Pierwsza pomoc 2-ZAGRAŻAJĄCE ŻYCIU ZABURZENIA ODDYCHANIA.doc

ZAGRAŻAJĄCE ŻYCIU ZABURZENIA ODDYCHANIA

Bezdech
Zaburzenie oddechu staje się groźne dla życia wówczas, gdy czynność oddechowa nie wystarcza już do nasycenia krwi tlenem w ilości wystarczającej na pokrycie zapotrzebowania narządów.

Poszczególne narządy mają zdolność przezwyciężania niedoboru tlenu bez doznania istotnych uszkodzeń, przez różny czas. Najbardziej wyczulony na brak tlenu jest mózg, gdzie już po 3-5 minutach zaczynają obumierać nieodwracalnie komórki mózgowe.

Ze względu na to, że ani tlen, ani energia nie mogą być magazynowane w znaczących ilościach, energia zaś jest zużywana bieżąco, po to by komórka nie uległa zniszczeniu konieczne jest ciągłe i nieprzerwane zaopatrywanie jej w tlen.

Przy zaburzeniu oddychania, CO2 nie zostaje w wystarczającym stopniu wydalony z wydychanym powietrzem. We krwi wzrasta zawartość kwasu węglowego i dochodzi do zakwaszenia tkanek (kwasica), co z kolei doprowadza do uszkodzeń komórkowych.

Ograniczenie i zaburzenia oddychania lub całkowity bezdech mogą mieć wiele przyczyn.

•          Zapadnięcie się nasady języka u nieprzytomnego leżącego na wznak.

•          Wchłonięcie do dróg oddechowych przy wdechu: wymiocin, krwi, śluzu, cząstek pokarmu lub innych ciał obcych i spowodowane tym zatkanie dróg oddechowych (zachłyśnięcie).

•          Obrzęk błony śluzowej gardła. Może wystąpić na przykład po ukąszeniu (użądleniu) przez owada.

•          Znaczny obrzęk błony śluzowej gardła i krtani w przebiegu chorób zakaźnych, jak błonica (dyfteryt).

•          Połknięcie ciała obcego. Przełknięte duże ciało obce tkwiące w przełyku może uciskając od tyłu na drogi oddechowe spowodować ich niedrożność.

•          Zaduszenie się (np. zasypanie w piaskownicy) lub utopienie.

•          Powieszenie i uduszenie.

•          Choroby dróg oddechowych, jak np. dychawica oskrzelowa (astma). Wzmożone wydzielanie śluzu w drobnych, zwężonych oskrzelach stwarza dodatkowe utrudnienie w oddychaniu.

Uszkodzenie ośrodka oddechowego

•          Uraz zadany z zewnątrz (uszkodzenie czaszkowo-mózgowe, wysokie uszkodzenie rdzenia kręgowego).

•          Zatrucie (głównie środkami nasennymi i przeciwbólowymi). Przy uszkodzeniu ośrodka oddechowego zanikają bodźce oddechowe, dochodzi do spowolnienia częstotliwości oddechu i spłycenia, a w końcu do bezdechu.

Inne zaburzenia

•          Zbyt mała zawartość tlenu w powietrzu, np. przy dużej koncentracji, CO2 (w silosach, kopalniach itp.) wypierającego z powietrza tlen.

•          Zaburzenia wymiany gazowej w płucach na skutek działania gazów żrących lub gorącej pary. Uszkodzona ściana pęcherzyków zaburza dyfuzję gazową. Obrzęk płuc (gromadzenie się płynu w miąższu płucnym) utrudnia wymianę gazową. Również zapadnięcie się płuca w wyniku uszkodzenia ściany klatki piersiowej i przeniknięcia powietrza do jamy opłucnej (odma opłucnowa) Działanie prądu elektrycznego. Porażenie prądem może nagle wstrzymać czynność oddechową

•          Zablokowanie hemoglobiny (np. zatrucie tlenkiem węgla).

•          Zablokowanie oddychania wewnętrznego, np. przy zatruciu cyjanowodorem (kwasem pruskim).

Przy niedoborze tlenu hemoglobina we krwi jest niedostatecznie wysycona tlenem i przybiera ciemną barwę (podobną do odcienia krwi żylnej). W związku z tym powłoki skórne stają się sine, w pierwszej kolejności wargi i łożyska paznokci, później również twarz (sinica). Wyjątek stanowi zatrucie tlenkiem węgla lub cyjanowodorem; w tych wypadkach, pomimo niedostatku tlenu, skóra może pozostać różowa.

