Malarstwo

– wstęp do historii sztuki

wykaz pojęć na kolokwium z zagadnień dotyczących malarstwa i grafiki ze:

„Słownika terminologicznego sztuk pięknych”

Okresy w dziejach sztuki:

·         do IV tysiąclecia p.n.e. - sztuka prehistoryczna

·         ok. 3000 - 500 p.n.e. - sztuka starożytnego Egiptu

·         ok. 3000 - 2340 p.n.e. - sztuka Sumeru

·         ok. 2600 - 1100 p.n.e. - sztuka egejska

·         ok. 2000 - 538 p.n.e. - sztuka Babilonu

·         1360 - 671 p.n.e. - sztuka Asyrii

·         V - I w. p.n.e. - sztuka starożytnej Grecji

·         VI w. p.n.e. - V w. n.e. - sztuka starożytnego Rzymu

·         IV - VII w. n.e. - sztuka wczesnochrześcijańska

·         III - XIII w. n.e. - sztuka koptyjska

·         IV - XV w. n.e. - sztuka bizantyńska

·         VIII - IX w. n.e. - sztuka karolińska

·         X w. - sztuka przedromańska1)

·         XI - XIII w. n.e. - sztuka romańska

·         XII - XVI w. n.e. - gotyk2)

·         XV - XVI w. - renesans

·         XVI w. - manieryzm

·         1600 - 1770 barok

·         1720 - 1770 rokoko

·         1760 - 1830 klasycyzm

·         1790 - 1840 romantyzm

·         1750 - 1850 historyzm

·         1830 - 1870 realizm

·         1860 - 1900 impresjonizm3)

·         po 1885 neoimpresjonizm

·         1886 - 1905 postimpresjonizm

·         1905 - 1907 fowizm

1) w Niemczech sztuka ottońska, w Hiszpanii od IX w. sztuka mozarabska
2) w Anglii tradycje sztuki gotyckiej nie zanikły w XVII i XVIII w. (tzw gothic survival)
3) w Polsce impresjonizm został przejęty dopiero po 1890 r.

XX wiek

·         ekspresjonizm

·         kubizm

·         futuryzm

·         dadaizm

·         surrealizm

·         konstruktywizm

·         Bauhaus

po 1950

·         abstrakcyjny ekspresjonizm

·         pop art

·         op-art

·         minimalizm

·         hiperrealizm

·         Fluxus

·         sztuka krytyczna

A

1.       abrys (staropol.) – od I poł. XVII w. termin na oznaczenie planu, zarysu, rysunków odręcznych i szkiców. W XVIII w. prawie wyłącznie planów i widoków architektonicznych. z końcem XVIII w. ustąpił terminom dokładniejszym (projekt, planta, elewacja, przecięcie).

2.       abstrakcyjna sztuka – (z łac. abstractus – oddzielony) (sztuka nieprzedstawiająca, niefiguratywna, bezprzedmiotowa, abstrakcjonizm).

Cechy:

-          oderwana od obrazowania rzeczywistości,

-          dzieło stanowi autonomiczną, odrębną rzeczywistość

-          rzeczywistość budowana z układów linii, form, barw, brył.

-          operuje formami geometrycznymi, konstrukcyjnymi (zobiektywizowanymi) lub ekspresyjnymi, lirycznymi (subiektywne przeżycie twórcy)

Tendencja odchodzenia od przedstawiania rzeczywistości obecne były w każdej epoce i środowisku, ale szt. abstr. dopiero w XX w. stałą się jednym z najważniejszych nurtów epoki. Pierwszym w pełni świadomym twórcą był W.Kandinsky (jego akwarela z 1910 r.), pionierzy to K. Malewicz, P. Mondrian, M. Łarionow.

Pierwsza wystawa: Hannower 1925, Paryż (międzynarodowa) 1925, w Łodzi w 1931.

W Pl uprawiali ją artyści związani z grupami awangardowymi „Blok”, „Praesens”, „a.r.” (W.Strzeminski, K.Kobro, H.Stażewski, H.Belrewi, M.Szczuka, K.Hiller).

Strzeminśki wymyślił swoją koncepcję sztuki abstrakcyjnej – unizm.

Abstrakcja geometryczna –  efekt intelektualnych i scjentystycznych dociekań twórców, świat elementarnych form, poddanych rygorystycznym prawidłom kompozycji (z abstrakcją geometr. wiąże się neoplastycyzm, suprematyzm, konstruktywizm, unizm i op-art).

