się w niej ukazać centralne miejsce i rolę Maryi w Kościele pielgrzymującym i wynikające z jej podwójnego związku z Chrystusem i Kościołem macierzyńskie pośrednictwo. Uwzględnia również bogactwo związków maryjnych w liturgiach Wschodu, zwłaszcza bizantyjskiej. W encyklice tej Papież wskazał na znaczącą rolę kobiety w Kościele.
W grudniu tego samego roku Jan Paweł II opublikował jeszcze jedną encyklikę "Sollicitudo rei socialis" - "Troska o sprawy społeczne" - w której koncentruje się na kwestiach społecznych współczesności. Przypomina o istnieniu poważnych patologii w świecie, zwłaszcza w zakresie zagrożenia życia ludzkiego i pokoju w wyniku podziałów na wrogie bloki polityczne. Ojciec Święty akcentuje też konieczność uwzględnienia w posłudze Kościoła tzw. opcji preferencyjnej na rzecz ubogich, którymi są ludzie pozbawieni nie tylko dóbr materialnych, ale także dóbr duchowych. Encyklika ta zachęca do angażowania się w kształtowanie stosunków społecznych zgodnie z zasadą solidarności, a nie przez eliminację przeciwników politycznych czy przemoc.
Po trzech latach - w grudniu 1990 r. - ukazuje się "Redemptoris Missio" - "Misja Odkupiciela". Omawia ona teologiczne podstawy ewangelizacji. Charakteryzuje współczesną działalność misyjną, wskazuje jako jej obszar takie środowiska jak imigranci, młodzież, skupiska biedy, wielkie miasta, jak również cały obszar stosunków międzynarodowych.
Załamaniu się ideologii marksistowskiej i upadkowi systemu komunistycznego poświęcona jest encyklika Jana Pawła II "Centesimus annus" – „W setną rocznicę encykliki „Rerum Novarum"”, która ogłoszona została w maju 1991 r. Rozwija ona główne tezy katolickiej nauki społecznej w świetle współczesnych doświadczeń historycznych, zwłaszcza w aspekcie upadku doktryn totalitarnych. Uznając osiągnięcia gospodarcze kapitalizmu, zwraca uwagę na zagrożenie wartości etycznych, wynikające z absolutyzacji zasad liberalizmu.
Zagadnienia moralne omawia Jan Paweł II w encyklice "Veritatis splendor" - "Blask prawdy", która została ogłoszona w sierpniu 1993 r. Ukazuje ona oparte na Piśmie Świętym, a także tradycji, racje moralnego nauczania Kościoła. Wskazuje też na wewnętrzny, nierozerwalny związek istniejący między wiarą i moralnością oraz między wolnością i prawdą.
W encyklice "Evangelium vitae" - "Ewangelia życia", opublikowanej w marcu 1995 r., Ojciec Święty w sposób zdecydowany i stanowczy broni wartości, a także nienaruszalności życia ludzkiego. Wykłada w niej i rozwija znane stanowisko Kościoła w sprawie aborcji i eutanazji oraz zajmuje się szczegółowo naturalnymi metodami planowania rodziny, zachęcając do ich stosowania. Występuje przeciwko eksperymentom biologicznym i genetycznym na człowieku, sprzecznym z "Bożym zamysłem".
W grudniu tego samego roku ukazuje się encyklika "Ut unum sint" - "Abyśmy byli jedno", poświęcona działalności ekumenicznej. Papież omawia w niej zagadnienia dialogu katolików z chrześcijanami prawosławnymi i protestanckimi na temat zjednoczenia Kościoła chrześcijańskiego
W kwietniu 1998 roku, Jan Paweł II ogłosił kolejną encyklikę "Fides et ratio" - "Wiara i rozum". Ojciec Święty ukazuje w niej relacje zachodzące między wiarą i rozumem.