Cechami charakterystycznymi bezdechu są :
1. Utrata przytomności.
2. Sinoblade zabarwienie twarzy (może nie występować w wyjątkowych wypadkach).
3. Nie wyczuwalny przepływ powietrza przez nos i usta. Niewidoczne i nie wyczuwalne ruchy oddechowe.

Dla sprawdzenia obecności ruchów oddechowych kładzie się jedną dłoń na nadbrzuszu, drugą na łuku żebrowym. Brak jakichkolwiek ruchów klatki piersiowej lub powłok brzusznych jest niezawodnym objawem bezdechu lub, co najmniej niewystarczającego oddechu samoistnego.

W przypadku bezdechu już po upływie 3-5 minut powstają w mózgu nieodwracalne uszkodzenia.
Bez dłuższego zastanawiania się należy natychmiast przy-stąpić cło akcji reanimacyjnej (sztuczne oddychanie).

Szansę na skuteczną reanimację są tym większe, im szybciej po zatrzymaniu się oddechu rozpoczyna się sztuczne oddychanie.

Mamy tylko trzy minuty, po których występują już trwałe zmiany w mózgu. Nie można wykluczyć, że już przed stwierdzonym bezdechem zaopatrzenie w tlen było niedostateczne.

Możliwości pomyślnej reanimacji nikną z minuty na minutę, jeśli nie zastosujemy odpowiednich czynności ratunkowych.

Sztuczne oddychanie
Sztucznym oddychaniem zastępuje się zatrzymany oddech chorego.

Powietrze wydychane przez ratującego ma jeszcze około 17% tlenu i można nim dostatecznie nasycić krew pacjenta.

Procesy przenikania (dyfuzji) gazów z pęcherzyków płucnych do krwi i na odwrót przebiegają samodzielnie, jak również czynność wydechu przebiega samodzielnie na zasadzie właściwej płucom elastyczności.

Zazwyczaj sztuczne oddychanie wykonuje się metodą usta-nos. Odpowiada to naturalnym warunkom oddychania.

Mimo użycia dużego ciśnienia przy wdmuchiwaniu powietrza i niewzorowej techniki, rzadziej się zdarza wprowadzenie powietrza przez przełyk do żołądka, niż to ma miejsce przy użyciu metody usta-usta.

W razie zauważenia większego ciała obcego w jamie ustnej usuwamy je szybko palcem.

Dla uniknięcia bezpośredniego kontaktu z zanieczyszczoną skórą można podłożyć płócienną chusteczkę do nosa między usta a nos ratowanego.

Technika sztucznego oddychania

Ratujący klęka mniej więcej na wysokości głowy chorego leżącego na wznak. Jednym rzutem oka sprawdza, czy w jamie ustnej nie ma większych ciał obcych (kęsy pożywienia lub inne), które mogłyby zatkać drogi oddechowe.

Odchylić mocno ku tyłowi głowę.
Głowę odchyla się silnie w karku, prostując szyję.

Prawidłowa pozycja głowy ma zasadnicze znaczenie dla swobodnego przepływu powietrza i powinna być stale sprawdzana.

Bywają przypadki, że już po dokonaniu tych czynności oddech wraca samoistnie. Ratujący utrzymuje nadal głowę chorego w dotychczasowej pozycji i obserwuje go do czasu uregulowania się oddechu.

Gdy oddychanie ocenimy już jako prawidłowe i wydolne, chorego kładzie się na boku, bacznie obserwując go w dalszym ciągu.
W krótkich odstępach czasu bada się oddech, aby nie przeoczyć ewentualnego ponownego popadnięcia w bezdech.

Jeśli po wyprostowaniu szyi oddech nie powraca, należy bezzwłocznie rozpocząć oddychanie usta-nos.

Oddychanie usta-nos

Głowa jest odgięta, szyja wyprostowana. Ręka przytrzymująca żuchwę zamyka szczelnie usta chorego. Najlepiej jest jeszcze docisnąć kciukiem dolną wargę do górnej.

