12
[EPOKA FEUDALIZMU]
a) Powstanie Królestwa Prus
# Założona w XII w. marchia brandenburska nabrała znaczenia gdy margrabiowie brandenburscy weszli w poczet książąt elektorów. Pod panowaniem Hohenzollernów państwo to znacznie się rozrosło (+ od 1618 panowali oni w Prusach Książęcych)
# połowa XVII w. – uchwalenie w Brandenburgii rządów absolutnych
b) Organa centralne
# Walka ze stanami prowadzona była oddzielnie w poszczególnych terytoriach. Monarcha wygrał uzyskując prawo swobodnego nakładania podatków.
# Stworzono stałą armię, nadając monarchii pruskiej charakter militarny – armia tworzyła więź między wszystkimi terytoriami i podtrzymywała władzę absolutną.
# Stworzono podporządkowany monarsze aparat państwowy oparty na centralizmie i biurokratyzmie – nie doszło (jak i we Francji) do zorganizowania zarządu centralnego opartego na jednolitym podziale na resorty, ale z dawnej Rady Nadwornej wykształciły się 3 kolegialne organy (zwane ministerstwami):
1) GENERALNE DYREKTORIUM: 5 departamentów z ministrami na czele; administracja wewnętrzna i finanse
2) MINISTERSTWO GABINETOWE: sprawy zagraniczne; podlegało 2-3 ministrom
3) MINISTERSTWO SPRAWIEDLIWOŚCI: na czele kanclerz i kilku ministrów; sądownictwo i wyznania
à koniec XVIIII – powołanie Sądu Najwyższego dla całego państwa
# Jedynym czynnikiem koordynującym działalność ministrów był sam król (Ministrowie tworzyli TAJNĄ RADĘ STANU – bez większego znaczenia) à wykonywał on rządy osobiste
à sprawy były rozpatrywane w ministerstwach (król nie brał udziału), raporty szły do króla a ten sam podejmował decyzje w formie NAKAZÓW GABINETOWYCH
c) Organa lokalne
# XVIII w. – monarchia absolutna zorganizowała centralistyczną organizację zarządu lokalnego:
à ograniczono działalność stanowych organów lokalnych lub w ogóle je zniesiono
à podział państwa na DEPARTAMENTY KAMER, podlegające KAMEROM WOJNY I DOMEN, które były podporządkowane Generalnemu Dyrektorium
à departamenty podzielono na powiaty z nominowanym przez króla LANDRATEM (radcą ziemskim) na czele – był szlachcicem, więc był zarazem organem stanowym reprezentującym interesy szlachty i urzędnikiem państwowym
# Miasta nie zostały podporządkowane organizacji powiatowej, nadzór nad nimi mieli radcy skarbowi. Bardzo ograniczono samorząd miejski.
d) Absolutyzm oświecony
# Powstanie i rozwój pruskiej monarchii absolutnej miało szereg specyficznych cech, wynikających ze struktury społecznej państwa:
à zahamowanie rozwoju miast, przemysłu i handlu na skutek rozpowszechnienia się gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, która umocniła panowanie feudałów.
# połowa XVIII w. – monarchia „oświecona” à wiele nowych postępowych poglądów – domagano się wewnętrznej reformy państwa. Reformy przeprowadzono bo władcy chcieli zabezpieczyć się przed rosnącą opozycją:
à pewne ograniczenie poddaństwa na wsi
à ograniczenie monopolu cechów i otwarcie pola dla wolności przemysłowej
à zniesienie nietolerancji religijnej
# Oświecenie przyniosło nowe uzasadnienie absolutyzmu – monarcha był pierwszym sługą państwa i miał służyć dobru ogółu. O tym, co jest dobre dla ogółu, decydował monarcha, kierując się racją stanu
à wszechwładza monarchii absolutnej wkraczała „dla dobra poddanych” w najdrobniejsze szczegóły ich życia i państwo pruskie stało się wzorem państwa policyjnego
PRUSY W XIX i XX w.