Ostatnia encyklika ogłoszona przez Jana Pawła w kwietniu 2003 roku nosi tytuł "Ecclesia in Eucharistia" - "O Eucharystii w życiu Kościoła". Ojciec Święty podkreśla w niej, że "Kościół żyje dzięki Eucharystii. Ta prawda wyraża nie tylko doświadczenie wiary, ale zawiera w sobie istotę tajemnicy Kościoła". "Dzięki Najświętszej Eucharystii, w której następuje przeistoczenie chleba i wina w Ciało i Krew Pana", Kościół "w sposób szczególny raduje się" obecnością Boga - napisał Jan Paweł II w encyklice.
1. "Redemptor hominis" - "Odkupiciel człowieka"
W pierwszej encyklice, wydanej 4 marca 1979 r., Papież postawił człowieka w centrum swej refleksji. Opowiedział się za realizacją praw człowieka, przede wszystkim prawa do wolności sumienia i wyznania. Przestrzegł świat przed zagrożeniem, jakie niesie konsumpcjonizm.
Pierwsza encyklika, najbardziej osobista, jest punktem wyjścia dla wszystkich pozostałych encyklik. Papież porusza w niej wszystkie później rozwinięte tematy. Szeroko omówiony został w tej encyklice temat prawdy i jej związku z wolnością w świecie, który pragnie wolności, lecz traktuje prawdę jako roszczenie i przeciwieństwo wolności.
Z encykliki "Zbawca ludzkości" płynie również wołanie do świata, podstawowy temat encykliki "Evangelium vitae", "nie zabijaj!". Papież zwraca uwagę, że więź Kościoła z Chrystusem nie jest przywiązaniem do przeszłości, patrzeniem wstecz, ale raczej więzią z tym, który sam jest przyszłością, ofiaruje przyszłość i zaprasza Kościół do otwarcia się na nowe czasy wiary.
W pierwszej encyklice Jan Paweł II dokonał syntezy doświadczeń zdobytych na drodze, którą przebył jako pasterz Kościoła i myśliciel naszych czasów. Encyklika ta koncentruje się na problemie człowieka. Wyrażenie z tej encykliki: "człowiek jest pierwszą i podstawową drogą Kościoła", urosło prawie do rangi motta w nauce Kościoła.
Według Papieża, antropologia i chrystologia są nierozłączne. Właśnie w Chrystusie zostało objawione, kim jest człowiek i jaką drogą powinien pójść, aby znaleźć życie. Chrystus jest nie tylko obrazem ludzkiej egzystencji, przykładem, jak powinniśmy żyć, ale "w pewien sposób zjednoczył się z każdym człowiekiem". Dosięga nas w głębi naszego wnętrza, u samych korzeni egzystencji, stając się w ten sposób - od wewnątrz - drogą człowieka. Chrystus przełamuje izolację "ja". Jest rękojmią niezniszczalnej godności każdej istoty ludzkiej, a równocześnie przezwycięża indywidualizm poprzez tworzenie komunii, której człowiek pragnie całym swoim jestestwem.
Przeciwstawiając się poglądowi, że człowieka można zrozumieć tylko wtedy, gdy punktem wyjścia uczynimy najbardziej pierwotne formy istnienia ludzkiego, Papież utrzymuje, że istotę człowieka możemy pojąć jedynie wówczas, gdy punktem wyjścia refleksji będzie człowiek doskonały. Z tej perspektywy możemy również zobaczyć drogę, którą musi on przebyć. Tylko wtedy zrozumiemy ostatecznie, kim jest człowiek, gdy będziemy wpatrywać się w tego, który w całej pełni urzeczywistnia naturę ludzką - Boga.
W dalszym rozwoju nauczania papieskiego ta encyklika utworzyła wraz z dwoma innymi "Dives in misericordia" i "Dominum et Vivificantem" tryptyk trynitarny. (sm)
2. "Dives in misericordia" - "O Bożym Miłosierdziu"
Encyklika ta, wydana 30 listopada 1980 r., zwraca uwagę na wewnętrzny, nierozdzielny związek między miłosierdziem a sprawiedliwością bożą. Impulsem do podjęcia tego tematu była dla Papieża pobożność świętej Faustyny Kowalskiej. Wielkim pragnieniem tej świętej było umieszczenie miłosierdzia Bożego w centrum wiary i życia chrześcijańskiego. Dzięki sile swego życia duchowego, ukazała w pełnym świetle nowość przesłania chrześcijańskiego.