Ratujący szeroko otwiera swoje usta i robi wdech (nie za głęboki; nieco głębszy niż przy normalnym oddychaniu). Otwartymi ustami obejmuje szczelnie nos chorego i wydycha powietrze z płuc.

Po wdmuchnięciu cofa szybko swoją głowę. Zerkając kątem oka na klatkę piersiową ratowanego może po ruchach żeber ocenić skuteczność sztucznego oddychania.

Słychać również szmer powietrza wydobywającego się z ust chorego i wyczuwa się jego przepływ.

Wykonuje się 15 oddechów w ciągu minuty, co odpowiada normalnemu rytmowi oddychania. Taka częstotliwość oddechu wystarcza, aby dostatecznie nasycić tlenem krew chorego. Wykonywanie częstszych wdmuchiwań powietrza jest nieekonomiczne i prowadzi w końcu do przeciążenia ratującego.

Do utrzymania prawidłowego rytmu oddychania pomaga odliczanie, gdyż kierowanie się własnym rytmem jest zawodne. Najlepiej używać liczb od dwudziestu wzwyż (dwadzieścia jeden, dwadzieścia dwa itd.), albowiem wypowiedzenie każdej z nich trwa zwykle około sekundy.

Gdy w czasie wdmuchiwania natrafi się na silny opór, jest to zwykle wynik niezupełnie prawidłowej pozycji głowy. Jeśli sprawdzając stwierdzi się, że głowa jest optymalnie odgięta, szyja zaś wyprostowana - wynikałoby, że przyczyną oporu może być ciało obce blokujące drogi oddechowe.

Zadławienie

Asfiksja wskutek utknięcia kęsa pokarmowego lub innego ciała obcego w górnych drogach oddechowych przebiega w sposób dramatyczny i budzący lęk. Zwykle zdarza się osobie, która właśnie jadła, lub dziecku, które wzięło ciało obce do ust.

Osoba doznająca zadławienia często chwyta się rękami za gardło.
-   Przy częściowym zatkaniu dróg oddechowych ratowany ma objawy duszności i kaszle. Może być przy tym słyszalny świst wdechowy, — czyli rodzaj wysokiego dźwięku przy próbie zaczerpnięcia powietrza.
-   Przy całkowitym zatkaniu dróg oddechowych ratowany nie może mówić, oddychać ani kaszleć, a w końcu traci przytomność.

Jeśli ratowany oddycha, należy go zachęcać do kaszlu i powstrzymać się od innych działań.

Gdy ratowany słabnie albo przestaje oddychać lub kaszleć, należy wykonać następujące czynności:

•            usunąć z jamy ustnej widoczne fragmenty ciał obcych czy luźne protezy zębowe,

•            stanąć z boku i nieco z tyłu od ratowanego,

•            podtrzymać jego klatkę piersiową jedną ręką i nachylić go silnie ku przodowi, tak by przemieszczone ciało obce wydostało się na zewnątrz, a nie przesuwało dalej w głąb dróg oddechowych,

•          wykonać do pięciu silnych uderzeń w płacy pomiędzy łopatkami, używając do tego nadgarstka drugiej ręki. Celem takiego postępowania jest przemieszczenie ciała obcego przy każdym uderzeniu, co oznacza, że nie zawsze wszystkie będą konieczne.

Jeśli zawiodą uderzenia w plecy, należy przejść do uciśnięć nadbrzusza
(manewr Heimlicha).

•          ustawić się za ratowanym i objąć go obydwoma ramionami na wysokości nadbrzusza,

•            zgiąć go ku przodowi, by ciało obce wydostało się na zewnątrz, a nie przesuwało dalej w głąb dróg oddechowych,

•            zacisnąć rękę w pięść i umieścić ją pomiędzy pępkiem a wyrostkiem mieczykowatym (dolnym końcem mostka); pięść uchwycić drugą ręką,

•          silnie pociągnąć do wewnątrz i ku górze; powinno to doprowadzić do przemieszczenia się ciała obcego,

•          jeśli nie doprowadziło to do usunięcia przeszkody, trzeba ponownie skontrolować jamę ustną, poszukując w niej widocznej przyczyny zatkania, której można by dosięgnąć palcem; kontynuować na przemian uderzenia w plecy z uciskaniem nadbrzusza.