Abstrakcja ekspresyjna, liryczna (inna nazwa: art informel) – zapis wrażliwości i intuicji twórczej, emocji, operuje formami amorficznymi, kaligraficznymi, organicznymi (tu Kandinsky i amerykańscy twórcy abstrakcyjnego ekspresjonizmu – action painting :J. Pollock, F.Kline, W. de Kooning i taszyzm.

3.       acheiropita (z gr. a – nie, cheir – ręka, poietos – uczyniony)acheiropoieta, achiropita, m.in. Veraikon) – w cheść. obraz z przedstawieniem twarzy Chrystusa niecierpiącego (długie włosy, broda), powstały niby w sposób nadnaturalny, najczęściej chusta mandylion najwcześniejsze z X-XI w. Do XIII w. mają kształt prostokątny, nieraz z frędzlami, od. 2 poł. XIII w. zawieszona chusta, podtrzymywana przez dwa anioły. Na zach Eur. popularna chusta św. Weroniki tzw. veraikon (chusta trzymana przez Weronikę, anioły lub jako samodzielne wyobrażenie, Jezus niecierpiący w koronie cierniowej, aureoli). Od póź. średniow. popularny bo epizod ten włączono w drogę krzyżową. To także odbicie ciała Chrystusa po zdjęciu z krzyża tzw. sindones (całun turyński, przechowywany  od XI w. w Jerozolimie a od XVI w. w katedrze w Turynie)

4.       action painting – technika i sposób malowania polegający na spontanicznym chlapaniu, rozlewaniu lub kapaniu farbą na płótno.

Po raz pierwszy użyto tego terminy w 1959 r. przez amer. krytyka H. Rosenberga

Cechy:

-          obraz nie jest skończonym dziełem, ale zapisem procesu twórczego

-          nacisk na fizyczny aspekt malowania jako podstawowy środek ekspresji

-          eliminacja figuratywności, treściowości

J.Pollock zastosował dripping w 1947  (strugi lakierów  wyciekających z dziurawych puszek.

Action painting i gestual painting używa się alternatywnie na określenie amerykańskiej sztuki z kręgu abstrakcyjnego ekspresjonizmu.

5.       aerografia ceramiczna (gr. aer – powietrze + grafia) – tehnika zdobienia ceramicznego, polegająca na rozpylaniu farb lub szkliwa, stosowana w Chinach od XIV w., w Europie wprowadzona w wyrobach miśnieńskich ok. 1730 r.

6.       aeropittura – kierunek w malarstwie propagowany przez wł. futurystów, kt. w 1929 r. opublikowali manifest, w 1931 pierwsza wystawa w Rzymie.

Cechy:

-          perspektywa z lotu ptaka

-          zmienne punkty spojrzenia dla uzyskania efektu ruchu

-          odrzucenie szczegółów w imię syntezy i przekształceń

-          ujęcia policentryczne.

Gł. przedstawiciel A. Dottori.

7.       afisz – (z łac. affixum) dzieło sztuki drukarskiej i graficznej, wykształciło się w XVII w., jako środek reklamowy powszechny w XVIII w., w XIX w. wyparty przez plakat. W Pl. od poł. XVIII w. jako druk zapowiedzi widowisk teatralnych i koncertowych. Dziś to niektóre druki akcydensowe, jak odezwy, obwieszczenia.

8.       akademizm –  (z gr. Akademia – gaj Akademosa) kierunek w sztuce, gł. rzeźbie i malarstwie, rozwój od XIX w. w kręgu oficjalnych instytucji: akademii sztuk pięknych, salonów wystawowych, mecenatu urzędowego.

Cechy:

-                                         wyrasta z akademickiej teorii i praktyki warsztatowej, kształtowanej i utrwalanej w poprzednich stuleciach

Cechy (skodyfikowane p. francuskich teoretyków w XVII w.):

-                twórczość artystyczna ma charakter intelektualny

-                zasady rządzące sztuką są poznawalne, ich poznanie daje gwarancję doskonałości

-                sztuka ma za zadanie przekazywanie idei – o wartości dzieła świadczy jego treść (akademicka hierarchia tematów)

-                sztuka jest naśladowaniem natury wyidealizowanej, bez przypadkowości

