Wstęp
W warunkach gospodarki rynkowej, przy wzrastającej konkurencji krajowej i zagranicznej, przedsiębiorstwa coraz częściej odczuwają konieczność dokonywania analizy finansowej. Analiza finansowa wskazuje skutki ekonomiczne wcześniej podjętych decyzji oraz służy ich ocenie, a tym samym wskazuje kierunek przyszłych działań. Umożliwia także przystosowywanie się do coraz bardziej złożonych warunków gospodarowania. Jednym z głównych celów analizy finansowej jest badanie osiąganej rentowności na tle istniejących w przedsiębiorstwie oraz jego otoczeniu warunków.
Termin rentowność jest związany z pojęciem renta, które w znaczeniu ekonomicznym oznacza regularnie otrzymywany dochód z kapitału, majątku (np. z papierów wartościowych, z wydzierżawionej ziemi), nie wymagający pracy właściciela.
W teorii analizy finansowej najczęściej spotykaną definicją rentowności jest rozumienie jej jako zjawiska osiągania przychodów przewyższających koszty prowadzenia działalności gospodarczej.
Analiza rentowności stanowi jedną z najważniejszych części analizy finansowej przedsiębiorstwa. Wynika to z dużego znaczenia rentowności w kompleksowej ocenie pracy przedsiębiorstwa. Rentowność spełnia w niej rolę syntetycznego miernika, który pozwala na ocenę efektów pracy wszystkich odcinków działalności przedsiębiorstwa. Celem działalności przedsiębiorstwa jest zatem osiągnięcie maksymalnego zysku i wynikającej z tego rentowności.
1. Czynniki kształtujące rentowność przedsiębiorstwa.
· czynniki wewnętrzne
· czynniki zewnętrzne
Na rentowność przedsiębiorstwa wpływa szereg czynników, zarówno zależnych, jak i niezależnych od niego. Określa się je jako czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Pomiędzy nimi występują liczne powiązania, które mogą wzmocnić lub osłabić siłę ich oddziaływania na wyniki finansowe przedsiębiorstwa, a oddziaływanie to może być inne w długim i w krótkim okresie.
Do wewnętrznych czynników, kształtujących rentowność przedsiębiorstwa, należą te obszary działalności przedsiębiorstwa, które przynajmniej w dużym stopniu zależą od decyzji własnych przedsiębiorstwa.
D. W. Olszewski jako najważniejsze czynniki wewnętrzne kształtujące rentowność przedsiębiorstwa wyróżnia:
o wartość i struktura majątku przedsiębiorstwa,
o struktura kapitałów i zobowiązań,
o płynność środków,
o sprawność w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym,
o rozwój sprzedaży,
o organizacja procesu produkcji przedsiębiorstwa,
o kwalifikacje pracowników.
Ustalenie i utrzymywanie optymalnej wielkości i struktury majątku tj. pożądanej proporcji różnego rodzaju jego składników, a zwłaszcza stosunku środków trwałych i środków obrotowych, jest niezbędnym elementem zarządzania w przedsiębiorstwa pod kątem wygospodarowania zysku. Majątek trwały jest zaangażowany w jednostce gospodarczej przez okresy powyżej 1 roku. Jest mało elastyczny. Nie ma możliwości bieżącego regulowania jego wielkości do poziomu wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Koszt zużycia majątku trwałego ma charakter stały, a rosnący udział kosztów stałych w kosztach całkowitych powoduje małą elastyczność przedsiębiorstwa i trudniejsze dostosowywanie się do zmian zachodzących na rynku. Majątek obrotowy uczestniczy bezpośrednio w procesie osiągania zysku. Wchodzi do procesu gospodarczego i tam też podlega stałym przemianom oraz wymianom przynosząc nadwyżkę środków - zysk.
Działanie przedsiębiorstwa wiąże się z ciągłym odnawianiem i powiększaniem jego aktywów. Dlatego też w przedsiębiorstwie występują obok kapitału własnego także kapitały obce. Istnienie dwóch źródeł finansowania majątku i ich struktura ma wpływ na rentowność przedsiębiorstwa. Ich proporcje są realizowane zgodnie z zasadą, że firma może pożyczać tak dużo, aby osiągnąć jak największe korzyści z powiększania długu, ale nie na tyle dużo, aby koszty pozyskania kapitału obcego przekroczyły osiąganą rentowność.
Czynnikiem informującym o kondycji finansowej przedsiębiorstwa jest także płynność środków. Dotyczy ona sum i terminów upłynniania pozycji aktywów i spłaty poszczególnych zobowiązań. Utrzymywanie płynności świadczy o posiadaniu wystarczających środków do spłacenia bieżących zobowiązań firmy.