Jeżeli ratowany straci przytomność, mięśnie wokół krtani ulegną zwiotczeniu, co z kolei umożliwi dostanie się powietrza do płuc. Jeśli dojdzie do utraty przytomności, należy podjąć następującą sekwencję działań ratowniczych:

•          odchylić głowę ratowanego i usunąć wszelkie widoczne ciała obce z jamy ustnej,

•          poprawić drożność dróg oddechowych przez uniesienie podbródka,

•          zbadać za pomocą wzroku, słuchu i czucia prądu powietrza, czy ratowany oddycha,

•          podjąć próbę wykonania dwóch skutecznych sztucznych oddechów.

Jeśli udaje się wykonać skuteczne oddechy podczas pięciu prób, należy:
-  sprawdzić, czy krążenie krwi jest zachowane,
- w razie potrzeby rozpocząć pośredni masaż serca, sztuczne oddychanie lub obie te czynności.

Jeśli nie udaje się, mimo pięciu prób, osiągnąć skutecznego oddechu, należy:
-  natychmiast rozpocząć pośredni masaż serca, by usunąć zatkanie dróg oddechowych; nie sprawdzać cech zachowanego krążenia krwi, po 15 uciśnięciach klatki piersiowej skontrolować, czy w jamie ustnej nie ma ciał obcych, a następnie podjąć kolejne próby sztucznego oddychania,
-  powtarzać cykle 15 uciśnięć klatki piersiowej z ponawianymi próbami sztucznego oddychania.

- Jeśli uda się wykonać skuteczne sztuczne oddychanie, należy:
-  sprawdzić, czy krążenie krwi jest zachowane,
-  kontynuować pośredni masaż serca, sztuczne oddychanie lub obie te czynności stosownie do potrzeb.

Utonięcie

Gdy człowiek nieumiejący pływać wpadnie niespodziewanie do głębokiej wody — tonie.

Dzieje się tak również w przypadkach skrajnego wyczerpania, w razie nagłego omdlenia, niewydolności oddechowo-krążeniowej, na skutek nagłego zanurzenia się w zimnej wodzie („śmierć kąpiących się"), jak też w wyniku nagłych zachorowań zaistniałych w czasie pływania, jak atak serca lub napad padaczkowy.

Utonięciem określa się śmierć na skutek uduszenia się w wodzie. Gdy drogi oddechowe znajdą się pod wodą, przy usiłowaniu wykonania wdechu, powstaje skurcz głośni niepozwalający na przeniknięcie wody do dolnych dróg oddechowych
(,,suche utonięcie").

Mamy wówczas do czynienia z uduszeniem, przy czym płuca są wolne od wody.

Gdy utrata przytomności i bezdech utrzymują się przez pewien czas, skurcz głośni ustępuje i wówczas już woda może napłynąć do płuc
(,,mokre utonięcie").

Na pierwszy plan akcji ratowniczej wysuwa się jak najszybsze rozpoczęcie sztucznego oddychania.

Bezcelowe jest przewracanie ratowanego na brzuch i podnoszenie go za pięty zamierzając ,,wylać" z niego wodę wchłoniętą do płuc.

Jeśli do płuc dostała się słodka woda, zostaje bardzo szybko wchłonięta przez włośniczki płucne do krwi.

Po szczęśliwym uratowaniu topielca może jeszcze dojść do ciężkich powikłań. Najgroźniejsze z nich to obrzęk płuc na skutek nadmiernego nagromadzenia się w nich wody oraz zapalenie płuc.

Przy utonięciu często następuje znaczne oziębienie organizmu. Ta okoliczność zdecydowanie przedłuża okres, w którym jest jeszcze możliwe skuteczne odratowanie (reanimacja) ofiary mimo niedoboru tlenu.

Oziębienie powoduje zwolnienie przemiany materii, co zmniejsza zapotrzebowanie tkanek na tlen i opóźnia pojawianie się uszkodzeń. Opisano udane przypadki uratowania topielców po ponad półgodzinnym okresie reanimacji.

Utrzymywanie drożności dróg oddechowych przez dłuższy czas jest trudne. Dotyczy to zwłaszcza noworodków i niemowląt, co wynika z budowy anatomicznej dróg oddechowych oraz proporcji rozmiarów języka i gardła. Z powyższych powodów należy zapewnić drożność dróg oddechowych metodami przyrządowymi.

