1. SOKRATES 470-399
Metoda majeutyczna
Drugą metodę Sokrates nazywał maieutyką, czyli sztuką położniczą; mniemał bowiem, że każdy człowiek nosi w sobie wiedzę prawdziwą, ale jej sobie nie uświadamia, że trzeba mu w tym dopomóc, trzeba wydobyć zeń prawdę; przeto funkcja nauczyciela analogiczna jest do sztuki położniczej. Sokrates spełniał ją przy pomocy pytań. Metoda jego była metodą wspólnego szukania, metodą, która nosi dziś nazwę heurystycznej. Rola kierownika polegała na umiejętnym stawianiu pytań; Sokrates postępował w ten sposób, że dzielił pytania złożone na najprostsze i dawał im formę rozjemczą, tak iż odpowiedź niewiele tylko wymagała samodzielności i sprowadzała się do powiedzenia: tak czy nie. Pytaniami takimi przyciskał do muru, zmuszał do dawania odpowiedzi. Odpowiedź na proste pytania etyczne musiała wypadać trafnie, nie wymagała bowiem żadnych specjalnych wiadomości, lecz tylko rozsądku, który każdy posiada.
I sam, choć powtarzał wciąż o swej niewiedzy, przyznawał wyraźnie, iż wie, co jest dobre i złe, iż posiada intuicyjną wiedzę o dobru. Każdy wie, iż np. sprawiedliwość jest dobrem, a tchórzostwo złem. Wiedza ta stanowiła punkt oparcia dla jego wywodów etycznych; była dla Sokratesa sprawdzianem trafności jego rozumowań. Jeśli np. z określenia sprawiedliwości, jakie chciał przyjąć, wynikało, że sprawiedliwość jest złem, to wiedział, że określenie to jest błędne, a tak samo błędne było określenie, z którego wynikało, że tchórzostwo jest dobrem.
Metoda elenktyczna
czyli metoda zbijania, którą Sokrates uważał za „największy i najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania umysłu", polegała na doprowadzaniu do absurdu: fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie (to nazywano „ironią" Sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji dopóty, aż doprowadziły do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi bądź z samą tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego, co jest tylko pozorem wiedzy, i oczyszczenie zeń umysłu.
Uważał się za uprawnionego do tej krytyki, bo gdy inni ulegając złudzeniu mniemali, że wiedzę posiadają, on miał świadomość swej niewiedzy. Wiedział przez to coś, czego nie wiedzieli inni; nazywał to „wiedzą niewiedzy". Była to wiedza psychologiczna: bo stwierdzając swą niewiedzę ujawniał poznanie samego siebie.
Jedna cnota Prawdziwe szczęście i prawdziwy pożytek daje tylko dobro. Prawdziwym dobrem jest cnota. Cnota jest jedna, bo każda cnota jest wiedzą. Zdobywając wiedzę osiągamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. Wyłania się stąd proste wskazanie życiowe: należy szukać wiedzy, a kto może, powinien i innych wiedzy uczyć
Miłość i kontemplacja
Przez jedno piękno dochodzimy do drugiego piękna i tak okrywamy czyste prawdziwe piękno
Wiedza o niewiedzy
Zastanawiając się nad ukrytym sensem werdyktu wyroczni, Sokrates uznał wreszcie swoją przewagę. Nie polega ona na wiedzy. Tej przecież ani on, ani inni ludzie nie posiadają. Tyle że ci inni sądzą - biorąc pozór za rzecz samą, uznając mniemanie za prawdę - że mądrość taką zdobyli. Zdaje się im, że coś wiedzą, choć w istocie wiedza ich nic nie jest warta; uważają się za roztropnych, lecz nie są nimi naprawdę, a tylko zatraciwszy krytycyzm popadli w zadufanie. Moja przewaga nad innymi ludźmi - powiadał sobie Sokrates - polega właśnie na tym, że zdobyłem wyrazistą świadomość własnej niewiedzy, a w ten sposób wyzwoliłem się od wiary w pozory, potoczne mniemania i uznane pewniki. Teraz dopiero, kiedy przekonałem się, że "wiem, iż nic nie wiem"
Szacunek dla prawa
Został skazany, ale tam ci wszyscy doszli do wniosku, ze nie powinni go zabijać i poprosili jego uczniów, żeby wywieźli wyspę. Sokrates sie nie zgodził, bo powiedział, ze on przez cale swoje życie szanował prawo i go przestrzegał, zawsze mówił, ze to co postanowi sad jest święte, a teraz miałby uciekać?