Jan Paweł II zwraca uwagę, że ludziom naszych czasów niełatwo jest przyjąć orędzie miłosierdzia. Jeżeli ktoś nie podziela tej wiary i nadziei - zaznacza papież - niech spróbuje zrozumieć przynajmniej motywy, które skłoniły Chrystusa do podjęcia tematu tak niezwykłego dla ludzi schyłku tysiąclecia, doby rozwoju nauki i techniki, w której człowiek stał się panem ziemi, doby bogactwa, sprawiedliwości, a jednocześnie niesprawiedliwości.
Kiedy encyklika "Bogaty w miłosierdzie" ukazuje sekularyzację i desakralizację jako jedne z zagrożeń obecnego pokolenia, wskazuje jedną z przeszkód, na jakie natrafia temat miłosierdzia. W świecie gdzie, złość uchodzi za cnotę, gdzie tupet jest warunkiem koniecznym do układania stosunków międzyludzkich, mówienie o miłosierdziu może się wydawać głosem z innej planety. Z planety istniejącej we wnętrzu człowieka, stworzonej w nim przez Boga, który objawia się w miłosierdziu poprzez Syna.
Część biblijno-teologiczna, stanowiąca główny i najważniejszy element encykliki, przynosi nowe odczytanie źródeł biblijnych, dotyczących miłosierdzia.
W encyklice Papież powtarza wielokrotnie, że Kościół podziela niepokoje obecnego pokolenia. Niepokoje, które rodzą się z braku równowagi między elementem materialnym i moralnym. Papież zaznacza, że w relacji do takiego obrazu współczesnego pokolenia, który budzi głęboki niepokój, Kościół winien dawać świadectwo miłosierdziu wyznając je i wcielając w życie.
Encyklika Jana Pawła II skłania do postawienia sobie pytania, dlaczego temat miłosierdzia natrafia na niechęć lub obojętność w sekularyzowanym świecie. Według encykliki, źródłem niechęci może być rozwój kultury materialistycznej i neo-pogańskiej. Kultura ta zdołała nadać pojęciu miłosierdzia odcień słabości, lub wręcz niesprawiedliwości. Dzieje się tak, wyjaśnia encyklika, ponieważ w miłosierdziu dostrzegamy stosunek nierówności pomiędzy tym, kto je okazuje, a tym, który go doznaje; widzimy je jako akt lub proces jednostronny, zakładający i utrzymujący dystans pomiędzy świadczącym miłosierdzie a doznającym go.
Jan Paweł II przypomina, że miłosierdzie jest przymiotem, który czyni nam dostępniejszą miłość ku Bogu i ludziom oraz, że sprawiedliwość zawarta jest w miłosierdziu, nie zaś jemu przeciwstawna, ale także bardzo wyraźnie stwierdza, że świat ludzi będzie mógł stać się bardziej ludzkim, tylko wówczas, gdy we wzajemne stosunki, które kształtują jego moralne oblicze, wprowadzimy moment przebaczenia, tak istotny dla Ewangelii.
„Przebaczenie, pisze Jan Paweł II, świadczy o tym, że w świecie jest obecna miłość potężniejsza niż grzech”. Taka jest cecha właściwa miłosierdziu. Przebaczenie jest silniejsze niż miłość, niż zdrada. Taką też ma wymowę analiza przypowieści o synu marnotrawnym. Miłosierdzie nie jest więc litościwym współczuciem, tylko wielkodusznością, lecz relacją miłości partnerskiej, w której dochodzi do wymiany opartej na godności człowieka i szacunku dla osoby. Bez tej relacji, samej sprawiedliwości grozi, że stanie się, jak mówi encyklika, zimna i bezwzględna, a tym samym zdolna, jak uczy historia, zrodzić straszliwe niesprawiedliwości właśnie w imię prawa. (sm)
3. "Laborem exercens" - "O pracy ludzkiej"
Encyklika wydana 14 września 1981 r. z okazji 90. rocznicy encykliki "Rerum novarum" ogłoszonej przez Leona XIII w 1891. Tą encykliką Jan Paweł II wprowadził do życia społecznego katolicką naukę społeczną. Encyklika zawiera analizę problematyki pracy w warunkach współczesnego świata. Rozwija ideę pierwszeństwa osoby ludzkiej wobec rzeczy i pracy, która winna być środkiem utrzymania, pomnażania dobrobytu kraju i samorealizacji człowieka.