Akademie zakładano we Włoszech od XVI w. dla podniesienia statusu społecznego artystów i kształcenia młodzieży. Akademia ostatecznie uzyskała kształt we Francji za Ludwika XIV (Królewska Akademia Malarstwa i Rzeźby, zał. 1648) – instytucja włączona w system administracji państwowej, organ patronatu nad sztuką i jej kontroli. Utworzono wtedy zręby istniejącego dziś systemu: nauczanie wg ustalonego programu, zasady eliminacji, konkursów, stypendiów, publiczne pokazy malarstwa. Francuski model był modelem dla całej Europy, dydaktyka obowiązywała do XIX w. – wpływ na działalność artystów i ich sprzeciwy (patrz cechy skodyfikowane wyżej). Pod wpływem romantyzmu, historyzmu, realizmu ewoluował i stąd brak ogólnie przyjętej jego definicji.

Przedstawiciele: P.Baundry, W. Bouguereau, A.Cabanel, H. Makart, W PL H. Siemiradzki.

9.       akefaliczne przedstawienie – w sztukach plastycznych przedstawienie bezgłowego stwora. (od gr. aképhalos)

10.    akrylowe farby – patrz. tworzywa sztuczne

11.    aksonometria – perspektywa równoległa, figury przestrzenne przedstawione na płaszczyźnie liniami równoległymi wobec siebie, pozwala na odczytanie wszystkich trzech wymiarów przedmiotu z jednego rysunku.

12.    akt – w sztukach plast. przedstawienie nagiej postaci ludzkiej (jako samodzielny temat, wchodzić w skład kompozycji, studium przygotowawcze lub pomocnicze, przedmiot nauki w szkołach artyst.). Od paleolitu młodszego, od starożyt. rzeźby – ustalenie kanonu proporcji ciała ludzkiego. W średn. gł. w tematach o negatywnym zabarwieniu (Adam i Ewa – Grzech Pierworodny), w renes. odnowa pozytywnej oceny (nagość herosa, naga Prawda, Cnota...). Jako studium ciała żywego modela istnieje od renesansu, stał się jednym z gł. tematów baroku, klasycyzmu, romantyzmu i szt. nowoczesnej i jest niezbędnym elementem wykształcenia zawodowego artysty.

13.    akwaforta (kwasoryt) – techn. graf druku wklęsłego i odbitka tą techniką. Odbija się rysunek wytrawiony na płycie miedzianej lub cynkowej w prasie miedziorytniczej.

1)       wypolerowane płytę pokrywa się werniksem akwafortowym (wosk, asfalt, żywica)

2)       rysunek wykonuje się igłą nacinając werniks i odsłaniając powierzchnię metalu

3)       trawienie płyty roztworem kwasu azotowego lub chlorku żelazowego - natężenie kreski zależy od głębokości (czasu) trawienia, dorysowuje się więc kreski (celem uzyskania cieńszych) do już trawionych (grubszych) i trawi się dalej (tzw. trawienie stanowe) albo wykonuje się całość rysunku, a poszczególne partie rysunku przykrywa się po wytrawieniu półpłynnym werniksem.

4)       po trawieniu zmywa się werniks

5)       na podgrzaną metal. płytę nakłada się farbę drukarską i ściera z powierzchni by została tylko w wytrawionych zagłębieniach

6)       odbitka na prasie z silnym tłokiem, na wilgotnym papierze (odbitka 1.z tonem, 2.wytarta do czysta dłonią, 3.przetarta muślinem na gorąco

Pierwsza znana datowana 1513. Stosowali ją A. Dürer (1515-18). Największy rozwój: XVII w. (Rembrandt, Callot, Della Bella), w XVII w. (Piranesi, Goya, Norblin, Płoński). Ponowny rozkwit od pocz. XX w. (Pankiewicz, Mehoffer, Jurkiewicz)

14.    akwarela – farba wodna o spoiwie rozpuszczalnym w wodzie (gł. guma arabska), często z dodatkiem miodu, cukru lub gliceryny (dają elastyczność i lepsze pobranie farby wilgotnym pędzlem). Nieodporna na światło, płowieje. Także techn. malarska farbami akwarel. na papierze, pergaminie, kości słoniowej (miniatury), jedwabiu. Tworzy cienką przeźroczystą farbę spod kt. prześwituje kolor podłoża. Wymaga dużej precyzji ze wzgl. na trudność poprawek, używana do szkiców i projektów obrazów. Także...