Śmierć Sokratesa
Sokrates kwestionował bowiem wartość ludowego ustroju i przeciwstawiał się instytucjom demokratycznym. Wśród uczniów i przyjaciół filozofa było wielu arystokratów, otwartych wrogów
demokracji, ludzi znienawidzonych przez rodaków, takich choćby jak Kritiasz - przywódca Trzydziestu Tyranów, którzy zagarnęli władzę w momencie kapitulacji Aten kończącej przegraną wojnę ze Spartą.
Upadek tyranii i restytucja ustroju demokratycznego umożliwiły sąd nad Sokratesem. Ale skazując go na śmierć, dano mu zarazem możliwość wyboru innego rodzaju kary. Sokrates tę szansę odrzucił. Nie chciał też, wbrew namowom przyjaciół, zbiec z Aten. Duma i żarliwe przekonanie o własnej racji nie pozwoliły mu "żebrać o przedłużenie życia i w rezultacie uzyskać życie stokroć gorsze od śmierci". Wolał godnie zginąć. Kiedy więc sługa więzienny podał kielich z trucizną - zdawał relację Platon
- "wziął go bardzo uprzejmie; nie zadrżała mu ręka [...] zaraz duszkiem i bez trudności najmniejszej i bez skrzywienia wypił". A gdy przyjaciele ryknęli wielkim płaczem, zdziwił się, co robią, mówiąc, że
właśnie dlatego kobiety wyprawił, aby takich rzeczy nie wyrabiały.
PLATON 428-348
Prawdziwa wiedza
prawdziwa wiedza jest ogólna, konieczna i trwała, a szczegółowe, przypadkowe i zmienne jest mniemanie. Jeśli cos można udowodnić to jest to wiedza!
Najwyższa realność idei
Zmysły dają nam mniemanie, zmysły to świat cieni. Realny świat, ogólny, konieczny, źródło świata zmysłowego - świat idei.
Platon wierzył w transmigracje dusz.
Emanacja = podział linii
"im więcej prawdy w którym dziele przedmiotów tym jaśniejsza niech mu u ciebie odpowiada postawa wewnętrzna" (jaskinia platońska)
źródłem świata są idee -> przedmioty matematyczne -> przedmioty fizyczne -> odbitki
Cnoty kardynalne
1. filozof król - roztropność
2. policjant, żołnierz - męstwo, odwaga
3. rzemieślnicy, robotnicy - umiarkowanie, powściągliwość
Ten kto posiada, rozwinął wszystkie 3 części duszy posiada czwarta cnotę:
4. sprawiedliwość - harmonia miedzy cnotami
- objawia sie w charakterze
Dusza w 3 częściach
-konstrukcja duszy i panstwa jest taka sama
- dusza sklada sie z 3 czesci
1.roztropnosc - glowa - przewidywanie i nie zalowanie
2. temperament - klatka piersiowa - mestwo i odwaga
3. porzadliwosc - korpus, ponizej przepony - umiarkowanie, powściągliwość
Idealne państwo
-panstwo powinno wychowywac, czyli troszczyc sie o moralnosc dzieci
-kobietom trzeba pozabierac dzieci i oddac je ciotkom
-trzeba zaobserwowac zachowanie dzieci, jesli nie chca walczyc to nie nalezy ich zmuszac do walki - te dzieci maja dusze z zelaza i brazu, zostana rzemieslnikami
dzieci ze srebrna i zlota dusza ucza sie przez 7 lat matematyki i pisza egzaminy. Te dzieci, ktore zdadza maja zlota dusze, reszta ma srebrna
zlota dusza -> filozof -> krol
srebrna dusza -> zolnierz -> policjant
Upadek porządku politycznego
Panstwo (monarchia) upada przechodzac kolejno przez cztery zwyrodnienia: monarchia -> timokracja(rzad dowodcow) -> oligarchia(rzad bogatych) -> demokracja(rzad ludu) -> dyktatura (razd despoty, tyrana)
Dwie przyczyny upadku: bieda i bogactwo
hedonizm - przywiazanie do przyjemności
ARYSTOTELES 384-322
Kwadrat logiczny
Sylogistyka Arystotelesa, sylogizm, teoria logiczna zapoczątkowana przez Arystotelesa, polegająca na rozumowaniu dedukcyjnym. Jest to pierwszy w historii system rachunku zdań oparty na aksjomatach. Formułuje się w nim związki i prawa odnoszące się do zdań kategorycznych:1) ogólnotwierdzących (wszystkie S są P, SaP).2) szczegółowotwierdzących (niektóre S są P, SiP).3) ogólnoprzeczących (żadne S nie jest P, SeP).4) szczegółowoprzeczących (niektóre S nie są P, SoP).