W tym duchu encyklika "O pracy ludzkiej" wypowiada się za współposiadaniem środków produkcji, omawia uprawnienia pracowników oraz rolę i zadania związków zawodowych. Encyklika rozwija temat duchowego wymiaru pracy ludzkiej w kontekście przemian ekonomicznych i technologicznych. Dokument przedstawia aspekty pracy w świetle chrześcijańskiego rozumienia wartości ludzkiej pracy.
W duchowości pracy istnieje, według encykliki, sześć zasadniczych aspektów:
Po pierwsze: praca jest obowiązkiem, człowiek powinien pracować zarówno ze względu na nakaz Stwórcy, jak też ze względu na swoje własne człowieczeństwo, którego utrzymanie i rozwój domaga się pracy.
Po drugie: przez pracę "człowiek urzeczywistnia samego siebie i w ten sposób bardziej staje się człowiekiem” ; jako obraz Boży, człowiek przeznaczony jest do tego, by przez swoją aktywność, urzeczywistnić swoją wartość. W świetle encykliki nie jawi się na pierwszym miejscu rodzaj wykonywanej pracy, ale istotne jest raczej fakt, że ten, kto wykonuje jakąś pracę, choćby była ona najprostsza, jest osobą.
Po trzecie: praca jest uczestnictwem w dziele Stwórcy. W pracy człowiek spotyka Boga, który powołał do istnienia świat i utrzymuje jego bytowanie. Jako obraz Boga człowiek może i powinien panować nad przyrodą i kosmosem. W swej encyklice Ojciec Święty nie lekceważy techniki. Nazywa ją sprzymierzeńcem pracy człowieka. Ale ostrzega również przed niebezpieczeństwami rozwoju technicznego, który w pewnych wypadkach ze sprzymierzeńca może przekształcić się w przeciwnika człowieka.
Po czwarte: praca powinna być współdziałaniem ludzi i wzajemną służbą. Człowiek, stwierdza Papież, powinien pracować ze względu na bliźniego, ale także ze względu na swoją rodzinę i społeczeństwo. W sposób niezwykle stanowczy Ojciec Święty wskazuje na rodzinę, która jest pierwszą wewnętrzną szkołą pracy dla każdego człowieka.
Po piąte: słowa Pisma Świętego „w pocie (…) oblicza twego będziesz musiał zdobywać pożywienie” odnoszą się do ciężkiego trudu jaki towarzyszy pracy ludzkiej. W takim rozumieniu praca nosi znamię kary i zadośćuczynienia za grzech pierworodny. Nie oznacza to jednak, aby nad pracą ciążyło jakieś przekleństwo. Ojciec Święty umieszcza „pot i trud”, jaki w obecnych warunkach ludzkości związany jest nieodzownie z pracą, w świetle tajemnicy paschalnej: „Znosząc trud pracy w zjednoczeniu z Chrystusem ukrzyżowanym, człowiek współpracuje w pewien sposób z Synem Bożym w odkupieniu ludzkości”.
Po szóste: praca musi pozostawiać przestrzeń wewnętrzną, w której człowiek staje się coraz bardziej tym, kim z woli Boga stawać się powinien. W ten sposób praca staje się uwielbieniem Boga i zostaje zewnętrznie przeistoczona w ów pokój, który odnajdujemy u Boga samego „w domu Ojca”.
Papież Jan Paweł II w centrum stawia chrześcijańskie orędzie sensu pracy. Porusza trzy zasadnicze tematy dotyczące warunków pracy w świetle chrześcijańskiego sensu pracy. Papież zwraca uwagę na problem pracodawcy pośredniego i wolnych umów o pracę. Porusza również temat miejsca pracy. Papież domaga się całościowego planowania, które ponad granicami państw położyłoby kres bezrobociu. Ta, jak ją nazywa Papież, plaga dotyka szczególnie boleśnie młodych, których wola pracy, gotowość do podjęcia własnej odpowiedzialności za rozwój ekonomiczny i społeczny społeczeństwa rodzi przykrą frustrację.
