Węgrzyn - Cybernetyka władzy.pdf - Dokumenty - superStaszek

http://autonom.edu.pl

Maciej Węgrzyn Częstochowa, 7.03.2010

Cybernetyka władzy

STRESZCZENIE

Przedmiotem niniejszego artykułu jest ustalenie , w jaki sposób wypełnianie funkcji sterowniczych

w systemie sterowniczym prowadzi do powstawania zjawiska zwanego sprawowaniem władzy.

Opierając się na pracach M. Mazura wprowadzono pojęcia systemu sterowniczego, funkcji

sterowniczych, mocy systemu, rozdzielania mocy w systemie i powstawania aparatu władzy, który tę

moc dystrybuuje. Zastosowanie metody M. Mazura stworzyło nieznane dotąd pole badawcze i

wprowadziło nowe spojrzenie na problem powstawania i sprawowania władzy.

1.Wprowadzenie

Tytuł konferencji- „Władza – czy służba? Problem dobra wspólnego w polityce” zobowiązuje do

odniesienia się do wszystkich pojęć użytych w tytule. Porównanie władzy do służby ma długą

tradycję . Według starożytnej opowieści- hellenistyczny król macedoński Antygonos Gonatas

powiedział do swego syna, Demetriusza: 1

- Synu, nasza władza jest służbą narodowi- służbą zaszczytną, ale tylko służbą!

W warunkach macedońskiej demokracji wojskowej , w której królem był ten, kogo wojsko na

tarczach poniosło do góry zapominanie o tym groziło skutecznym buntem poddanych. W cybernetyce

problem sprawowania władzy należy do grupy problemów sterowniczych w systemach społecznych,

złożonych z ludzi traktowanych jako systemy autonomiczne. W systemie sterowniczym nie musi być

jednak wyszczególniony podsystem- „Władza”. Do spowodowania celowej zmiany w otoczeniu

wystarczy zgodne i dobrowolne działanie członków takiego systemu. Celowość zaś podlega zasadom

pragmatyzmu fizykalnego 2 . Podobnie nie zachodzi konieczność wyszczególnienia podsystemu

„Polityka” – wystarczy skuteczna optymalizacja na poziomie podstawowych związków społecznych.

Pozostaje sprawa możliwości zbudowania modelu systemu sterowniczego, jako swojego rodzaju

„inwariantu”- uogólnienia z którego wynikają ustalenia szczegółowe. W naukach społecznych

budowanie takiego modelu uważane jest za nietakt, bowiem w nich z góry się zakłada, że opis słowny

jest bardziej właściwy a postępowanie polegające na grupowaniu „wariantów” w celu uzyskania

inwariantu jest jedynym słusznym postępowaniem. Cybernetyka jednak twierdzi inaczej- należy

uwolnić się od rzeczywistości właśnie przez zbudowanie uogólnionego modelu: ten zabieg myślowy

nazywany jest generalizacją problemu, zaś uzyskany model nazywany jest systemem.

2. System sterowniczy i funkcje sterownicze.

W rozważaniach dotyczących władzy posługiwać się będziemy metodą systemową według

rygorów ustalonych i z całą konsekwencją wprowadzonych przez M. Mazura w jego pracy

11 A. Świderek, Hellada królów , Warszawa 1967 str207

O. Leszczak- Pragmatyzm funkcjonalny w zarysie , Kielce- Tarnopol,2002

Cybernetyczna teoria układów samodzielnych 3 . Pozwoli to na generalizowanie problemu bez

wprowadzania ogniw dowodowych pochodzących z obserwacji.

M. Mazur uzasadnił, że system sterowniczy powodujący celowe zmiany w otoczeniu powinien

składać się z trzech podsystemów:

Postulatora, wskazującego cele sterowania,

Optymalizatora , wskazującego sposoby spowodowania zmian w otoczeniu,

Realizatora, stosującego środki do spowodowania postulowanych zmian.

Podsystemy te powiązane są sprzężeniami zwrotnymi, jak na rysunku nr 1. Każdy z

podsystemów musi pobierać zasilanie w moc społeczną pokrywające zapotrzebowanie na moc

roboczą, koordynacyjną i straconą 4 .

