Babka lancetowata (Plantago lanceolaota L.)
Opis i występowanie: Występuje prawie w całej Europie oraz północnej i środkowej Azji. Przez człowieka rozpowszechniona niemal na całej kuli ziemskiej. W Polsce bardzo pospolita na łąkach i pastwiskach, przydrożach, trawnikach oraz polach jako chwast roślin uprawnych, szczególnie koniczyny i lucerny. Babka lancetowata wytwarza krótkie kłącze i liczne korzenie wiązkowe. Liście wydłużone, lancetowate lub równowąskolancetowate, o równoległym unerwieniu, zebrane w przyziemną rozetę. Kwiaty niepozorne, drobne zebrane w kłoski. Kwitnie od maja do września, Owocem jest jajowata torebka zawierająca 1-2 nasiona, ale w okresie wegetacji roślina tworzy do 1000 nasion.
Surowiec: liść (folium plantaginis lanceoatae). Zbiera się je w okresie kwitnienia, najlepiej bez ogonka, który trudno wysycha. Suszy się w suszarni ogrzewanej w temperaturze do 400C, ponieważ w suszarni naturalnej często ciemnieją i tracą wartość.
Skład chemiczny: zawiera glikozydy irydoidowe zwłaszcza aukubinę do 1,69% (o działaniu bakteriostatychnym i ochraniającym miąsz wątroby) oraz kaptol, nieco garbników, liczne fenolokwasy (jak kwas cholagrenowy, neocholagrenowy, kawowy i p-kumarowy), glikozyd werbaskozyd (ok. 2%), flawonoidy (np. 7-glkozyd apigeniny0, sterole, związki śluzowe, pektyny, kwasy organiczne (np. askorbinowy) i sole mineralne, a w nich rozpuszczalną krzemionkę i związki cynku.
Działanie: wykrztuśne, rozluźniające skupienia zgęstniałego śluzu oskrzelowego oraz działanie przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia górnych dróg oddechowych. Ponadto zmniejszają przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność włosowatych naczyń krwionośnych jamy ustnej, gardła oraz przewodu pokarmowego. Poza tym odwary z liści działają nieco ściągająco, a także łagodnie moczopędnie. Sok ze świeżych liści babki lub odwar z liści wysuszonych przyspieszają gojenie się ran i regenerację naskórka. Istnieje przypuszczenie, że doustnie podawane wysiągi wodne z liści babki lancetowatej pobudzają wydzielanie interferonu oraz antygenów wirusowych, chroniących organizm przed inwazją wirusów. Związkami czynnymi są m.in. specyficzne wielocukry roślinne – glukany lub aminoglukany o masie cząsteczkowej od 10 do 10 tysięcy.
Działania niepożądane: W dawkach leczniczych nie zaobserwowano działań ubocznych.
Zastosowanie Liść babki jest stosowane głównie do mieszanek ziołowych. Jako lek samoistny jest stosowany bardzo rzadko w schorzeniach przewodu pokarmowego. Odwar podaje się w bezkwaśności, nieżytach żołądka i jelit, uszkodzeniach ich błony śluzowej przez toksyny bakteryjne oraz biegunce. Można stosować wspomagająco we wrzodach żołądka i dwunastnicy. Sporadycznie w nieżytach górnych dróg oddechowych. Dużo większe znaczenie ma ten surowiec przy stosowaniu zewnętrznym jak okłady na wrzody i uszkodzenia skóry, szczególnie z jednoczesnym zakażeniem bakteryjnym, zapaleniach i świądzie sromu. Używa się go także do przemywania oczu przy stanach zapalnych spojówek i powiek. Wchodzi w skład mieszanek służących do płukania jamy ustnej. Poprzęcki poleca babkę w astmie i kokluszu. W przypadku stosowania zewnętrznego dużo skuteczniejszy jest surowiec świeży, czy to pod postacią soku, czy roztartych liści. W lecznictwie ludowym, poleca to także część zielarzy, podaje się preparaty z korzenia. Gotowany, czy żuty usuwa ból zębów. Napar poleca się zaś przy biegunkach, osłabieniu pęcherza, krwawieniu z płuc, kaszlu, niedomodze wątroby, żółtaczce i zgadze.