Materia i forma
Rozważania logiczne skłoniły Arystotelesa do rozróżnienia w substancjach dwu składników.
I w pojęciu materii dokonało się u Arystotelesa podobne przesunięcie. Materia objęła u niego to, co w substancji nie jest formą: stała się więc tym, co jest z natury nie uformowane, nieokreślone. Nie stosuje się to do tego, co zwykle nazywa się „materią", jak brąz czy marmur. Brąz i marmur - powiada Arystoteles - nie są czystą materią, lecz uformowaną. Tylko „pierwsza", czysta materia nie ma w sobie jeszcze żadnej formy i jest rzeczywiście nieokreślona.
Arystoteles utworzył tedy nowe pojęcia formy i materii. Ale nie całkowicie porzucił dawne: jako przykłady materii dawał jednakże brąz i marmur, a jako przykład formowania - czynność rzeźbiarza. Toteż forma i materia były u niego przedmiotem nowych pomysłów, ale także niekonsekwencji i powikłań. Arystoteles połączył wyniki dwu analiz: logicznej analizy substancji z jej analizą genetyczną, rozważającą to, co się dzieje, gdy rzeźbiarz formuje brąz czy marmur. Treść pojęcia substancji utożsamił z formą, jaką substancja uzyskiwała w rozwoju. Uczynił to dlatego, że zarówno forma jak pojęcie są czynnikami jedności w rzeczach: rzeczy, jakkolwiek są materialnie złożone, mają zawsze jedną formę i jedno pojęcie.
Potencjalność i aktualność
aktualny - rzeczywisty | okresla go prawda i falsz
potencjalny - mozliwy | mozliwosc i niemozliwosc
- zdolnosc wyboru rozmaitych czesci swiata
-im szersza potencjalnosc tym wieksza doskonalosc
- "to co potencjalne, zdąża ku eutelechii"
Cnota i występek
dzielnosc etyczna (cnota) jest trwala dyspozycja do pewnego rodzaju postanowien, polegajaca na zachowaniu wlasciwej dla nas sredniej miary, ktora okresla prosty rozum
cnota dianoetyczna - cnota zdobyta przez nauke
zloty srodek: cnota - zaleta charakteru ktora stanowi zloty srodek pomiedzy nadmiarem i niedostatkiem
Eudajmonia
posiadanie dobrego ducha, szczescia "cnota sama sobie nagroda"
Ustroje polityczne
cnoty(monarchia -> arystokracja -> politeia=republika[najlepszy])->interes{demokracja -> oligarchia -> tyrania[najgorszy]} -> monarchia itd.