Oznaczenia na rysunku wskazują, że system pobiera z otoczenia informacje P i i przetwarza je na

optymalizację P o,

Zasilanie w energomaterię S jest wykorzystywane na pokrycie strat wynikających z potrzeb

podsystemów oraz na oddziaływanie energomaterialne na otoczenie R.

Oddziaływanie R jest równe zasilaniu S pomniejszonemu o zasilanie podsystemów:

Optymalizatora – P ok

Postulatora – P p

Realizatora – P r

oraz zasilanie torów sterowniczych:

Optymalizator – Postulator P op

Postulator – Optymalizator P po

Postulator – Realizator P pr

Realizator – Postulator P rp

Optymalizacja Po uzyskana po opracowaniu informacji otrzymanych Pi zwiększa skuteczność

oddziaływania na otoczenie przez co oddziaływanie R jest w stanie spowodować uzyskanie zasilania

S pomimo utraty części energomaterii na zasilanie podsystemów.

Równanie 1. Warunek energomaterialny istnienia systemu sterowniczego:

S>R

Równanie 2. Stosunek S/R nazwiemy współczynnikiem skuteczności optymalizacji „q”.

S/R = q

Równanie 3. Stąd wynika równanie :

R x q = S

Z równanie tego wynika wniosek, że współczynnik skuteczności powinien być większy od

jedności- oznacza to,że informacje zoptymalizowane są cenniejsze od otrzymanych, przez co

oddziaływanie na środowisko przynosi uzyski energomaterii większe od wydatkowanych. Jest to

warunek istnienia wszystkich systemów sterowniczych, niezależnie od ich wielkości, składu

fizycznego czy społecznego. Zarówno organizmy żywe jak i systemy społeczne pobierają z otoczenia

więcej energomaterii niż wydatkują do otoczenia. Jeżeli jest odwrotnie, system zamiera, zanika lub

umiera- po prostu przestaje istnieć. Jednakże w systemach złożonych ze zbiorów systemów

M. Mazur, Cybernetyczna teoria układów samodzielnych, Warszawa 1966, str. 29.

M. Mazur , Cybernetyka i charakter, Warszawa 1999, str. 221

autonomicznych 5 ( a takie są społeczności ludzkie) wysoka skuteczność działania całości

przejawiająca się w wysokim wzroście zasilania S nie oznacza automatycznie, że poszczególne

jednostki też otrzymają wysokie zasilanie, i odwrotnie: niska skuteczność nie oznacza niskiego

poziomu zasilania jednostek. Obrazowo mówiąc : można równo dzielić biedę i nierówno dzielić

bogactwo.

Każdy z podsystemów musi otrzymywać zasilanie odpowiednie do potrzeb wynikających z

wykonywanej funkcji. Zmniejszenie zasilania poniżej potrzeb oznacza, że dana funkcja będzie

wykonywana w sposób inny , niż zakładano (mniej doskonały). Brak wypełnienia funkcji oznacza ,że

system się rozpadnie. Wysokość tych potrzeb zależy od poziomu kultury danego społeczeństwa i

wymogów cywilizacyjnych, co oznacza, że bywa nieporównywalna w różnych systemach

społecznych. Jednakże zwiększenie zasilania podsystemów nie gwarantuje zwiększenia doskonałości

wypełniania funkcji. Cały czas potrzebna jest ocena uzyskanych wyników i korekta działań.

Ponadto trzeba przyjąć, że narysowany system jako model podlega prawom sterowania i stabilności-

z kryterium stabilności wynika potrzeba równoległego istnienia drugiego ośrodka postulacyjnego,

czemu Mazur nie zaprzecza, ale dla przejrzystości sytuacji pomija, jak mniej istotny.

Rys. 1. Zasilanie systemu sterowniczego.