Preparaty : napar z liści babki: zalać łyżkę liści babki 1szklanką wrzątku i naparzać 15 minut, po czym przecedzić. Pić po szklance ciepłego naparu kilkakrotnie w ciągu dnia w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w kaszlu i chrypce. W obu ostatnich przypadkach dobrze jest dodać łyżkę miodu i przyjmować po łyżce stołowej, co godzinę. Można liść babki łączyć z liściem podbiału co poprawia skuteczność terapii. W przypadku połączenia z rumiankiem napar stosować do okładów na podrażnienia i przy zaczerwienieniu oczu.
Wrzód żołądka: liść babki, liść pokrzywy, siemię lniane zmieszać. Korzenia arcydzięgla 1 łyżeczkę zalać 4 szklankami wody i zagotować. Po chwili wsypać 1 łyżeczkę mieszanki i odstawić do naciągnięcia. Pić małymi porcjami w trakcie dnia.
Zioła przeciwbiegunkowe: zmieszać 15g liści babki, kwiatów rumianku, kory dębowej, owoców borówki czarnej, ziela rdestu ptasiego oraz 10 g kłącza pięciornika i porostu islandzkiego. Zalać 1 łyżkę ziół 1 szklanką ciepłej wody i ogrzewać do wrzenia, po czym łagodnie gotować pod przykryciem przez 3-5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie przed jedzeniem 1 szklankę jako środek przeciwzapalny, przeciwbólowy, osłaniający i przeciwbiegunkowy.
Okłady na oczy: zmieszać po 20 g babki lancetowatej (lub zwyczajnej), kwiatów malwy czarnej oraz 10 g kwiatów jasnoty białej i kwiatów rumianku. Zalać ½ łyżeczki mieszanki 2/3 szklanki wrzącej wody i naparzać 15-20 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Stosować do okładów jako środek przeciwzapalny, osłaniający i bakteriobójczy.
Syrop wykrztuśny: 100 g świeżych liści babki lancetowatej pociąć na małe kawałki, dodać 100 ml przegotowanej o studzonej wody i zmiksować. Wycisnąć i dodać 100 g cukru, po czym ogrzewać do wrzenia. Rozlać do małych butelek i przechowywać w lodówce. Stosować ½ do 1 łyżeczki kilka razy dziennie.
Żylaki odbytu: zmieszać po 25 g liści babki lancetowatej i liści maliny oraz 100 g mieszanki ziołowej Vagosan. Do 2 l wody dodać 5-6 łyżek mieszanki, ogrzewać powoli do wrzenia, odstawić na 10 min, przecedzić do miski i użyć do nasiadówki przez 10-15 min w temp 37-38 0C. Następnie odbyt osuszyć i posmarować maścią Tormentiol lub Dermosan ewentualnie maścią nagietkową. Częstość stosowania zależy od zaawansowania choroby.
Bylica piołun (Atemisia absinthum)
Systematyka: rodzina Żłożonych (Compositae)
Opis i występowanie: jest typową rośliną ruderalną, rosnącą na glebach bogatych w azot. Spotkać go można przy drogach jak i na słonecznych pagórkach. Jego ojczyzną jest Eurazja i tu występuje dość pospolicie. Zazwyczaj rośnie w jasnoszarych darniowatych kępach wyrastających do 80 cm. Pierzastosieczne liście i łodygi rośliny pokrywa kutnerowate owłosienie. Ziele rośliny ma charakterystyczny korzenny zapach i gorzki smak. Kwitnie od lipca do sierpnia
Surowiec:
Skład chemiczny:
Działanie:
Działania niepożądane:
Zastosowanie:
Preparaty:
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L).