Rurka ustno-gardłowa

Zapobiega przesuwaniu się języka do tyłu i w dół, odsuwając jego nasadę od tylnej ściany gardła, co zapewnia swobodny przepływ powietrza przez drogi oddechowe;
umożliwia utrzymanie rozwartych ust, co zapewnia dostęp do jamy ustnej i swobodne odsysanie płynnej treści; pozwala na umocowanie rurki ustno-tchawiczej i zapobiega jej zagryzaniu.

Wskazania
Utrzymywanie drożności dróg oddechowych u nieprzytomnego dziecka.
Utrzymywanie rozwarcia szczęk przy założonej rurce intubacyjnej i zapobieganie jej zagryzaniu przez chorego.
Przytwierdzanie rurki intubacyjnej.

Po otwarciu ust pacjenta należy wprowadzić rurkę stroną wypukłą do języka, a następnie szybkim ruchem obrócić ją wokół długiej osi tak, aby krzywiznę wypukłą skierować ku podniebieniu.
Okrągłe rurki nosowo-gardłowe o odpowiedniej długości zakłada się do nosogardzieli przez przewód nosowy. Obecnie - z uwagi na ryzyko krwotoku przy ich stosowaniu - nie są używane.

Rurka ustno-gardłowa z mankietem uszczelniającym (cuffed oropharyngeal airway - COPA), przypominająca kształtem rurkę ustno-gardłową typu Mayo, posiada jednak dwa dodatkowe elementy: nadmuchiwany mankiet uszczelniający, obejmujący końcową wygiętą część rurki oraz przewód z balonikiem kontrolnym służący do wypełnienia mankietu powietrzem;
łącznik odpowiadający średnicą łącznikowi rurki intubacyjnej, umożliwiający połączenie z aparatem do znieczulenia lub zestawem do oddychania.

Wskazania
Utrzymywanie drożności dróg oddechowych u dziecka nieprzytomnego (zniesione odruchy obronne), z zachowanym własnym oddechem.
Wykonanie znieczulenia ogólnego bez konieczności intubacji dotchawiczej.

Sposób założenia
Rurkę COPA zakładaj jak rurkę ustno-gardłową. Zwracaj uwagę, aby podczas wprowadzania rurki mankiet uszczelniający nie został uszkodzony (np. przez zęby pacjenta).
Po wprowadzeniu rurki napełnij mankiet uszczelniający powietrzem, używając strzykawki. Objętość powietrza dobierz tak, aby rurka się nie przesuwała.
Następnie przymocuj rurkę COPA specjalną taśmą gumową znajdującą się w zestawie.
Zaraz po założeniu rurki sprawdź drożność dróg oddechowych, wyczuwając wypływające przez zewnętrzny otwór powietrze wydechowe.
Jeżeli drożność jest zachowana, rurkę można połączyć z zestawem do znieczulenia (zestaw Jacksona i Reesa lub aparat do znieczulenia.

Usunięcie rurki COPA

•          Rurkę usuń po przywróceniu odruchów obronnych pacjenta.

•          Przed usunięciem rurki odciągnij strzykawką powietrze z mankietu uszczelniającego.

•          Rurka służy do jednorazowego użytku.

Uwagi dotyczące zakładania rurek COPA

•          Przed założeniem rurki upewnij się, że mankiet jest szczelny.

•          Rurkę zakładaj ostrożnie, aby nie uszkodzić mankietu uszczelniającego (np. o zęby).

•          Przed założeniem rurki opróżnij mankiet z powietrza, używając strzykawki. Nawet częściowo napełniony, może on ulec uszkodzeniu lub uszkodzić łuki podniebienno-gardłowe.

•          Okresowo w czasie znieczulenia mierz ciśnienie w mankiecie rurki, gdyż może ono wzrosnąć w wyniku dyfuzji podtlenku azotu.

•          Unikaj nadmiernego wypełniania mankietu rurki, gdyż może to spowodować uszkodzenie dróg oddechowych.

•          Nie spryskuj mankietu uszczelniającego roztworem lidokainy, gdyż może to prowadzić do powstania niewidocznych pęknięć i nieszczelności.

•          Pamiętaj, że bardzo ważne jest dokładne umocowanie rurki; jeżeli trzeba, spróbuj nieznacznie zmienić ułożenie szyi i głowy pacjenta, tak aby zapewnić najlepszą drożność dróg oddechowych.

2