Technika fresku mokrego.
Historia
Fresk mokry wykonuje się na świeżym, jeszcze wilgotnym podłożu, czyli nie związanej zaprawie mineralnej. Najpierw sporządza się szorstką zaprawę wyrównującą i podkładowej (ariciato) z piasku i wapnia, na którą po jej drobnym wyschnięciu nakłada się następną warstwę (zw. intonacjo), o mniejszym stosunku piasku do wapnia (często z mączką marmurową zamiast wapnia, które jest gładsze.
Intonco narzuca się tylko na takiej powierzchni, na jakiej zdoła się wykonać malowidło w ciągu jednego dnia. Następnego dnia nakłada się warstwę intonaco najmożliwiej przylegającą do warstwy pierwszej. Ten system pracy nosi nazwę : dniówkowego(wł. giornato).
Po zatarciu intonacjo przystępuje się do malowani bezpośredniego na wilgotnej jeszcze zaprawie, zgodnie zasadą „mokro w mokrym”.
Jako farb używa się barwników odpornych na alkalia i światło, utartych jedynie z wodą wapienną. Barwniki uzyskują spoiwo ze świeżej zaprawy, która twardniejąc wiąże je i czyni wodoodpornymi. Malowidła wyk. tą techniką, przypominają akwarele, m.in. z tego powodu, ze malowane jest na mokrym podłożu, od jasnego do ciemnego i zasadniczo laserunkowo. Po wyschnięciu farby jaśnieją. Za szczególne cechy fresku mokrego uznaje się trwałość i odporność, a także niełuszczenie się farb.
Ernst Berger – twierdził, że f.m. wywodzi się z mozaiki ściennej z czasów późnoantycznych i wczesnośredniowiecznych (podobna zaprawa, system dniówkowy).
Z przełomu II i I w. p.n.e. pochodzą najstarsze malowidła znajdujące się w grotach Adżanty. Są to świątynie buddyjskie wykute w skale. Najstarsze egipskie freski pochodzą z okresu Nowego Państwa (ok. 1567 – 1085 p.n.e.), także na Krecie w kulturze kreteńskiej (1600 - 1100 p.n.e.), oraz na lądzie greckim (w kulturze mykeńskiej). Przypisuje się wynalezienie tej techn. Giotto di Bondone, prawdą jest jednak, że on rozwinął ta technikę i ją spopularyzował.
podobrazia
Zaprawy
F.m. stosowany bywa na murach wykonanych z naturalnego, lub sztucznego kamienia (np. cegły ), najczęściej związanych z zaprawą mineralną (wapienną). Jakość muru ma znaczenie dla wytrzymałości i trwałości malowidła. Ściana kamienna, która ma służyć jak podobrazie musi być sucha i zdrowa. Jako podobrazie spotyka się zwykły wapień, lub marmur. Najczęściej używanym jest mur ceglany. Cegła wytwarzana jest z gliny i łupków niskotopliwych z domieszką piasku. Najlepsza jest cegła mocno wypalona. We współczesnym budownictwie beton stał się najważniejszym podobraziem dla fresku. Beton jest sztucznym kamieniem, który powstaje po stwardnieniu mieszaniny złożonej ze spoiwa i kruszywa zarobionych wodą. Obecnie z cementu i kruszywa wyrobionych z wodą.
W technice f.m. stosowane są zaprawy wyłącznie mineralne, sporządzone ze spoiwa mineralnego, z reguły wapna palonego i wypełniacza (piasku) zarobionych wodą. W czasie wysychania masa a przechodzi w tan stały. W mal. Ściennym zaprawy są warstwą trzymającą na sobie właściwe malowidło (tj. warstwę farb), a równocześnie łączą je z podobraziem. A także funk. ochronna przed niebezpieczeństwami od str. ściany.
Rozróżnia się zaprawy:
wapienne
gipsowe
gipsowo-wapienne
cementowe
cementowo-wapienne
i inne.
spoiwa
barwniki
Farby
Funkcję spoiwa spełnia zaprawa. Używa się wody, wody wapiennej, a także wody barytowej. Woda służy jako środek rozrzedzający oraz pozwalający na nanoszenie barwników w postaci mniej lub bardziej ciekłej.
Do malowania tech. f.m. nadają się barwniki odporne na alkaliczne działanie wapna, gazów (kwaśnych), na wpływy atmosferyczne, oraz działanie światła. Odporne są gł. barwniki poch. mineralnego.
Sporządzenie farby polega na utarciu barwników z wodą (deszczową, wodociągową, lub destylową ).
Technika fresku suchego
Wykonywana jest na suchej (tj. zupełnie wyschniętej – związanej) zaprawie i dopiero przed malowaniem zwilżanej wodą wapienną, lub wodą barytową, względnie pokrywanej pobiałą wapienną. Zaprawę można nakładać od razu na całą płaszczyznę przeznaczoną do malowania. Do utartych barwników z wodą używa się spoiwa w postaci mleka wapiennego. Techn. ta jest odpowiednia do malowideł wykonywanych we wnętrzach. Siłę wiązania można zwiększyć, przez dodatek spoiw organicznych (np. kleju zwierzęcego, kazeiny lub mleka). F.s przewodzi wilgoć, jest techn. łatwiejszą i lżejszą od fresku mokrego. Nieudane partie można przemalować i wykonać poprawki. Natomiast barwy uzyskane tej techn. nie są tak czyste i świeże, a po użyciu mleka wapiennego rozjaśniają się. Farby nie są jednolicie połączone z tynkiem, istnieje możliwość oddzielenia się pobiały i łuszczenia malowidła.
Z ta techn. spotykamy się już w starożytnym Egipcie i Indiach.
Podobrazia
Spoiwo
Są to mury ceglane i kamienne, a czasami drenie ściany i stropy. Malowidła wykonane na tych ostatnich są znacznie mniej trwałe (z reguły bez zaprawy, a jedynie na pobiale).
W zasadzie są takie same jak w tech. f.m. , z reguły wapienne , sporadycznie wapienno-gipsowe, lub cementowe, zawsze jednak kładzione na murze suchym. Podstawowym warunkiem zarówno trwałości malowidła, jak i jego wyglądu jest dobra zaprawa. Musi być ona dobrze przygotowana, tzn. dobrze związana z murem, bez pęcherzy, odprysków, spękań, plam i wykwitów. Ostatni etap prac, to wygładzenie powierzchni przez szpachlowanie i szlifowanie.
Wodorotlenek wapniowy w postaci mleka wapiennego stosowany jest zarówno jako spoiwo farb, jak i pobiała na zaprawach mineralnych. Używa się do tego wapna dobrego gatunku, bez domieszek i zanieczyszczeń, dołowanego co najmniej przez 6 m-cy. Choć w zasadzie samo mleko jest wystarczająco mocnym spoiwem, bez uzupełnienia go innymi składnikami.
Barwniki
Jak we f.m. barwniki muszą być odporne na alkaliczne działanie wapna. Muszą tez być odporne na światło.
Farby sporządza się ucierając początkowo barwniki z wodą wapienną,, następnie łączy się je z mlekiem wapiennym. Mogą tez być stosowane inne dodatki do farb, jak ozór szarego mydła w wodzie, pokost, spoiwa glutynowe czy roślinne itd.
Technika fresku pakułowo- wapiennego
(fresk bizantyjsko-ruski)
W miejsce kilku grubych warstw zaprawy wapienno-piaskowej, stosowane są tu 2 cienkie bez piasku, z czystego wodorotlenku wapniowego, natomiast dodatkiem substancji włóknistych. Substancje te chroniły przed powstawaniem rys skurczowych i przyśpieszały transport rozpuszczonego wodorotlenku wapnia do warstwy malarskiej oraz wpływały na proces karbonizacji. Wyróżnia się on większą trwałością i odpornością.
Na terenie Polski posiadamy niewielką liczbę malowideł ściennych bizantyjsko-ruskich, gł. z czasów pierwszych Jagiellonów. Zachowały się do dziś jedynie 4 malowidła: w Lublinie w kaplicy zamkowej pw. Św. Trójcy
W Wiślicy w prezbiterium kościoła kolegiackiego pw. NP. Marii
W Sandomierzu w prezbiterium kościoła katedralnego pw. NP. Marii
W Krakowie w kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu.
Zaprawa
Podobnie jak we f.m. i s. czyli; mury i sklepienia kamienne i ceglane, od których też wymagano, żeby były zdrowe.
Zaprawa składa się gł. z wapna i zawiera tylko bardzo małe ilości piasku. Dodatki włókniste jak: słoma
pakuły
cięte włosie świńskie
i tym podobne.
Za najwłaściwsze dostosowania było uznawane wapno tłuste, liczące 3-5 lat od momentu jego gaszenia, czyste i miałkie jak mąka pszenna. Jako wypełniacz do zapraw pod malowidła wyk. tech. pakułowo-wapienną stosowana była słoma 3-5 cm długości gł. do pierwszej warstwy zaprawy i pakuły zmielone do drugiej, możliwie luźno i równomiernie rozścielonej. Stosowane są najczęściej 2 warstwy zaprawy, przy czym arriciato jest znacznie grubsze od intonacjo. Zgodnie z zasadą techniki zaprawa, na której bezpośrednio malowano, była zakładana systemem dniówkowym.
Jak w tech. fresku mokrego.
W większości używane są takie same jak we f.m.,
a więc biel wapienna, ugry o różnych zabarwieniach, czerwień żelazowa, zielona ziemia, glaukonit, niebieska z lapis lazuli,, umbra, cynober naturalny oraz czernie organiczne z węgla drzewnego, czerń kostna.
Ucieranie i łączenie barwników jak we f.m.