Sztuka
sztuke nalezy uprawiac dla wielu celow - wyksztalcenie i duchowe oczyszczenie. Poezja jest bardziej filozoficzna niz historia. 3 jednosci - miejsca, czasu i akcji
EPIKTET 55-135
Pojęcia ogólne jako norma
-dobro ogolu jest najwazniejsze - zasada logiczna
-kazdy z nas jest obywatelem - obywatel zycia dla spoleczenstwa
-na podstawie samy nazw mozna ustalic swoje obowiazki
-nazwy jednostkowe nie wyznaczaja obowiązków
Życie zgodne z rozumem
- poczucie wstydu nie jest waznym elementem
-poczucie wlasnej godnosci jest bardzo istotne
-podstawianie urynalu jest zwiazane z wstydem, a nie z godnoscia
- rozum nie mowi na czym polega wartosc zycia, musimy sami sens zycia ustalic
Rządy Opatrzności
-pogodzic sie z losem
-nie byc msciwym i zapalczywym, wybaczac i ustepowac
-prawo natury: kto jest wiekszy ma wiecej od tego mniejszego
- swiat jest nienaprawialny
Życie zgodne z naturą
-naszym obowiazkiem jest zyc zgodnie z natura
- odpowiednie do wewnetrznych predyspozycji niezaleznych od czynnikow zewnetrznych
-nalezy sie zwracac ku dobrom zaleznym od nas
Wolna wola
-wolna wola pozwala wybrac obowiazki
- wolna wola jest najwyzsza zdolnoscia i umiejetnoscia w czlowieku
-jest ona zgodna z natura, prawdziwie wzniosla, wolna, niezalezna od wszelkich trudnosci i przeszkod, wierna i skromna
-nie zawsze mozemy zrobic wszystko co chcemy, ale zawszze mozemy postanowic wszystko co bedziemy chcieli
-wolna wola nam mowi, kiedy jestesmy zgodni z natura
Ataraksja
-powstrzymywanie sie od silnych uczuc
Filozof i prostak
-prostacy sie interesuja
- prostak zwala winy na innych
-prostak jest najwazniejszy
-wszyscy sa ostatecznie prostakami, bo przejmuja sie drobiazgami
Św. AUGUSTYN 354-430
Idee w umyśle boskim
Stoicy przyjmowali istnienie niewidzialnych racjonalnych zalążków wyposażonych w moc przyczynową: rationes seminales. Św. Augustyn przyjąć te teorię, św. Tomasz ją odrzucił. Rationes seminales realizują Boski plan stworzenia. Świat jest zrobiony dobrze. Bóg przewiduje, jaka będzie nasza wola, lecz nie wynika z tego jednak, że chcemy bez udziału woli. Ra stworzony świat jest w wersji minimalnej. Racje zarodkowe istnieją w umyśle Boga. Bóg stworzył na tyle silna wole że możemy powstrzymać się od grzechu, Bóg nie jest odpowiedzialny za nasze grzechy.
Creatio ex nihilo
Augustyn odrzuca tutaj stworzenie świata z materii, Bóg stworzył świat z nicości. Bóg stworzył świat dobry i wszystko co stworzył jest dobre. Stać się nikczemnym to znaczy dążyć do nicości, jest to odejście od religii czyli kierowanie się w stronę śmierci. Ciało i dusza są wartościowe bo są częścią życia. Nicość jest czymś złym a stworzenie dobrym.
Wiedza przez iluminacje
Pan rozjaśnia nasz umysł. Tyle jest jasności w naszym umyśle ile Bóg w nas ją wlał. prawdy wieczne istnieją w Bogu, są ideami Bożymi. Jeśli więc dusza poznaje prawdę, to dzięki temu, że istnieje Bóg i jej udziela swych idei. Wiedzy, o którą na próżno zabiegamy przyrodzonymi władzami naszego umysłu, Bóg udziela duszy drogą oświecenia. Umysł wedle niej bezpośrednio widzi prawdę, jak oczy widzą rzeczy.
Jednokierunkowa przyczynowość
Ciało uległo skażeniu ale dusza nie, straciła tylko sposób działania wyraźny, silny i czysty. dusza odnosząc wrażenia cielesne nie odbiera doznań od ciała. Dusza w ciele jest jak światło w piwnicy to co jest w obrębie światła to dusza może spostrzec a to co jest w ciemności nie widzi. Dusza może i powinna panować nad ciałem ale na odwrót nie. Jeżeli dusza się nie zainteresuje ciałem to nic o niej nie wie. Ciało nigdy nie jest odpowiedzialne za grzech to dusza popełnia tylko jeden grzech a mianowicie nie sprawuje kontroli nad ciałem.
Zło jako brak dobra
deodycea - teologiczna pbrona Boga przed oskarzeniem o istnienie zla
- zlem dla kazdej natury jest pomniejszenie sie w niej dobra
- oskarzenie = "czlowiek ma wady"
- dzieki roznorodnosci bytow wszechswiat posiada zawsze pelnie i doskonalosc
- na swiecie nie dzieje sie nic zlego
- zlo nie istnieje, to tylko zludzenie
- zlo konieczne do udowodnienia, ze czlowiek kieruje sie prawda - Leibnitz
-zlem dla natury jest pomniejszenie zycia
- wszystko co istnieje jest dobre o ile istnieje
- kiedy znika materia, znika dobro
- zlem jest bol
- "jesli za grzechem nie idzie nieszczescie to szpeci porzadek niesprawiedliwosci"
- jesli czlowiek popelni grzech to daje nam znak, ze jest nieszczesliwy
- wysilek polega na tym, ze dusza panuje nad cialem
-anioly nie ulegaja pokusom
- Bog chce aby swiat byl pelny - doskonaly
- pieklo, nieszczescie, bol, musza istniec
- Bog w pelni panuje nad swiatem
-"to trzeba przyznac, ze nie chce ale musze tak chciec" - czlowiek zaslepiony
- korzeniem wszelkiego zla jest chciwosc
- niewiedza pozbawia czlowieka swobodnej decyzji woli
- jezeli moge kierowac swoimi zachciankami, Bog traktuje to jako odpowiedzialnosc
- zachowanie Bogow przewidywalne
Państwo boże
Św. Augustyn wychodzi z założenia o istotnej jedności natury Bożej. Napotyka jednak potem trudność obiektywnego rozróżnienia Osób w Świętej Trójcy i na to przerzuca punkt ciężkości tajemnicy. Wówczas na plan pierwszy wysuwa się prawda filozoficzna o jedności Boga, której nie można kwestionować, tak jak nie kwestionuje się postulatu
Św. ANZELM 1033-1109
Dowód ontologiczny
-prosba do Boga o rozumienie
- "a wierzymy zaiste, ze jestes czyms ponad, co nic wiekszego niemozna pomyslec" - definicja Boga
- nie istnieje nic doskonalszego
- z samej istoty Boga wynika to, ze musi istniec - dowod ontologiczny
Boskie atrybuty
-"ty jestes sprawiedliwy, prawdomowny, szczesliwy i jestes tym wszystkim, co lepsze jest, gdy jest, niz gdy nie jest"
-Bog odbiera bodzce, ale nie ma narzadow potrzebnych do tego
Paradoks niemocy
- Bog moze robic wszystko co jest dowodem mocy
- "A wiec Panie Boze, dlatego tym prawdziwym jestes wszechmocny, poniewaz nie mozesz czynic niczego dzieki niemocy"
- klamstwo, tchorzostwo to dowod niemocy
Niepoznawalność Boga
Moc boska jest niedostępna dla człowieka. Bóg istnieje w taki sposób, że doznaje bezpośrednio przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
Argument Gaunilona
Gaunilon krytykuje przesłankę. Jeżeli mówi się, że coś jest w moim intelekcie tylko dlatego, że rozumiem, gdy ktoś to do mnie mówi, to istnieją tam rzeczy fałszywe i nieistniejące (por. Spór o uniwersalia). Chyba, że "coś, ponad co nic nie może być pomyślane" jest specyficznym rodzajem bytu, którego nie można posiadać w umyśle w taki sposób, w jaki posiada się w nim rzeczy fałszywe bądź nieistniejące. Ale nawet jeśli tak jest, to trudno zrozumieć, że gdy coś zostaje pomyślane, to nie można logicznie pomyśleć, że go nie ma, tak jak w tym przypadku, gdy myśli się o nieistnieniu Boga.Zwraca też uwagę na to, że aby udowodnić istnienie rzeczy największej, trzeba udowodnić nie tylko to, że jest coś takiego, ale też, że to jest ta rzecz, o której myślę. Pokazuje to na przykładzie dowodu na istnienie wyspy, której obfitość bogactw i wszelkich rozkoszy przewyższa nadmiarem rzeczy wszystkie ziemie, które zamieszkują ludzie. Nie ma problemu, by zrozumieć, o co chodzi, a więc rzecz ta istnieje w umyśle. Ergo, utopijna wyspa szczęśliwości musi istnieć w rzeczywistości.Trzeba najpierw udowodnić, że jest jakaś natura wyższa, doskonalsza od wszystkich innych, by później dowodzić jej istnienia.W odpowiedzi pt. Contra insipientem ("przeciw głupiemu") Anzelm podkreśla, że jego argumentacja ma moc wiążącą tylko w przypadku jedynego bytu, tego, ponad który nie można pomyśleć niczego większego (przykładowo Ergo nie jest czymś, ponad co nic większego nie może być pomyślane, więc nie może stanowić rzeczywistej krytyki dowodu).
Argument Kanta
Immanuel Kant argumentował przeciw dowodząc, że istnienie nie jest predykatem (cechą). Jest wykorzystywane do tworzenia syntetycznych powiązań między pojęciami. Zdanie, że coś, ponad co nic większego nie można pomyśleć (coś, co jest najdoskonalsze pod każdym względem) istnieje, jest syntetyczne, a nie analityczne i nie można mu przypisywać koniecznej prawdziwości. Św. Tomasz nie uznał dowodu ontologicznego za prawomocny i przyjął argument kosmologiczny. Dlatego dowód ontologiczny nie przetrwał długo w teologii. W teologii protestanckiej uważa się, że istnienia Boga w ogóle nie można dowieść, a w tej kwestii należy polegać na objawieniu.
Argument Plantingi
wspolczesny filozof amerykanski, kalwin, pochodzenia fryzyjskiego, urodzony 1932r.
(25) jest mozliwe by byl byt posiadajacy maksymalna wielkosc
(26) jest wiec mozliwy byt, ktory w pewnym swiecie posiada maksymalna wielkosc
(27) jakis byt posiada maksymalna wielkosc w danym swiecie tylko wtedy, gdy posiada w kazdym swiecie maksymalna doskonalosc
(28) byt posiada w danym swiecie maksymalna doskonalosc tylko wtedy gdy jest w danym swiecie wszechwiedzacy, wszechmocny i moralnie doskonaly
(29) jest mozliwy taki swiat, w ktorym maksymalna wielkosc jest realizowana
(30) jest konieczne, ze byt jest maksymalnie wielki, tylko wtedym gdy ma maksymalna wielkosc w kazdym swiecie
Bog istnieje w swiecie mozliwym - udowodnil
Bog istnieje w swiecie realnym - nie udowodnil
Co jest najwieksze w jednym swiecie musi byc najwieksze w kazdym.
Swiat realny rzadzi sie wlasnymi prawami i jest niezalezny od swiata mozliwego
ŚW. TOMASZ Z AKWINU (1225-1274)
Syn hrabiego d’Agiuno. Uczył się u Benedyktów na Monte Casino. Został uwięziony przez ojca na blisko rok, ponieważ trzymał się myśli, by pozostać w zakonie. Oswobodzony po interwencji papieża wybrał dominikanów. W Kolonii u Alberta Wielkiego poznał pisma Arystotelesa. Twórca scholastyki opartej na dialektycznym (pseudodialogowym) przeciwstawianiu poglądów. Dzieła: Summa contra gentiles, Suma teologiczna.
Perypatetyk – człowiek, który się przechadza.
Szkoła Arystotelesa, bowiem on nie nauczał siedząc, tylko przechadzając się ze swoimi uczniami.
Wszystkie kwestie sumy teologicznej, składają się z trzech części, rozpoczynających się od następujących słów:
- videtur widać, wydaje się, widzi się : poglądy które odrzucił
- set contra lecz przeciw temu : które przyjął
- Respondek odpowiadać : rozwiązanie
1. Wiedza i wiara
Nauk filozoficznych, które stanowią przedmiot dociekań rozumu.
Nauka święta jest wiedzą. Ale są dwa rodzaje wiedzy: jedne wywodzą swe wnioski z zasad znanych dzięki naturalnemu światłu umysłu np. arytmetyka i geometria; inne zaś wnioskują z zasad poznanych w świetle wyższej wiedzy.
...
spykus