Pomocnym narzędziem określającym optymalną wielkość produkcji jest analiza progu rentowności. Wyznacza ona punkt, w którym realizowane przychody ze sprzedaży dokładnie pokrywają poniesione koszty. Jest to tzw. punkt równowagi. Przedsiębiorstwo nie osiąga wówczas zysku, ale nie ponosi też straty. Problem polega na znalezieniu odpowiedniej wielkości sprzedaży. Za pomocą tej analizy możemy również wyznaczyć, jaką część zdolności produkcyjnych należy wykorzystać dla osiągnięcia progu rentowności, a także przewidywany poziom zysku przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Kolejne czynniki wewnętrzne wpływające na rentowność jednostki gospodarczej to: rozwój sprzedaży, organizacja procesu produkcji i kwalifikacje pracowników. Są one bardzo ważne w procesie osiągania zysku, lecz nie ma odgórnie określonych norm dotyczących zarządzania nimi. Dla każdego przedsiębiorstwa istnieją inne optymalne zastosowania tych czynników.
Czynniki zewnętrzne kształtujące rentowność przedsiębiorstwa dzielimy na:
o makroekonomiczne - wynikające ze stanu całej gospodarki, to zespół warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikających z tego, że działa ono w określonym kraju i regionie, w określonej strefie klimatycznej, w danym układzie politycznym, prawnym, systemowym itd.
o sektorowe - charakteryzujące stan sektora (branży, gałęzi), do którego należy przedsiębiorstwo.
Podstawowe czynniki makroekonomiczne to:
o faza cyklu koniunkturalnego (rozwoju),
o stopa inflacji,
o poziom cen surowców strategicznych,
o polityka gospodarcza i podatkowa państwa,
o polityka kursowa, stopa procentowa,
o inne czynniki, np. siła związków zawodowych lub nawet stosowane systemy rachunkowości.
Następną grupą czynników zewnętrznych są czynniki o charakterze sektorowym,. Teoretycznie, w długim okresie, w warunkach swobodnego przepływu kapitału, rentowność w układach międzygałęziowych wyrównuje się, natomiast w krótkim okresie mogą występować znaczne różnice. Wyróżniamy następujące czynniki sektorowe:
o nasilenie walki konkurencyjnej,
o wykorzystanie zdolności produkcyjnych,
o kierunek zmian popytu,
o poziom cen,
o cechy rynków, produktów i stosowanych technologii, np.: jednorodność produktu, możliwość automatyzacji procesów wytwarzania.
Niezbyt korzystna dla przedsiębiorstw jest konkurencja cenowa, która występuje często na rynkach o jednorodnych produktach. W sektorach o bardziej zróżnicowanych produktach częściej spotyka się konkurencję opartą na eksponowaniu jakości, która mniej destrukcyjnie wpływa tak na poziom osiąganej przez przedsiębiorstwo rentowności.
2. Rentowność w wielkościach bezwzględnych i względnych.
Rentowność jest odpowiednio obliczonym wynikiem finansowym działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i może wystąpić jako zyskowność lub deficytowość. Zarówno zyskowność jak i deficytowość przedsiębiorstwa mogą być analizowane w wielkościach bezwzględnych lub względnych (relatywnych).Wynik finansowy ujęty w wielkościach bezwzględnych, jest sumą algebraiczną wyników zwyczajnych i wyników nadzwyczajnych.
Wyniki zwyczajne pochodzą z celowo podejmowanych przez przedsiębiorstwo operacji gospodarczych produkcyjnych, handlowych lub finansowych. Są one ogólną różnicą między dochodami a kosztami. Wyniki nadzwyczajne natomiast powstają na skutek zdarzeń, których wystąpienia lub rozmiarów nie można było przewidzieć.
Analiza za rentowności w wielkościach bezwzględnych obejmuje analizę porównawczą i analizę przyczynową. Analiza porównawcza ma charakter wstępny i obejmuje ocenę dynamiki i struktury podstawowych składników rachunku zysków i strat. W analizie przyczynowej rozpatrywany jest wpływ odpowiednich czynników na poszczególne elementy obliczeniowe zysku lub straty.
Wynik finansowy w wielkościach względnych jest relacją jego kwoty bezwzględnej do obrotu lub zaangażowanych zasobów. Takie relatywne wielkości nazywane są wskaźnikami rentowności.
Lech Bednarski wśród wskaźników rentowności wyróżnia:
o wskaźniki rentowności obrotu (sprzedaży),
o wskaźniki rentowności majątku,
o wskaźniki rentowności kapitału własnego w ujęciu globalnym i jednostkowym,
o wskaźniki rentowności zasobów osobowych
3. Wstępna analiza rachunku wyników
· charakterystyka rachunku zysków i strat
· analiza dynamiki i struktury danych rachunku zysków i strat
a. Charakterystyka rachunku zysków i strat.
Rachunek wyników jest sprawozdaniem dynamicznym, sporządzanym narastająco za okres sprawozdawczy. Okresem sprawozdawczym są poszczególne miesiące roku obrotowego Sprawozdanie roczne zawiera zestawienie wartości operacji gospodarczych roku obrotowego, kształtujących wynik finansowy przedsiębiorstwa. Wyniki finansowe są podstawowymi wskaźnikami oceny działalności przedsiębiorstwa na rynku. Tworzone są one na kilku poziomach. Najistotniejszym z nich jest wynik finansowy brutto, który określa faktyczną nadwyżkę przychodów nad kosztami.
Syntetycznym rezultatem porównania przychodów i kosztów ich uzyskania jest wynik finansowy netto, który w postaci dodatniej nosi nazwę zysku, natomiast w postaci ujemnej straty. Sposób tworzenia wyniku finansowego poprzez porównanie przychodów i kosztów ich uzyskania na kolejnych jego poziomach przedstawia rysunek 1.
Koszty operacyjne zasadnicze
Przychody operacyjne zasadnicze
Zysk / Strata ze sprzedaży
Pozostałe koszty operacyjne
Pozostałe przychody operacyjne
Zysk / Strata operacyjna
Koszty finansowe
Przychody finansowe
Zysk / Strata brutto na działalności gospodarczej
Straty nadzwyczajne
Zyski nadzwyczajne
Zysk / Strata brutto
Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
Zysk / Strata netto
Rys. 1. Sposób tworzenia wyniku finansowego.
Wynik ze sprzedaży jest realizowany w związku z podstawową działalnością przedsiębiorstwa. Jest on więc różnicą pomiędzy przychodami ze sprzedaży wyrobów i usług, a ich kosztami własnymi. Wynik na działalności operacyjnej oblicza się uwzględniając ponadto różnicę pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych. Przy ustalaniu wyniku z działalności gospodarczej poza wynikiem operacyjnym uwzględnia się z jednej strony przychody z operacji finansowych, a z drugiej strony koszty operacji finansowych. Wynik ten skorygowany o straty i zyski nadzwyczajne wyznacza poziom wyniku finansowego brutto. Wynik finansowy brutto podlega obowiązkowym obciążeniom tworząc w ten sposób wynik finansowy netto. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego wynikają z obowiązującego przedsiębiorstwo systemu podatkowego, ale tylko w zakresie podatków lub innych kategorii, które mogą być traktowane jako regulatory rentowności działalności gospodarczej podmiotu, jako instrumenty ingerencji budżetu państwa w tę rentowność.
b. Analiza dynamiki i struktury danych rachunku zysków i strat.
Analiza dynamiki danych rachunku zysków i strat pozwala ustalić ogólne źródła osiągniętego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Wzrost lub spadek zysku netto wiąże się bowiem ze zmianami poszczególnych rodzajów (stopni) wyniku finansowego oraz czynników na nie oddziaływujących. W toku oceny wskaźników dynamiki rozpatruje się zwykle najpierw zmiany ogólnej sumy poszczególnych grup, a następnie w ich ramach zmiany kolejnych pozycji.
Ocena struktury analitycznego rachunku zysków i strat polega na ustaleniu udziału poszczególnych jego składników i ogólnej (stanowiącej 100%) wielkości przychodów ze sprzedaży (w cenach brutto lub netto). W ten sposób wskaźniki struktury wyrażają jednocześnie poziom tych wskaźników w stosunku do wielkości wyjściowej. Zmiany wskaźników struktury określają odchylenia dodatnie lub ujemne, wskazujące na przekształcenia poszczególnych elementów osiągniętego wyniku finansowego.
4. Analiza rentowności sprzedaży
· wskaźnik poziomu kosztów,
· wskaźnik rentowności sprzedaży brutto,
· wskaźnik rentowności sprzedaży netto.
Analiza rentowności sprzedaży ocenia relacje pomiędzy osiągniętymi kosztami, zyskiem brutto, zyskiem netto i przychodami ze sprzedaży. Jej celem jest zbadanie gospodarności przedsiębiorstwa.
a. Wskaźnik poziomu kosztów (Wpk)
Wskaźnik poziomu kosztów jest relacją kosztów własnych do osiągniętych rezultatów (przychodów). Jest on jednym z najważniejszych mierników oceniających gospodarność przedsiębiorstwa.
Wskaźnik poziomu kosztów (Wpk)
czupur_n