Encyklika porusza także problem kapitału i pracy. „Kapitalizm pierwotny”, który traktuje człowieka na równi z całym zespołem materialnych środków produkcji i posługuje się nim jako narzędziem, sprzeciwia się godności człowieka. Nawiązując do istniejącego ówcześnie w wielu krajach Europy ustroju komunistycznego, papież wskazuje także na „kolektywizm marksistowski”, odwołujący się do „walki klas”, prowadzącej do „dyktatury proletariatu”, który na całym świecie zamierzał zaprowadzić ustrój komunistyczny. Nie jest on w stanie zrealizować prymatu człowieka przed „narzędziem-kapitałem” i prowadzi w konsekwencji do uprzedmiotowienia człowieka, który z konieczności staje się narzędziem zcentralizowanej gospodarki, ponieważ „kapitał” podlega bezpośredniej kontroli pewnej grupy osób, które z pozycji siły dysponują całą gospodarką. W ten sposób, kiedy państwo staje się jedynym właścicielem chleba, zagrożona zostaje nietykalność człowieka i należna jemu wolność. Gdy zostaje naruszony prymat godności ludzkiej pracy - zauważa papież - robotnicy mogą skorzystać z prawa do strajku, który jest metodą uprawnioną w sytuacji koniecznej i we właściwych granicach. Ludzie pracy mają także prawo do zakładania związków zawodowych, których celem jest obrona ich żywotnych interesów.
Encyklika "Laborem exercens", mocno wpisana jest w historię, z jednej strony korzeniami wrasta w początek nauczania społecznego Kościoła i jednocześnie odpowiada aktualnym wyzwaniom dziejowym, nawiązując bezpośrednio do ówczesnych wydarzeń politycznych w Polsce. Fakt zamachu 13 maja 1981 roku uniemożliwił Ojcu Świętemu ogłoszenie w maju tego roku encykliki, napisanej w 90 rocznicę "Rerum novarum". Jeszcze w okresie rekonwalescencji Papież skończył tę encyklikę na temat ludzkiej pracy i podpisał ją 14 września 1981 roku, w uroczystość Podwyższenia Krzyża Świętego. (sm)
4. "Slavorum apostoli" - "Apostołowie Słowian"
Czwarta encyklika Jana Pawła II została podpisana 2 czerwca 1985 r. w uroczystość Trójcy Przenajświętszej. Po "Redemptor hominis" - encyklice zawierającej program pontyfikatu, "Dives in misericordia" - o miłosierdziu Bożym i Laborem exercens - o pracy ludzkiej, Ojciec Święty ogłosił encyklikę z okazji 1100-lecia śmierci św. Metodego. Encyklika - czytamy we wstępie - została napisana ze względu na nowe okoliczności, jakie zaistniały w ciągu stu lat dzielących nas od encykliki Leona XIII poświęconej Apostołom Słowian (1880).
Wśród nowych okoliczności, ważne miejsce zajmuje wspomniany kilkakrotnie w dokumencie fakt, że na stolicy Świętego Piotra zasiadł pierwszy Papież z Polski, a więc z narodów słowiańskich. O greckich misjonarzach, czczonych jako budowniczowie chrześcijaństwa i kultury narodów słowiańskich, mówili również poprzedni papieże. W przedstawianym dokumencie Papież słowiański podejmuje ten temat w nowej perspektywie, ukazując w świetle aktualnej sytuacji Kościoła i świata misyjne, kulturalne i duszpasterskie znaczenie dzieła Cyryla i Metodego, ważne zarówno dla Słowian, jak i dla całej Europy, dla jej jedności i pojednania narodów, ważne również dla wszystkich narodów świata.