Systematyka: rodzina konopiowatych (Cannabaceae), są źródła zaliczające go do rodziny morwowatych (Moraceae Link.)
Opis i występowanie: jest byliną dwupienną rosnącą dziko w strefie umiarkowanej w wilgotnych lasach i nad brzegami rzek. Jest uprawiany w prawie wszystkich krajach strefy umiarkowanej. Korzeń palowy z długimi poziomymi pędami podziemnymi. Łodyga roczna, wijąca się czterokanciasta, z krótkimi wstecz hakowato zgiętymi włoskami. Liście ogonkowe, pozornie naprzeciwległe, dłoniasto klapowate o 3-5 klapach, przeważnie zaostrzonych.. Z wierzchu nagie, pod spodem owłosione. Roślina wiatropylna, kwiaty męskie drobne o 5-działkowym okwiecie i 5 pręcikach, zebrane w luźne wierzchotki. Kwiaty żeńskie, ciasno osadzone na kolankowatej osi, po 4 na każdym kolanku, tworzą szyszkopodobny kwiatostan. W kącie każdej podsadki znajdują się 2 kwiaty żeńskie bez okwiatuz z 1 słupkiem o dwóch znamionach. Owocem jest orzeszek. Znaczenie praktyczne mają jedynie egzemplarze żeńskie, wytwarzające podobne do szyszek owocostany.
Surowiec: owocostany chmielu zbiera się w dni pogodne w sierpniu i na początku dojrzewania, kiedy nabierają zielonożółtego odcienia. Suszy je się je cienkimi warstwami w cieniu i przewiewie. Otrzymuje się owocostany zwane szyszkami chmielu – Strobili Lupuli. Na powierzchni szyszek występują włoski gruczołowe, wypełnione żółtą substancją, które po wysuszeniu owocostanów okruszają się częściowo. Stanowią one osobny surowiec leczniczy, mający postać zielonkawożółtego, a potem pomarańczowego proszku zwanego lupuliną – Lupulinum lub gruczołami chmielowymi – Glandulae Lupuli.
Skład chemiczny: szyszki chmielowe zawierają do 1,6% olejku eterycznego, w którym odkryto co najmniej 26 składników m.in. humulen, mircen, farnezen, β-kariofilen. Ponadto zawierają około 10% związków żywicowych – goryczy o charakterze fenoloketonów, jak humulon, lupulon oraz 0,1%2-metylo-3-butenonu jako głównego składnika uspokajającego. Zawiera również flawonoidy (m.in. pochodne kemferolu, kwerecetyny, i apigeniny), związki purynowe (np. adenina), trójterpeny (np. hydroksyhopanon), do 5% garbników, cholina, trójmetyloamina i woski. Lupulina, gruczoły wydzielnicze chmielu, zawiera do 35% olejku eterycznego o zmiennym składzie zależnym od surowca. W olejku są m.in. mircen, farnezen, humulen, β-kariofilen, izomaślan 2-metylobutylu i 2-propylobutylu, metylononyloketon, 2-tridekanon, estry metylowe kwasu decenowego i dekadienowego oraz inne terpeny z grupami tlenowymi, a także związki siarkowe. Obok olejku występują żywice (do 30%), stanowiące główne związki czynne lupuliny, wśród nich humulon i lupulon oraz 2-metylo-3-butenol, a także flawonoidy ksantohopanon, hopanon, substancje woskowe i inne.
Działanie: Szyszki chmielowe i lupulina utrudniają przenoszenie bodźców do ośrodkowego układu nerwowego, hamują nieco czynność kory mózgowej i wywierają działanie uspokajające, zwłaszcza na sferę płciową. Działają rozkurczowo i zmniejszają napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych, jelit i dróg moczowych. Obniżają nieznacznie ciśnienie krwi i zwiększają nieco wydalanie moczu. Gorycze pobudzają wydzielanie śliny i soku trawiennego oraz śluzu bogatego w mukopolisacharydy czym ułatwiają trawienie i przyswajanie pokarmów i zwiększają apetyt. Działają też przeciwbakterynie na drobnoustroje jelitowe, także te odporne na działanie antybiotyków. Wykazując przy tym pewne działanie przeciwnowotworowe. Lupulina powoduje bardziej obwite miesiączki, niejednokrotnie przyspiesza menstruację;
Działania niepożądane: zaobserwowano reakcje alergiczne w odniesieniu do wymienionych surowców .