Technika pompejańska (kampańskie malowidła ścienne)
Malowidła te stanowią szczytowe osiągnięcia w zakresie tech. malarskich okresu późnorzymskiego. Uzyskane zostały w nich nich efekty podziwiane od dziesiątków lat: połysk i wrażenie szlachetności powierzchni, żywość, bogactwo, intensywność barw. Ogólnie można przyjąć, że podobrazie tych malowideł stanowi mur ceglany lub kamienny, na który nanoszono zaprawę mineralną złożoną z arriaciato wapienno-piaskowego i intonacjo z wapna i mączki marmurowej. Warstwy zaprawy nakładano na siebie po całkowitym wyschnięciu poprzednich. Górna warstwa zaprawy była ubijana i wygładzana, aż do uzyskania lustrzanego połysku. Twardość tej warstwy jest duża, jak palonej skorupy fajansu. Nie wyjaśniono w dalszym ciągu w jaki sposób wyk. dane malowidło, jakich używano spoiw do sporządzania farb.
Najstarsze opisy tech. rzymskich malowideł sporządzili Witruwiusz (30-13 r. p.n.e.) oraz Pliniusz w ok. 77 r.n.e.
Mury ceglane, kamienie.
Nadal są problemy wykrycia i zidentyfikowania spoiw występujących w farbach. Wykryto m.in., że spoiwem była emulsja wosku z wapnem. W zależności od stopnia rozcieńczenia spoiwa wodą można malować zarówno bardzo cienko jak i grubo. Wapno pozwala na związanie krystaliczne barwników z zaprawą mineralną, wosk zaś na uzyskanie połysku.
Białe (creta - węglan wapnia, calx – tlenek wapnia, melium – biała ochra)
Żółte (sil – tlenek żelaza, usta – tlenek wodoru)
Czerwone (rubrica – tlenki żelaza, tlenek ołowiu, siarczek rtęci)
Brązowe, zielone, niebieskie fioletowe, czarne.
zaprawa
technika malowania
Podstawowym spoiwem zapraw było wapno. Polecano wapień z kamieniołomów, mielony w specjalnych żarnach. Proces wypalania wapna odbywał się w piecach opalanych drewnem. Gaszono zaś wapno w postaci sproszkowanej w dołach pokrytych piaskiem i spryskiwanych wodą do pełnego wygaszenia(tzn. suchym sposobem). Jako wypełniacz do zapraw stosowano piasek oraz dodatki jak pucolanę, miał ceglany, względnie okruchy ceramiczne oraz rozdrobniony pumeks. Wg. Witruwiusza zaprawy malowideł pompejańskich składały się z 6-7 warstw. W zachowanych zabytkach spotykamy najczęściej 4-5 warstw, lub nawet mniej. Zawsze jednak daje się odróżnić 2 warstwy arriciato i intonacjo. Łączna grubość zaprawy mieści się w granicach 2-9 cm. Górna warstwa intonacjo wyróżnia się zwartością i gładkością powierzchni. Pompejańskie zaprawy były gładkie, polerowane i gładzone.
Na tle zaznacza się kontur i formę. Wykonanie malowidła rozpoczyna się od pokrycia całej powierzchni tła, poprzez większe partie, jak szaty, po różnobarwne detale. Postacie i roślinność maluje się z reguły farbą grubo nakładaną na gładkie tło. Pracę wyk. się malując gładko, nakładając farby moro na mokrym. Ostatnim etapem malowideł pompejańskich jest ich prasowanie i polerowanie. Prasowanie na zimno, jak i na ciepło, do czego używa się czasem zamiast mydła mleka krowiego, wosku pszczelego lub olejku roślinnego. Pierwsze prasowanie po kilku godzinach po ukończeniu malowidła, a następne po 12 h. pokrycie malowidła woskiem stanowi końcowy zabieg, mający na celu zwiększenie połysku przez polerowanie suknem.
Technika sgrafitta
Sgraffito podobnie jak mozaika, nie jest dokładnie malarstwem, ale tech. dekoracyjną. Vaari określił ją, jako rodzaj malarstwa, które jest jednocześnie rysunkiem i malarstwem. S. jest więc właściwie tech. rysunkową w wilgotnej zaprawie mineralnej, tzn. rysunkiem wydrapanym wg. odpowiedniego projektu w barwionych, a jeszcze wilgotnych tynkach, odpowiednio na siebie nałożonych. Nadaje się specjalnie do wykonywania ornamentów, gł. na fasadach budynków, czyli na zewnątrz. To co typowe dla tej tech., to jego graficzność, a nie kolorystyczne rozgrywanie płaszczyzn. Najprostsze wyk. tej tech. polega na sporządzeniu narzutu wyrównawczego, następnie zaprawy barwnej, na którą to jeszcze świeżą wprowadzano pobiałę wapienną, lub cienką, ale nie prześwitującą warstwę zaprawy, przeważnie jaśniejszą od pop...
jadzia146