Encyklika podejmuje problemy ludzkie i problemy kościelne, problem wiary i problem kultury, mówi o wspólnych korzeniach chrześcijańskiej Europy, o stosunkach pomiędzy Wschodem a Zachodem, szuka odpowiedzi na pytanie jak przezwyciężyć podziały między narodami i Kościołami, podziały które stanowią zagrożenie dla pokoju i współżycia nie tylko chrześcijan, lecz także całej ludzkości. Encyklika jest nie tylko dokumentem z zakresu historycznej hagiografii. Papież ze skarbca tradycji Kościoła wydobywa treści dzisiaj aktualne. Wśród nich wszystko to, co odnosi się do nowej metody katechetycznej i misyjnej Cyryla i Metodego. Szli oni do Słowian, którzy chrześcijaństwo już znali. Było ono im jednak przekazywane niejako z pozycji wyższości. Cyryl i Metody przybyli do Słowian z gotowością zaakceptowania zastanej kultury i tradycji z językiem włącznie. Encyklika opisuje burzliwe dzieje tej działalności, wskazując, że święci Cyryl i Metody stali się przykładem dla misjonarzy wszystkich czasów.
Encyklika zwraca uwagę, że Cyryl i Metody byli dziedzicami nie tylko wiary, ale i kultury starożytnej Grecji, kontynuowanej przez Bizancjum. W dziele ewangelizacji, którego dokonali, jako pionierzy na terenach zamieszkałych przez ludy słowiańskie, zawiera się równocześnie prototyp tego, co dzisiaj nosi nazwę „inkulturacji” - wcielenia Ewangelii w rodzime kultury oraz wprowadzenie tych kultur w życie Kościoła. Wcielając Ewangelię w rodzimą kulturę ludów ewangelizowanych, święci Cyryl i Metody szczególnie zasłużyli się w kształtowaniu i rozwoju tej kultury, a raczej wielu kultur wszystkie bowiem kultury narodów słowiańskich zawdzięczają im swój „początek” lub własny rozwój.
Papież podkreśla, że Cyryl i Metody, tworząc oryginalny i genialny alfabet języka słowiańskiego, wnieśli zasadniczy wkład w kulturę i literaturę wszystkich narodów słowiańskich. Natomiast przekład ksiąg Pisma Świętego, dokonany następnie przez Cyryla i Metodego oraz ich uczniów, nadał moc kulturową starocerkiewnosłowiańskiemu językowi liturgicznemu, który na długie wieki stał się nie tylko językiem kościelnym, ale także urzędowym i literackim. Do dzisiaj jest to język używany w bizantyjskiej liturgii Wschodnich Kościołów Słowiańskich obrządku konstantynopolitańskiego, katolickiego i prawosławnego w Europie wschodniej i południowo-wschodniej oraz w różnych krajach.
Cyryl i Metody stanowią ogniwo łączące nurttradycji wschodniej i zachodniej w jedną wielką tradycję Kościoła powszechnego. Są oni wzorem dla działalności ekumenicznej i patronują wysiłkowi ekumenicznemu siostrzanych Kościołów, Wschodniego i Zachodniego w odnalezieniu poprzez dialog i modlitwę widzialnej jedności - czytamy w encyklice. (sm)
5. "Dominium et vivificantem" - "O Duchu świętym w życiu Kościoła i świata"
Encyklika "O Duchu świętym w życiu Kościoła i świata", wydana 18 maja 1986 r., poświęcona jest w całości osobie Ducha Świętego i stanowi logiczne dopełnienie encyklik poświęconych przez Papieża pozostałym osobom Trójcy Świętej: Ojcu - "Dives in misericordia" i Synowi - "Redemptor hominis". Istotnym zagadnieniem poruszanym w encyklice jest działanie Ducha Świętego w historii zbawienia i Kościoła. Duch Święty jest rozumiany jako Duch Prawdy, sprawca wcielenia Boga oraz uświęcenia człowieka.
W pierwszej części zatytułowanej: "Duch Ojca i Syna dany Kościołowi" zostały przedstawione etapy i sposoby udzielania Kościołowi i ludzkości Ducha Świętego, który daje życie. Przedmiotem rozważań jest jeden z najistotniejszych momentów historii zbawienia, wieczerza paschalna, podczas której Jezus zapowiada przyjście Pocieszyciela.