Zastosowanie: Wyciągi z chmielu i lupulinę stosuje się jako środek uspokajający w stanach zmęczenia i wyczerpania nerwowego, nadmiernej pobudliwości także seksualnej, trudnościach w zasypianiu i zaburzeniach związanych z przekwitaniem. Stosuje się je w zaburzeniach trawiennych zwłaszcza niedokwaśności, wzdęciach, odbijaniach, nadmiernej fermentacji jelitowej. Wskazane jest stosowanie preparatów chmielu, pomocniczo w terapii przeciwnowotworowej oraz po usunięciu operacyjnym tkanki rakowej. Zewnętrznie wyciągi z surowców stosuje się przy wypadaniu włosów i w postaci okładów w zapaleniu korzonków nerwowych, bólach reumatycznych, stanach zapalnych skórych, czyrakach i wrzodach, a także trudno gojących się ranach.
Preparaty: napar chmielowy: 1 łyżkę zalać 1 szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na parze na15min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ¼ - 1/3 szklanki na 30-60 min przed jedzeniem jako środek poprawiający trawienie, rozkurczowy, wzmacniający oraz łagodnie uspakajający.[1],[2],[3]
Napój w nadpobudliwości seksualnej: do butelki piwa jasnego wsypać po 1 łyżeczce szyszek chmielowych, liści melisy i liści mięty, pozostawić na 12 godzin i przecedzić.
Zioła w bezsenności: zmieszać po 30 g szyszek chmielowych, ziela dziurawca i korzeni kozłka oraz po 20 g liści mięty pieprzowej i ziela serdecznika lub liści melisy. Zalać 2 łyżki ziół 2 ½ szklanki wrzącej wody i pozostawić na parze 30 min pod przykryciem. Odstawić na 10 min i przecedzić do termosu. Pić po 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu przy bezsenności wywołanej przez nerwice narządowe oraz w ogólnym uczuciu niepokoju i pobudzenia nerwowego.
Zioła do obmywania głowy: zmieszać po 30 g szyszek chmielu, rozdrobnionych korzeni łopianu i ziela skrzypu po 80 g rozdrobnionych korzeni mydlnicy i 20 g kwiatów rumianku. Wsypać 1-2 łyżki stołowe mieszanki do 2 szklanek zimnej wody i gotować powoli pod przykryciem 15-30 min. Odstawić na 15 mini przecedzić. Pozostałe po przecedzeniu zioła zalać ponownie 2 szklankami wody i zagotować, a po lekkim przestudzeniu przecedzić o dodać 2 szklanki ciepłej wody. Pierwszym płynem zmoczyć włosy i palcami wmasować w skórę głowy, poczekać 5 min i umyć wodą otrzymaną z powtórnego odwaru. Jest to zabieg wzmacniający przy wypadaniu włosów, łojotoku, łupież, a nawet grzybicy. Korzystne jest dla tej kuracji aby nie osuszać włosów lecz wilgotne okręcić na 30 min w ręcznik.
Jemioła pospolita (Viscum album L.)
