Polska 1944/45-1989. Studia i Materia�y V/2001 �ycie codzienne w Polsce w latach 1945-1955 Warszawa, 2001 SPIS TRE�CI WST�P ... .. . .. . ............................................. 7 Bla�ej Brzostek, D�WIKI I IKONOSFERA STALINOWSKIEJ WARSZAWY ANNO DOMINI 1953 . ., 1 1 Jerzy Eisler, �YCIE CODZIENNE W WARSZAWIE W OKRESIE PLANU SZE�CIOLETNIEGO .. .., 2g Dariusz Jarosz, PA�STWOWE ORGANIZOWANIE WYPOCZYNKU: FUNDUSZ WCZAS�W PRACOWNICZYCH W LATACH 1945-1956.... ...49 Wojciech Lenarczyk, "DOBRY" I "Z�Y" NIEMIEC W OCZACH PUBLICYST�W "TYGODNIKA POWSZECHNEGO" I "KU�NICY" (1945-1950)................................... 109 Dariusz Libionka, FUNKCJONOWANlE NA CO DZIE� STALINOWSKIEGO APARATU PARTYJNEGO NA LUBELSZCZY�NIE ........................................................ 135 Zbigniew Romek, WALKA Z "AMERYKA�SKIM ZAGRO�ENIEM" W OKRESIE STALINOWSKIM ....... ................................................................. 173 Tomasz Szarota, �MIECH ZAKAZANY - KAWA� (DOWCIP) POLITYCZNY JAKO INFORMACJA O POSTRZEGANIU PEERELOWSKIEJ RZECZYWISTO�CI .............. 209 Tadeusz Wolsza, CODZIENNO�� W PEERELOWSKIM WI�ZIENIU W LATACH 1945-1956 (NA PRZYK�ADZIE CENTRALNYCH ZAK�AD�W KARNYCH WE WRONKACH, W RAWICZU I W FORDONIE) ......................................................... 237 Jan �aryn, SACRUM I PROFANUM. UWAGI O RELIGIJNO�CI POLAK�W W LATACH 1945-1955 .......................................................... 273 MATERIA�Y I DOKUMENTY LIST OTWARTY SERGIUSZA PIASECKIEGO DO KAROLA KURYLUKA Z 27 KWIETNIA 1946 ROKU (Andrzej Krzysztof Kunert) ..........................,..........,......",..,..... 309 WST�P Do r�k Czytelnika trafia kolejny, pi�ty ju� tom wydawnictwa seryjnego "Pol- ska 1944/45-1989. Studia i materia�y". I tym razem jest to tom monotematycz- ny, co sygnalizuje tytu�: �ycie codzienne w Polsce w latach 1945-1955. Prezen- tujemy w ten spos�b realizacj� zespo�owego przedsi�wzi�cia badawczego, kt�re otrzyma�o wsparcie finansowe (grani) Komitetu Bada� Naukowych. Bez tej po- mocy nie tylko zadanie to nie zosta�oby wykonane, ale zapewne zrezygnowali- by�my w og�le z jego podj�cia. Nie jest to synteza, uwzgl�dniaj�ca wszystkie aspekty "codzienno�ci" lub "powszednio�ci" - s�dzimy zreszt�, �e takiego dzie�a nie spos�b napisa�, ju� cho�by dlatego, �e do dzi� brak zadowalaj�cej definicji "�ycia codziennego", a tym samym sprecyzowania przedmiotu i zakresu bada�. W tej sytuacji mo�li- we okaza�o si� jedynie przedstawienie zbioru studi�w, co prawda, tematycznie ze sob� powi�zanych, ale nie mog�cych stanowi� w pe�ni sp�jnej ca�o�ci. Je�li zamiast uj�cia w formie syntezy, mamy tu do czynienia z owym zbio- rem studi�w, to w czym nale�y widzie� - naszym zdaniem - warto�� tego tomu? Jeste�my przekonani, �e jego bezspornym walorem jest pokazanie atrakcyjno�ci bada� nad tak dzi� w Polsce zaniedban� dziedzin�, jak historia spo�eczna, udo- wodnienie, �e teksty dotycz�ce codzienno�ci mog� dostarczy� lektury r�wnie pasjonuj�cej, jak przyczynki odnosz�ce si� do historii politycznej czy "wyda- rzeniowej". Jeste�my tak�e przekonani, �e teksty opublikowane w tym tomie w istotny spos�b wzbogacaj� nasz� wiedz� o najnowszej historii Polski i Pola- k�w. Konkretniej m�wi�c - wiedz� o pa�stwie funkcjonuj�cym najpierw jako jeden z "kraj�w demokracji