Posłanie Ducha Świętego, związane ze śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa, nie jest jednak pierwszym posłaniem. Encyklika mówi, że chodzi tu o "nowy początek względem pierwotnego początku zbawczego udzielania się Boga, który łączy się z samą tajemnicą stworzenia". Ponieważ pierwsze udzielenie się Boga natrafiło na grzech, który jest "przeciwieństwem zbawczego udzielania się Boga człowiekowi", dlatego za pośrednictwem Krzyża Chrystusa zostaje udzielony Duch Święty, aby od dnia pięćdziesiątnicy pozostać z Kościołem i w nim, a poprzez Kościół w świecie. W ten sposób, Bóg poprzez udzielenie się w Duchu Świętym, dokonane za pośrednictwem Chrystusa, dał początek nowej epoce, w której wszystkie obietnice zbawienia zmieniły się w pewność.
Druga część encykliki, zatytułowana „Duch, który przekonywa świat o grzechu”, zawiera rozważania na temat działania Ducha Świętego wobec grzechu na świecie. Jednym z istotniejszych stwierdzeń jest to, że "przekonywać świat o grzechu - znaczy wykazywać zło, jakie w nim się zawiera". W sposób szczególny zostało uwzględnione zło grzechu niewiary w zbawcze posłannictwo Chrystusa. Encyklika ukazuje, w jaki sposób Duch Święty daje świadomość grzechu, który polega na odrzuceniu wiary i oddaleniu się przez człowieka od prawdy o Bogu. Duch Święty przekonuje świat, że sprawca wszelkiego zła, Szatan, został osądzony i potępiony. Stąd wypływa dla świata przeświadczenie o sprawiedliwości, to jest o tym, że dobro zwycięży zło. To potrójne przekonywanie: o grzechu, o sprawiedliwości i sądzie, prowadzi do wniosku, że dziełem Ducha Świętego w świecie jest kontynuowanie w nim Chrystusowego dzieła zbawienia.
Trzecia część encykliki zawiera rozważania, których treść wyraża tytuł: „Duch, który daje życie”. Encyklika staje się orędziem wyzwolenia poprzez Ducha Świętego, który daje życie. Głównym motywem obchodów roku dwutysięcznego jest wspomnienie narodzin Chrystusa, który począł się z Ducha Świętego. Jeżeli wcielenie Boga nastąpiło w określonym momencie czasowym, to jednak - stwierdza encyklika - Bóg wcielając się w konkretne człowieczeństwo, jednoczy się w pewien sposób z całą rzeczywistością człowieka i staje się stałym otwarciem się Boga wobec człowieka. Ponieważ wcielenie jest kulminacyjnym punktem samoudzielania się Boga, Duch święty, który tego dokonuje, otwiera człowieka na tę tajemnicę i pobudza go, by wierzył z tym samym posłuszeństwem wiary, z jakim Najświętsza Maryja przyjęła zwiastowanie owej tajemnicy, która za sprawą Ducha Świętego miała się spełnić w jej łonie.
Encyklika wyraża życzenie, by ożywiające działanie Ducha Świętego objawiło się w obecnych czasach w umocnieniu człowieka wewnętrznego, tak człowiek w nowy sposób pojął siebie samego i swoje człowieczeństwo, "by doznał pełnego urzeczywistnienia ów obraz i podobieństwo Boże, jakim człowiek jest od początku". (sm)
6. "Redemptoris mater" - "Matka Zbawiciela"
Po encyklikach poświęconych Odkupicielowi, Ojcu Miłosierdzia, Duchowi Ożywicielowi, pracy ludzkiej i Apostołom Słowian, Ojciec Święty ogłosił 25 marca 1987 r. szóstą encyklikę, poświęconą Matce Odkupiciela.
Jan Paweł II stara się ukazać w niej wewnętrzny związek, zachodzący między przeszłością i przyszłością, by odczytać wyzwanie dnia dzisiejszego i na to wyzwanie odpowiedzieć. Wyjaśnia, w świetle wiary, znaki czasu i ukazuje Kościołowi oraz ludzkości kierunek dalszej drogi. Taki był także sens obchodzonego w latach 1987-1988 Roku Maryjnego, dla którego encyklika stanowiła duchowe i duszpasterskie vademecum.