Systematyka: rodzina gązewnikowatych (Loranthaceae)
Opis i występowanie: jest to półpasożytnicza roślina rosnąca na różnych drzewach na terenie całej Europy i Azji w strefie klimatu umiarkowanego. W naszym kraju najczęściej spotyka się ją na topolach, lipach, brzozach i sosnach. Zbudowana jest ona z widlasto rozgałęzionych łodyg o barwie zielonej lub oliwkowzielonej na których znajdują się ułożone naprzemianlegle grube, skórzaste, bezogonkowe liście o całych brzegach i kształcie lancetowatym lub eliptycznym. Niepozorne rozdzielnopłciowe kwiaty pojawiają się w lutym lub marcu. Owocem jest niewielka, podobna do jagody (wielkości grochu) biała lepka kulka zawierająca 1-3 nasion.
Surowiec: są nim szczyty pędów zbierane od grudnia od marca o nie zdrewniałych łodygach. Suszy się je w suszarniach w temp ok. 25 0C. Otrzymujemy w ten sposób ziele jemioły Herba Visci.
Skład chemiczny: skład ilościowy surowca jest bardzo zmienny. Zawiera on flawonoidy(pochodne kwercetyny), aminy (cholina, acetylocholina, histamina), fenolokwasy (m.in. kawowy), trójterpeny (β-amaryna), kwas oleanolowy, glikoproteidy typu lektyny, alkohole cukrowe (inozyt), wiskotoksynę, kwas g-aminomasłowy.
Działanie: przede wszystkim surowiec hamuje czynność serca i zmniejsza napięcie naczyń krwionośnych co skutkuje obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi. Część substancji czynnych gikoproteidy i wiskotoksyna nie rozpuszcza się w wodzie i nie ulega wchłanianiu w przewodzie pokarmowym. Mają one silne działanie cytotoksyczne, które wyzyskuje się wstrzykując je bezpośrednio do guza nowotworowego. Jemioła ma słabe działanie moczopędne i przeciwartretyczne (obniża poziom kwasu moczowego). Surowiec działa synergicznie z preparatami głogu i konwalii. Poprzęcki przypisuje jej ponadto działanie przeciwkrwawnicowe, przeciwpadaczkowe, wzmagające działanie gruczołów wydzielania wewnętrznego i poprawiające przemianę materii
Działania niepożądane: przedawkowania może spowodować wymioty, kolki, często majaczenia i drgawki. Jej preparaty należy stosować po konsultacji z lekarzem.
Zastosowanie: Wyciągi z ziela od dawna zaleca się jako lek pomocniczy przy leczeniu nadciśnienia lub wahań ciśnienia na tle emocjonalnym i w okresie przekwitania. Czasami stosuje się je przy niewielkich krwawieniach płucnych i powtarzających się krwawieniach z nosa oraz nadmiernych krwawieniach miesiączkowych. Poprzęcki ponadto poleca macerat jako lek rozkurczowy, przeciwpadaczkowy, normalizujący przemianę materii i odwapniający.[4],[5]
Preparaty: wchodzi w skład mieszanki przeciwmiażdżycowej Sklerosan, nasercowej Cardiosan, kropli nasercowych Neocardina oraz mieszanek ziołowych.
Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L)
Systematyka: rodzina motylkowatych (Papilionaceae)
Opis i występowanie:jest to roślina pochodząca z Azji Mniejszej i rejonu Morza Śródziemnego. W Polsce uprawiana na niewielką skalę. Kozieradka ma łodygę o wysokości 20-60 cm, w górnej części owłosioną. Liście trójlistkowe z przylistkami. Żółtawe kwiaty wyrastają pojedynczo, a niekiedy parami z kątów liści, są grzbieciste, motylkowate, krótkoogonkowe. Owocem jest długi strąk zwierający czterościenne, pryzmatyczne lub romboidalne, matowe i długie na 5 mm, nasiona. Mają one kolor szarożółty do brunatnego z wyraźną ukośną bruzdą boczną.
Surowiec: nasienie Semen Foenugraeci (Semen Trigonelae)
Skład chemiczny: głównym składnikiem nasienia kozieradki są substancje śluzowe stanowiące 20-30% masy. Są nimi głównie galaktomanny. Ponadto występują w nim sterolowe saponinny (do 0,3%) jak pochodne diosgeniny, jamogeniny, tigogeniny i gitogeniny, flawonoidy jak: witeksyna, izowiteksyna, wicenina i in. Ponadto zawierają one witaminy (witamina PP-amid kwasu izonikotynowego), tłuszcze (do 10%), białka (do 30%), cholina, lecytyna, alkaloid trygonelina, gorycze, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.