[EPOKA KAPITALIZMU]
a) Kontynuacja monarchii absolutnej
# Królestwo pruskie nie uczestniczyło w Związku Reńskim. Po Kongresie Wiedeńskim (1815) znaczenie Prus znacznie wzrosło (m.in. bo poważne nabytki terytorialne) à dlatego mogły one odegrać kierowniczą rolę w kształtowaniu się państwa ogólnoniemieckiego
# System państwa policyjnego (od XVIII w.) wymagał gruntownych reform w obliczu postępu kapitalizmu i nastrojów rewolucyjnych – należało przebudować centralny aparat państwowy i ujednolicić administrację lokalną
à XIX w. - reformy Stein’a (konserwatywny) i Hardenberga (liberalny): nie dotknęły założeń absolutyzmu królewskiego i nie prowadziły do powstania ustroju konstytucyjnego
è Prusy pozostały monarchią absolutną i policyjną aż do Wiosny Ludów i konstytucji z 1850
b) Reformy Steina i Hardenberga
à ogólna tendencja do likwidacji różnic stanowych i wprowadzenia zasady równości wobec prawa
1) Reformy społeczne:
# zniesienie cechów (1810) à wprowadzenie wolności przemysłowej w duchu kapitalistycznym
# Reformy wiejskie:
à zniesienie poddaństwa chłopów i przyznanie im wolności osobistej (edykt z 1807)
à ograniczenie uwłaszczenia gospodarstw (edykt z 811)
2) Reformy skarbowe prowadziły do jednolitego systemu podatkowego dla całej ludności
3) Reformy sądowe:
# Oddzielono sądownictwo od administracji (na wzór francuski) i zbudowano kilkuinstancyjną strukturę sądownictwa
à nie wprowadzono całkowicie jednolitego sądownictwa bo utrzymały się jeszcze sądy patrymonialne na wsi
4) Reformy zarządu centralnego:
# Powołanie (na wzór francuski) 5 odpowiedzialnych ministrów, stojących na czele resortów – w miejsce dawnych kolegialnych organów ministerialnych
# Powołanie RADY PAŃSTWA (1817) – królewski organ doradczy; charakter typowej feudalnej rady królewskiej
è Reformy te wpłynęły jedynie na zmniejszenie ilości spraw załatwianych osobiście przez króla
5) Reformy zarządu terytorialnego:
# Ujednolicenie systemu administracji terytorialnej (1815)
à podział kraju: gminy - prowincje (na czele nadprezydenci) – obwody regencyjne (na czele prezydenci) – powiaty (na czele landraci)
# Uregulowanie samorządu miejskiego (1808)
à rady miejskie (24-102 osoby)
à magistraty wybierane przez rady miejskie: członkowie honorowi + płatni urzędnicy (np. burmistrz, syndycy miejscy)
à samorząd miejski nie był oparty na podziale stanowym ale wysoki cenzus majątkowy w praktyce oddał go bogatemu mieszczaństwu
à dość ścisła kontrola państwowa
6) Reformy wojskowe – zniesienie monopolu szlachty na piastowanie stopni oficerskich i równe obciążenie całej ludności obowiązkiem powszechnej służby wojskowej
# Zmuszony Wiosną Ludów i rewolucją (1848) król pruski (Fryderyk Wilhelm IV) ogłosił w 1848 stosunkowo postępową konstytucję, ale anulował ją po stłumieniu fali rewolucyjnej i ogłosił nową, mniej postępową (1850)
a) Konstytucja (1850)
# Oparta na Karcie francuskiej (1814) à dwuizbowy parlament i kontrasygnata – ale była zachowawcza:
$$ Nie powoływała się na zasadę suwerenności ludu, lecz podkreślała władzę króla z łaski Bożej
à rządy osobiste króla + prawo sankcji w stosunku do ustaw sejmu pruskiego
à król nie był już władcą absolutnym bo istniała konstytucja określająca jego prawa
$$ Nie zlikwidowano całkiem policyjnego charakteru państwa
$$ IZBA PANÓW (wyższa) Sejmu Pruskiego (LANDTAG) – skład arystokratyczny, członkowie dożywotni + dziedziczni nominowani przez króla
$$ IZBA POSELSKA – z nierównych, pośrednich i jawnych wyborów + wysoki cenzus wieku (24 lata)
à podział ludności na 3 klasy wg stanu majątkowego – każda klasa wybierała elektorów (po tyle samo)
à niesprawiedliwość systemu wyborczego była widoczna, bo ci sami wyborcy wybierali posłów do Sejmu Pruskiego i niemieckiego Reichstagu (wybory 4- przymiotnikowe)
à system wyborczy zapewniał przewagę konserwatystom pruskim
# Ustrój Prus – kompromis późnofeudalnego absolutyzmu i liberalnej demokracji. Prusy były na terenie Rzeszy przeciwwagą dla demokratycznych tendencji niektórych państw niemieckich
# 1947 – likwidacja Prus
b) Administracja i samorząd
# Pewien wpływ społeczeństwa na sprawy publiczne dzięki samorządowi lokalnemu
à początkowo (1808) tylko w miastach, w połowie XIX w. zorganizowany na wszystkich szczeblach zarządu lokalnego
à oparty na fachowych urzędnikach pod kontrolą organów reprezentujących społeczeństwo
1) Gmina: przedstawicielstwo gminne wybierane przez ludność, kontrolujące i uchwalające
à wybierało naczelnika gminy i ławników
2) Powiat: SEJMIK POWIATOWY (25 osób)
à sprawy finansowe
à przedstawiał kandydatów na stanowisko landrata
à wybierał delegatów o sejmiku prowincjonalnego i 6 członków WYDZIAŁU POWIATOWEGO (nadzór nad niższymi władzami lokalnymi)
3) Obwód regencyjny: PREZES (mianowany przez króla) i WYDZIAŁ OBWODOWY
4) Prowincja: SEJMIK PROWINCJONALNY (członkowie wybrani przez sejmiki powiatowe)
à wybierał WYDZIAŁ PROWINCJONALNY i członków RADY PROWINCJONALNEJ
# Wybory tak skonstruowane, by wprowadzać do organów samorządowych osoby zamożne
# Stworzono też aparat mający kontrolować działalność administracyjną i zabezpieczać obywateli przed nadużyciami ze strony władzy wykonaw...
prawozaoczne