Encyklika czerpie natchnienie przede wszystkim z Pisma Świętego oraz soborowej konstytucji "Lumen gentium". Motywem jej ogłoszenia była bliska perspektywa roku 2000, który jako drugi milenijny jubileusz narodzin Jezusa Chrystusa.
Pierwsza część dokumentu jest obszerną medytacją skupioną na osobie Maryi w jej odniesieniu do Chrystusa: troskliwa matka, wielkoduszna towarzyszka w dziele zbawienia, wierna uczennica. Rozważa się tam trzy biblijne określenia Maryi: „Łaski pełna”, „Błogosławiona, która uwierzyła” oraz „Oto Matka twoja” - słowa stanowiące testament Chrystusa.
Część druga encykliki ukazuje Maryję jako tę, która dla ludu bożego jest modelem i przewodniczką. Maryja, która „uwierzyła pierwsza”, jako „wyjątkowy świadek tajemnicy Chrystusa” wyprzedza apostolskie świadectwo Kościoła i jest obecna na drodze-pielgrzymce Kościoła poprzez przestrzeń i czas, a bardziej jeszcze poprzez dzieje ludzkich dusz. W tej części encykliki Papież porusza temat jedności wszystkich chrześcijan i przypomina maryjne świadectwa Kościoła Wschodniego. Nawiązuje również do 1200-lecia II Soboru Nicejskiego, który zakończył spór dotyczący kultu obrazów oraz do tysiąclecia chrztu Rusi.
Trzecia część encykliki jest poświęcona pośrednictwu Maryi. Podporządkowane pośrednictwu Chrystusa polega na wstawiennictwie i na spełnianiu funkcji macierzyńskiej wobec Kościoła i wobec człowieka. Jedyne pośrednictwo Chrystusa jest otwarte dla wszystkich ludzi. Maryjny wymiar życia chrześcijańskiego znajduje szczególny wyraz w odniesieniu do kobiety i jej roli społecznej.
Komentując antyfonę "Alma Redemptoris Mater", Papież stwierdza, że Kościół „widzi Ją po macierzyńsku obecną i uczestniczącą w licznych i złożonych sprawach, których pełne jest dzisiejsze życie jednostek, rodzin i narodów; widzi Ją jako Wspomożycielkę ludu chrześcijańskiego w nieustannej walce dobra ze złem, aby nie upaść, a w razie upadku, aby powstać”.
Czytelnik znajdzie w encyklice również wiele wątków szczegółowych. Począwszy od wątku przewodniego - pielgrzymowania wiary - poprzez refleksję nad pełnią czasu, po treści biblijne. Zestawienie tekstów, pozornie od siebie odległych, ukazanie ich wzajemnych relacji rzuca nowe światło na podstawową w encyklice sprawę, jaką jest specyficzność pośrednictwa Maryi i jego odniesienia do Kościoła. Warto też zwrócić szczególną uwagę na fragmenty odnoszące się wprost do Roku Maryjnego: „poprzez Rok Maryjny Kościół zostaje wezwany nie tylko do tego, aby przypomniał wszystko co w jego przeszłości świadczy o szczególnej macierzyńskiej współpracy Bogarodzicy z dziełem zbawienia w Chrystusie Panu - ale także, aby przygotował ze swej strony drogi na przyszłość do tej zbawczej współpracy, koniec bowiem drugiego tysiąclecia chrześcijaństwa otwiera jakby nową perspektywę”. (sm)
7. "Sollicitudo rei socilalis"- "Społeczna troska Kościoła"
Siódma encyklika jest dokumentem społecznego nauczania Kościoła, nawiązującym bezpośrednio do encykliki papieża Pawła VI „Populorum progressio” (1967), oraz soborowej konstytucji duszpasterskiej „Gaudium et spes”. Wydana została 30 grudnia 1987 r.
W tekście encykliki, która poświęcona jest trosce Kościoła o autentyczny rozwój człowieka i społeczeństwa, wielokrotnie powraca obraz niezliczonej rzeszy mężczyzn i kobiet, dzieci, dorosłych i osób w podeszłym wieku, konkretnych i niepowtarzalnych ludzi, któ...
zkliban