Działanie: odwar z nasion kozieradki znany był starożytnym Rzymianom, którzy stosowali go jako lek przeciw gruźlicy. Jest on jak w sam raz niezbyt skutecznym w tym schorzeniu, lecz może być stosowany jako środek pomocniczy czy wspomagający leczenie. Głównie kozieradka stosowana jest jako lek wzmacniający i jest to spowodowane jej pobudzającym wpływem na czynności wydzielnicze żołądka i trzustki. Surowiec ten powoduje także zwiększenia wydzielania śliny, co łącznie skutkuje usprawnieniem procesów trawienia i przyswajania pokarmów i w konsekwencji daje uchwytne zwiększenia się masy ciała. Ponadto surowiec pobudza szpik kostny do wytwarzania czerwonych ciałek krwi i przy tym powoduje podniesienie ilości białych ciałek krwi. Zwiększa tym samym odporność organizmu. Ważną jego cechą, jest także działanie przeciwzapalne i powlekające oraz słabe działanie przeciwcukrzycowe. Wszystko to powoduje, iż jest to bardzo cenny środek leczniczy i wspomagający. Na przeszkodzie jego większego stosowaniu stoi nieprzyjemny kozi zapach i fakt iż zapach ten częstokroć ma także pot pacjenta.
Działania niepożądane: w dawkach leczniczych nie powoduje niekorzystnych objawów .
Zastosowanie: nasiona kozieradki wchodzą w skład granulatu ziołowego Gastrogran, mieszanek ziołowej Rektosan i preparatu Fitolizyna. Nasiona kozieradki bardzo rzadko stosowane są samodzielnie, przeważnie wchodzą w skład mieszanek ziołowych.
Preparaty: Odwar z kozieradki: 1 łyżkę sproszkowanych nasion kozieradki zmieszać z 1szklanką letniej wody i dokładnie wymieszać. Łagodnie ogrzewać do wrzenia pod przykryciem 3 min. Odstawić na kilka minut i stosować ciepłe okłady na czyraki, wrzody i stany zapalne skóry.
Niestrawność nerwowa: Zmieszać w równych ilościach nasienie kozieradki, korę dębowa, kłącze pięciornika, ziele tymianku i sproszkować. Zażywać 2-3 razy dziennie po pół łyżeczki popijając obficie.
Niedokrwistość: zmieszać w równych ilościach siemie lniane, korzeń żywokostu, liść pokrzywy i sproszkować. Łyżkę proszku zmieszać z 2 łyżkami miodu i zażywać 5-6 razy dziennie.
Krzywica: zmieszać nasienie kozieradki, ziele rzepiku, ziele bylicy, ziele bukwicy, ziele bratka polnego w równych ilościach i podawać zmieszane pół na pół z miodem 2-3 łyżeczki po jedzeniu.
Wychudzenie: nasienie kozieradki zmieszać z korzeniem żywokosutu i siemieniem lnianym po 2 cz., zielem bylicy bożydrzew i zielem pokrzywy po 1 cz.. Zemleć z cukrem i zjadać 3-4 razy dziennie po łyżeczce.
Okład z kozieradki: sproszkować 50 do 100 g nasion kozieradki i rozrobić z wodą na pastę. Dodać ½ łyżeczki 10% kwasu octowego, ponownie rozmieszać, nieco ogrzać i rozsmarować na płótnie u przyłożyć na chore miejsce. Okład zmieniać 2-3 razy dziennie przy wrzodach, czyrakach i stanach zapalnych skóry.
Kompres na ropnie: rozdrobnić 20 g kozieradki, 10 g świeże...
Alazet