ludowych", podporz�dkowanych moskiewskiej cen- trali, a nast�pnie jako jeden z cz�onk�w "socjalistycznej wsp�lnoty", r�wnie� uza- le�nionej od Kremla, a tak�e wiedz� o obywatelach tego pa�stwa, �yj�cych w ustroju zapowiadaj�cym, co prawda, realizacj� pi�knych hase� r�wno�ci i spra- wiedliwo�ci spo�ecznej oraz drog� do dobrobytu i szcz�cia, a realizuj�cego 8 Wst�p eksperyment ekonomiczny i socjotechniczny, oznaczaj�cy w praktyce zniewolenie cz�owieka, zbrodnicze �amanie praworz�dno�ci i niemal powszechn� pauperyzacj�. S�dzimy, �e zalet� studi�w pomieszczonych w tym tomie jest r�norodno�� wykorzystanych przez ich autor�w rodzaj�w przekaz�w �r�d�owych, czyli - u�ywaj�c fachowej terminologii - bogata i zr�nicowana baza �r�d�owa. Zwa�- my, �e obok materia��w archiwalnych (w tym dokument�w, kt�re do 1989 r. by�y dla historyk�w niedost�pne) znajdziemy w tych tekstach jak�e liczne powo�y- wania si� na materia�y o charakterze pami�tnikarskim (z uzasadnion� preferen- cj� dla spisywanych na gor�co dziennik�w osobistych). Na uwag� zas�uguje tak�e spos�b potraktowania prasy codziennej, jako bardzo przydatnego �r�d�a infor- macji w�a�nie wtedy, gdy przedmiotem bada� jest �ycie codzienne. W�wczas, gdy interesuje nas kierunek propagandowego oddzia�ywania i indoktrynacja spo- �ecze�stwa, takim �r�d�em informacji okazuje si� m.in. plakat polityczny, a gdy chcemy opisa� panuj�ce nastroje, �r�d�em informacji mo�e okaza� si� kr���cy z ust do ust, jakby w "drugim", nieoficjalnym obiegu - kawa� polityczny. Wydaje si� nam, �e w tomie niniejszym mo�na te� dostrzec pr�b� zademon- strowania przez historyk�w, zajmuj�cych si� dziejami najnowszymi, ch�ci wzbo- gacenia w�asnego warsztatu naukowego, czyli - zn�w u�ywaj�c terminologii fachowej - poszerzenia stawianego �r�d�om kwestionariusza pyta� badawczych. Chodzi tu przede wszystkim o te pytania, jakie socjologowie i psychologowie spo�eczni stawiaj� tera�niejszo�ci. Pragniemy teraz przedstawi� autor�w uczestnicz�cych w realizacji naszego naukowego przedsi�wzi�cia, a tak�e dokona� kr�tkiej charakterystyki publiko- wanych tekst�w. Za najsprawiedliwszy uk�ad tekst�w w tomie uznali�my kolej- no�� alfabetyczn� nazwisk autor�w. Mgr B�a�ej Brzostek (ur. 1977), w�wczas gdy pisa� dla nas sw�j, jak�e ory- ginalny przyczynek �wiat d�wi�k�w i ikonosfera stalinowskiej Warszawy Anno Domini J953, by�jeszcze studentem. Jedynie`on nie nale�y do zespo�u realizuj�- cego grani przyznany przez KBN, od wielu miesi�cy jednak �ci�le z nami wsp� pracuje. Niedawno w jednym z wydawnictw z�o�y� do druku maszynopis pracy Robotnicy stalinowskiej Warszawy. Konflikt spo�eczny (1950-1954). W�a�nie wyjecha� na roczne stypendium do Francji. Doc. dr hab. Jerzy Eisler (ur. 1952) jest pracownikiem naukowym Instytutu Historii PAN, zatrudnionym tak�e w Instytucie Pami�ci Narodowej. W pa�dzier- niku 2001 r. Rada Naukowa IH PAN wyst�pi�a z wnioskiem o nadanie mu tytu�u naukowego profesora. Do najwa�niejszych jego publikacji ksi��kowych nale��: Marzec 1968. Geneza - przebieg - konsekwencje (1991) oraz Grudzie� 1970. Geneza - przebieg - konsekwencje (2000). Od lat zajmuje si� popularyzacj� hi- storii, jest zast�pc� redaktora naczelnego "Wiadomo�ci Historycznych". Jego szkic �ycie codzienne w Warszawie w okresie Planu Sze�cioletniego jest pr�b� zaryso- wania problematyki badawczej, ukazaniem atrakcyjno�ci samego tematu. Wst�p Doc. dr hab. Dariusz Jarosz (ur. 1959) jest pracownikiem naukowym IH PAN oraz Wy�szej Szko�y Pedagogicznej w Kielcach, a tak�e cz�onkiem Komitetu Redakcyjnego "Dziej�w Najnowszych". Habilitowa� si� na podstawie rozprawy Polityka w�adz komunistycznych w Polsce w latach 1948-1956 a ch�opi (1998), ostatnio wyda� zbi�r szkic�w Polacy a stalinizm 1948-1956 (2000). Jego obszerne studium Pa�stwowe Organizowanie Wypoczynku: Fundusz Wczas�w Pracowni- czych w latach 1945-1956 mo�e by� przyk�adem rzetelno�ci warsztatowej. Mgr Wojciech Lenarczyk (ur. 1977) jest nauczycielem historii w Lublinie, zbiera materia�y do pracy doktorskiej, dotycz�cej obrazu Niemiec i Niemca w pol- skiej prasie katolickiej okresu powojennego. Zamieszczony tu szkic "Dobry" i "z�y" Niemiec w oczach publicyst�w "Tygodnika Powszechnego" i "Ku�nicy" (1945-1950) jest fragmentem przysz�ej dysertacji. Dr Dariusz Libionka (ur. 1963) jest pracownikiem naukowym IH PAN, za- trudnionym tak�e w IPN. W druku jest jego rozprawa doktorska Kwestia �ydow- ska w prasie katolickiej w Polsce w latach 30-tych XX wieku. Jego tekst Funk- cjonowanie na co dzie� stalinowskiego aparatu partyjnego na Lubelszczy�nie uwa�amy za ogromnie interesuj�cy, by� mo�e za najlepszy w ca�ym tomie. Dr Zbigniew Romek (ur. 1954) jest pracownikiem naukowym IH PAN. Przy- gotowuje rozpraw� habilitacyjn�, dotycz�c� funkcjonowania cenzury w Polsce powojennej, specjalizuje si� w badaniu historii historiografii. W jego opracowa- niu ukaza�a si� ksi��ka Cenzura w PRL. Relacje historyk�w (2000). Publikowa- ny tu artyku� Walka z "ameryka�skim zagro�eniem" w okresie stalinowskim do- starczy Czytelnikom -jak s�dzimy - fascynuj�cej lektury. Prof. dr hab. Tomasz Szarota (ur. 1940) jest od 1991 r. kierownikiem Pracow- ni Dziej�w Polski po 1945 r. w IH PAN, zast�pc� redaktora naczelnego pisma "Acta Poloniae Historica". W 1973 r. opublikowa� ksi��k� Okupowanej Warsza- wy dzie� powszedni, dwukrotnie wznawian� (1978, 1988), wydan� r�wnie� w Re- publice Federalnej Niemiec (1985). Ostatnio og�osi� U progu Zag�ady. Zaj�cia anty�ydowskie i pogromy w okupowanej Europie (wyd. 2, 2001). Szkic o kawale politycznym warto chyba przeczyta�. Doc. dr hab. Tadeusz Wolsza (ur. 1956), pracownik naukowy IH PAN, sekre- tarz redakcji "Dziej�w Najnowszych". Habilitowa� si� na podstawie rozprawy Rz�d RP na obczy�nie wobec wydarze� w kraju 1945-1956 (1998). Wszystkim zalecamy lektur� �wietnego tekstu jego autorstwa: Codzienno�� w peerelowskim wi�zieniu (na przyk�adzie centralnych znk�ad�w karnyclt we Wronkach, w Rawi- czu i w Fordonie). Dr Jan �aryn (ur. 1958) jest pracownikiem naukowym IH PAN, zatrudnio- nym tak�e w IPN. Opublikowa� m.in. Ko�ci� a w�adza w Polsce (1945-1950) (1997); Leszek Prorok - cz�owiek i tw�rca (1999). Szkic Sacrum i profanum. Uwagi o religijno�ci Polak�w w latach 1945-1955 jest wa�nym g�osem w dys- kusji na tematskutk�w walki re�imu komunistycznego z Ko�cio�em katolickim 10 Wst�p i religi� oraz r�nych form spo�ecznego ruchu oporu i walki z indoktrynacj� ate- istyczn�. W dziale Materia�y i Dokumenty publikujemy, przygotowany do druku przez Andrzeja Krzysztofa Kunerta (ur. 1952), og�aszany po raz pierwszy w kraju, list otwarty przes�any 2...
piotrzachu69