P ok

P l

P o

Optymalizator

P po

P op

P p

Postulator

P rp

P pr

Realizator

P r

M. Mazur, Cybernetyka i charakter, Warszawa 1999, str. 150

Źródło - opracowanie własne

Podsystemy te wyodrębniono ze względu na spełniane przez nie funkcje nie biorąc pod uwagę

tego, czy da się zauważyć ich fizykalną odrębność. Wiąże się to z zastosowaną w pracy regułą

funkcjonalności sformułowaną przez M. Mazura. Reguła ta jest wyznacznikiem przynależności

rozpatrywanego systemu do jednej z dwu wielkich klas systemów: systemy, które są kreowane z

uwzględnieniem tej reguły należą do klasy „acting”. Systemy wyodrębnione bez uwzględnienia tej

reguły należą do klasy „pattern” 6 . Podział ten podkreślił B. Walentynowicz w przedmowie do

polskiego wydania książki Myślenie systemowe G. M. Weinberga (WNT, Warszawa 1979), pisząc:

„Wśród systemów rozumianych tak, jak w teorii systemów można rozróżnić kilka ich rodzajów.

Niektórzy autorzy wprowadzają podział na dwa ich rodzaje podstawowe: tak zwane systemy

konfiguracyjne (ang. pattern systems) i systemy działaniowe (ang. acting systems). Otóż w wielu

rozważaniach teorio-systemowych ma się na myśli explicite lub implicite przede wszystkim właśnie

systemy działaniowe, w których można wyróżnić cele, podmioty, przedmioty, narzędzia oraz warunki

działania, a w których realizuje się pewien proces polegający na przetwarzaniu przedmiotów działania

doprowadzonych do wejścia systemu na przedmioty, które po przepłynięciu przez system ukazują się

na jego wyjściu”. Reguła ta pozwoli na odróżnienie elementów, z jakich składa się w rzeczywistości

fizykalnej dany system (za Małym słownikiem cybernetycznym przyjmujemy, że element 7 jest to układ

traktowany w rozważaniach jako nierozkładalny, czyli taki, którego nie możemy lub nie chcemy

zdezagregować) od podsystemów. Elementami systemu sterowniczego są w naszym przypadku ludzie

będący uczestnikami procesu produkcji, ale traktowani jako systemy autonomiczne 8 . Podsystemy zaś

traktujemy jako przetworniki oddziaływań z punktu widzenia ich funkcji, co oznacza, że nie muszą

stanowić oddzielnych elementów. Jeżeli jeden człowiek występuje w kilku rolach, to na schemacie

powinien figurować w postaci tyluż podsystemów. Jeżeli kilku ludzi występuje we wspólnej roli, to na

schemacie figurują jako jeden podsystem. Funkcję danego podsystemu można określić, odpowiadając

na pytanie: co „TO” wykonuje? – jak to ujęto w analizie wartości 9 . Z kolei matematyczne ujęcie

określa funkcję jako sposób przyporządkowania elementom zbioru X dokładnie jednego elementu

zbioru Y. Rozpatrzymy wiec połączenie obu definicji. Jeżeli zbiorem X będą podsystemy, a zbiorem Y

będą działania (oddziaływania, transformacje, przekształcenia) jakie system wykonuje, to relacje

między działaniami a podsystemami są relacjami wzajemnie jednoznacznymi (doskonałymi). Każdy

podsystem wykonuje działanie jednego rodzaju i każde działanie określonego rodzaju jest

wykonywane przez jeden podsystem. W związku z tym, jeżeli działania systemu są od siebie zależne,

to takie same zależności muszą występować między podsystemami. W takim właśnie aspekcie

uzasadniamy

możliwość

rozpatrywania

procesu

sterowania

społeczeństwem

jako

procesu

sterowniczego.

3. Rozdzielanie mocy w systemie.

Opierając się na zasadach mówiących, że

3.1.Moc jest skalarem

3.2.Energia podlega prawom zachowania.

Wprowadźmy jeszcze dwie zasady pochodne

3.3. Oddzielanie mocy różnego przeznaczenia może być wykonane tylko raz

3.4.Moc oddzielona z wyróżnionym przeznaczeniem nie może być wykorzystana jako moc z

innym przeznaczeniem,

3.5.Moc wyróżniona z określonym przeznaczeniem będzie my uważać za wektor wynikający z

pomnożenia skalarnej wartości mocy przez wektor kierunkowy przeznaczenia mocy

A. Kuhn, The Logic of Social Systems: A Unifield, Deductive, system-Based Approach to Social Science,

Jossey-Bass, San Francisco 1974.

7 M. Kempisty, red., Mały słownik cybernetyczny, Warszawa 1973, str. 100.

M. Mazur, Cybernetyka i charakter, Warszawa 1999, str. 145.

L. Crum, Analiza wartości, Warszawa 1973, str. 64.

3.6. Kiedy wektory kierunkowe są prostopadłe to jej rzuty na wzajemne kierunki są równe zero.

Wprowadźmy podsystem zwany wektorem imperatywnym będący oddzielaczem mocy, mający

postać wektora W o takim kierunku, zwrocie i wartości skalarnej, ze wprowadzi on podział mocy M

na dwa kierunki prostopadłe do siebie a wartości skalarne powstałych wektorów będą sumą wartości

mocy wpływającej i podzielone będą w założonych wartościach skalarnych. Wielkość skalarna tego

wektora jest wtedy większa od każdej z wyszczególnionych wielkości składowych powstałych na

skutek jego działania. Skutkiem działania tego wektora będzie fizyczny podział mocy i jej

przekserowanie na żądane kierunki zasilania.

Rys.

2 .

Działanie

wektora

imperatywnego.

M 2

M₁

M 2

M 1

Źródło - opracowanie własne.

4. Zasilanie podsystemów i możliwości zmian w zasilaniu a władza.

Jak widać ze schematu zasilania rys.1 moc otrzymywana przez poszczególne podsystemy i

przeznaczona na ich zasilanie zostaje wprowadzona do podsystemu jako część wydzielona z całości

mocy zasilania systemu.

Omówimy teraz, w jaki sposób podsystemy mogą zwiększać swoje zasilanie , przeznaczone ma

wypełnianie ich funkcji oraz dlaczego wypełnianie funkcji wiąże się z możliwością uzyskania

pewnych korzystniejszych warunków zasilania. Ponieważ w ogólnych warunkach postulacja może być

zmienna( i nie musi być stała), można tak zmienić postulację, aby uzyskać wzrost zasilania na drodze

przepływu mocy Realizator- Postulator.

Wprowadźmy konwencje terminologiczne:

4.1. Sprawowanie władzy

Oddziaływanie Postulatora na Realizator w celu rozdziału ilości mocy otrzymywanej na wejściu

energetycznym danego systemu sterowniczego nazwiemy sprawowaniem władzy.

Wektor, będący obrazem skuteczności tego oddziaływania nazwiemy wektorem imperatywnym

„W”. W rzeczywistości społecznej jest to zespół wyobrażeń o rzeczywistej sytuacji i o decyzjach,

jakie należy w tej sytuacji podejmować.

4.2. Definicja władzy :

Władza - jest to moc , skierowana przez Postulator do rozdzielacza w Realizatorze , powodująca

podział mocy na część przeznaczoną na bezpośrednią realizację i część przeznaczoną na inne potrzeby

systemu. Może być to rzeczywista moc fizyczna ( środki przymusu bezpośredniego) albo jej

wyobrażenie w przepisach prawa, wychowaniu obywateli i indoktrynacji służącej osiąganiu

posłuszeństwa be stosowania przymusu fizycznego.

Terminy : „moc” i „skierowana” można połączyć tworząc termin „moc skierowana”, która będąc

iloczynem wektorowym mocy przez wyszczególniony kierunek oddziaływania ma już postać

wektorową. Władza ma więc postać wektora o skalarnej wielkości mocy. Jej wektorowa, a więc

wyraźnie skierowana postać uniemożliwia wyróżnienie czynnika energetycznego za pomocą innych

metod badawczych. Dopiero opis obiegów zasilania w systemie sterowniczym wykazuje, to władza

Węgrzyn - Cybernetyka władzy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: