Prawa człowieka a policja 1998r.pdf

Prawa człowieka a policja

I. Wprowadzenie

1. Policja jest organem ochrony porz dku prawnego najbardziej widocznym w yciu społecze stwa. Zadaniem

policji jest bowiem bezpo rednia, codzienna ochrona prawa, porz dku i bezpiecze stwa publicznego. Kontakt

jednostki z policjantem to najcz ciej wyst puj ce bezpo rednie zetkni cie si z reprezentuj cym władz

pa stwow funkcjonariuszem publicznym. Prawo, szanowane w praktyce przez funkcjonariuszy pa stwa

prawa, słu y nie tylko obywatelom, lecz tak e władzy i tym e funkcjonariuszom. Policjant jest wi c (a

przynajmniej powinien by ) sług prawa, cz sto b d c jednocze nie jego pierwszym interpretatorem, który

decyduje o tym, czy prawo zostało naruszone, i o sposobie ochrony naruszonego porz dku 1.

2. Oznak przemian, jakie nast piły w Polsce w ostatnich latach, jest m. in. wykazywana w sonda ach opinii

publicznej wysoka aprobata dla policji w Polsce po 1989 roku 2. Przyczyniły si do tego zmiany prawne

okre laj ce granice władzy, a tak e uwzgl dnienie w tzw. ustawach policyjnych i przepisach wykonawczych

reguluj cych funkcjonowanie policji, podstawowych mi dzynarodowych standardów, okre laj cych

post powanie policji. Podstawowy kanon owych standardów obejmuje m. in.: zasady u ycia siły oraz broni

palnej, zakaz stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poni aj cego traktowania albo karania,

post powanie w stosunku do osób zatrzymanych, tymczasowo aresztowanych lub uwi zionych, przestrzeganie

prawa do prywatno ci oraz prawo do pokojowego zgromadzania si .

II. Polskie prawo policyjne a wybrane standardy praw człowieka

1. Prawo policyjne to system norm okre laj cych oraz reguluj cych struktur , ustrój i działalno organów

zajmuj cych si ochron bezpiecze stwa i porz dku publicznego, a w szczególno ci prawa i obowi zki tych

organów, w tym zakres i sposób podejmowanych przez nie działa 3. Obowi zuj ce w Polsce prawo policyjne

jest efektem przemian ostatnich lat. W du ym po piechu, wymuszonym społecznymi zmianami, ustawodawca

starał si zmniejszy dystans dziel cy polskie unormowania od standardów pa stw prawnych. Upolitycznione

w swej tre ci ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urz dzie Ministra Spraw Wewn trznych i zakresie działania

podległych mu organów 4 oraz z dnia 31 lipca 1985 r. o słu bie funkcjonariuszy Słu by Bezpiecze stwa i

Milicji Obywatelskiej 5 zast pione zostały szeregiem aktów prawnych, stanowi cych nie tylko now ,

normatywn regulacj działalno ci organów ochrony bezpiecze stwa i porz dku publicznego, lecz tak e

pewien przełom jako ciowy w kształtowaniu postaw prawnych funkcjonariuszy policji i realizowanych przez

nie celów.

2. Podstawowe przepisy 6, tworz ce obecnie polskie prawo policyjne, zawarte s w nast puj cych aktach

normatywnych:

1 . Ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji 7;

2. Ustawie z dnia 21 czerwca 1996 r. o urz dzie Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji 8;

3. Rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 17 wrze nia 1990 r. w sprawie okre lenia przypadków oraz

warunków i sposobów u ycia przez policjantów rodków przymusu bezpo redniego 9;

4. Rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 17 wrze nia 1990 r. w sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania

osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przegl dania baga y i sprawdzania ładunku przez policjantów 10;

5. Rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 5 marca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków u ycia

oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagro enia

bezpiecze stwa lub niebezpiecznego zakłócenia porz dku publicznego oraz zasad u ycia broni palnej przez te

jednostki 11.

6. Rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 21 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu

post powania przy u yciu broni palnej przez policjantów 12;

7. Rozporz dzeniu Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 1996 r. w sprawie szczegółowego trybu korzystania

przez policjantów z pomocy instytucji pa stwowych, organów administracji rz dowej i samorz du

terytorialnego, jednostek gospodarczych i organizacji społecznych oraz osób 13;

8. Rozporz dzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowego zakresu

działania Ministra Spraw Wewn trznych i Administracji 14.

Pomijamy tu akty wykonawcze ni szej rangi i przepisy wewn trzne o charakterze wykonawczym,

instrukcyjnym lub obja niaj cym (np. regulaminy słu by patrolowej, słu by konwojowej, insukcje

dochodzeniowo- ledcze czy instrukcje pracy operacyjnej), które bezpo rednio reguluj działania

poszczególnych słu b policyjnych 15. Ponadto pomijamy tu - jak zaznaczyli my - pozostałe przepisy policyjne

w szerokim rozumieniu tego terminu - dotycz ce m. in. Urz du Ochrony Pa stwa, Stra y Granicznej,

andarmerii Wojskowej, stra y gminnych (miejskich), Nadwi la skh Jednostek Wojskowych Ministerstwa

Spraw Wewn trznych i Administracji czy licencjonowanych pracowników ochrony fizycznej (tzw.

ochroniarzy).

Znajomo podstawowych, mi dzynarodowych przepisów w dziedzinie praw człowieka jest nieodzowna w

pracy policjanta. Niektóre z nich okre laj pewne minimalne wymagania wobec działa funkcjonariuszy.

Wynikaj one ze wspólnych do wiadcze pa stw prawa 16.

Jak przedstawiaj si przepisy polskiego prawa policyjnego na tle wspomnianych standardów dotycz cych

policji ? Przeanalizujmy najbardziej istotne prawa i wolno ci.

3. Podstawowym, niekwestionowanym 17 prawem człowieka jest prawo do ycia. Konwencja o Ochronie Praw

Człowieka i Podstawowych Wolno ci Rady Europy z 1950 r. (dalej: EKPC) 18 uznaje jednak, e pozbawienie

ycia nie b dzie sprzeczne z jej art. 2, je eli nast pi w wyniku bezwzgl dnie koniecznego u ycia siły (podkr.

nasze):

w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawn przemoc ,

w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemo liwienia ucieczki osobie pozbawionej wolno ci

zgodnie z prawem,

w działaniach podj tych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania (art. 2 pkt 2

Konwencji).

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 19 zapewnia ka demu człowiekowi prawn ochron ycia (art.

38). Ten lapidarny w swym brzmieniu przepis oznacza zobowi zanie pa stwa do ochrony ycia obywateli oraz

innych osób przebywaj cych na jego terytorium wszystkimi prawnie dost pnymi rodkami, zarówno poprzez

wprowadzenie odpowiednich przepisów do ustawodawstwa wewn trznego (np. kodeksu karnego czy kodeksu

cywilnego) wraz ze rodkami egzekucji tych praw, jak i poprzez zapewnienie odpowiedniej praktyki

stosowania tych przepisów. Musz mie one na celu "prawn ochron ycia". Jakkolwiek paradoksalnie to

brzmi ale np. przepisy dotycz ce u ycia broni przez policjanta s "pochodn " przepisu Konstytucji chroni cego

ycie człowieka.

Istotnym uzupełnieniem prawa jak i praktyki, zwłaszcza dla pa stw nie b d cych członkami Rady

Europy, s postanowienia Kodeksu Post powania Funkcjonariuszy Porz dku Prawnego (rezolucji 34/169

Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1979 r.). Dokument ten stanowi, e funkcjonariusze porz dku prawnego 20

mog u y siły wył cznie w wypadku absolutnej konieczno ci i tylko w granicach niezb dnych do wypełnienia

swego obowi zku (art. 3). Komentarz, stanowi cy integraln cz tego dokumentu, wyja nia, i u ycie broni

palnej uwa a si za rodek ostateczny i e nale y podj wszelkie kroki, by je wykluczy - zwłaszcza

przeciwko dzieciom. Broni palnej w zasadzie w ogóle nie powinno si u ywa . Wyj tek stanowi sytuacje, w

których osoba podejrzana o popełnienie przest pstwa stawia zbrojny opór lub w inny sposób nara a czyje

ycie, a mniej drastyczne rodki nie wystarczaj do powstrzymania jej lub skłonienia do poddania si .

Jeszcze bardziej szczegółowe s Podstawowe zasady u ycia siły oraz broni palnej przez funkcjonariuszy

porz dku prawnego (rezolucja VIII Kongresu ONZ w Sprawie Zapobiegania Przest pczo ci i Post powania z

Przest pcami) z 1990 r. Pozwalaj one na u ycie siły i broni palnej tylko wtedy, gdy inne rodki oka si

nieskuteczne b d gdy nie ma adnej nadziei na osi gni cie zamierzonego celu. Nakładaj tak e na

funkcjonariuszy porz dku prawnego obowi zek działania rozwa nego i proporcjonalnego do wagi

przest pstwa, minimalizowania szkody i uszkodzenia ciała oraz nakazuj szanowa i chroni ycie ludzkie,

zapewni jak najszybciej pomoc i opiek medyczn wszystkim zranionym, a tak e upewni si , czy

poinformowano krewnych i bliskich osoby zranionej lub poszkodowanej. Zasady zalecaj , aby reguły i

przepisy wykonawcze w sprawie u ycia broni palnej zawierały m. in. okre lenie okoliczno ci, w których

funkcjonariusze porz dku prawnego s uprawnieni do jej noszenia, typów dozwolonej broni palnej i amunicji,

sposobu kontroli broni, sporz dzania raportów o ka dym jej u yciu oraz gwarancj , e bro ta b dzie u ywana

jedynie w stosownych okoliczno ciach i w sposób, który zmniejsza ryzyko niepotrzebnego uszkodzenia ciała.

Przepisy dotycz ce zasad stosowania broni palnej w polskim prawie policyjnym zawarte s w ustawie o

policji oraz w rozporz dzeniu Rady Ministrów z 21 maja 1996 roku w sprawie szczegółowych warunków i

sposobu post powania przy u yciu broni palnej przez policjantów. W przypadku, gdy inne rodki przymusu

bezpo redniego s niewystarczaj ce lub ich u ycie, ze wzgl du na okoliczno ci danego zdarzenia, nie jest

mo liwe, policjant ma prawo u ycia broni palnej wył cznie:

1) w celu odparcia bezpo redniego, bezprawnego zamachu na ycie, zdrowie lub wolno policjanta lub innej

osoby oraz w celu przeciwdziałania czynno ciom zmierzaj cym bezpo rednio do takiego zamachu,

2) przeciwko osobie nie podporz dkowuj cej si wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego

niebezpiecznego narz dzia, którego u ycie zagrozi mo e yciu, zdrowiu lub wolno ci policjanta albo innej

osoby,

3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemoc , odebra bro paln policjantowi lub innej osobie

uprawnionej do posiadania broni palnej,

4) w celu odparcia niebezpiecznego, bezpo redniego, gwałtownego zamachu na obiekty wa ne dla

bezpiecze stwa lub obronno ci pa stwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych lub centralnych

organów administracji pa stwowej albo wymiaru sprawiedliwo ci, na obiekty gospodarki lub kultury

narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urz dy konsularne pa stw obcych albo organizacji

mi dzynarodowych, a tak e na obiekty dozorowane przez uzbrojon formacj ochronna utworzon na

podstawie odr bnych przepisów,

5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzaj cego jednocze nie bezpo rednie zagro enie dla ycia, zdrowia

lub wolno ci człowieka,

6) w bezpo rednim po cigu za osob , wobec której u ycie broni było dopuszczalne w przypadkach okre lonych

w pkt 1-3 i 5, albo za osob , wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu

terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub okre lonego zachowania, rozboju,

kradzie y rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umy lnego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub

umy lnego sprowadzenia w inny sposób niebezpiecze stwa powszechnego dla ycia albo zdrowia,

7) w celu uj cia osoby, o której mowa w pkt 6, je li schroniła si ona w miejscu trudno dost pnym, a z

okoliczno ci towarzysz cych wynika, e mo e u y broni palnej lub innego niebezpiecznego narz dzia,

którego u ycie zagrozi mo e yciu albo zdrowiu,

8) w celu odparcia gwałtownego, bezpo redniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniaj cy osoby,

dokumenty zawieraj ce wiadomo ci stanowi ce tajemnic pa stwow , pieni dze albo inne przedmioty

warto ciowe,

9) w celu uj cia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywaj cej kar

pozbawienia wolno ci, je li:

a) ucieczka osoby pozbawionej wolno ci stwarza zagro enie dla ycia albo zdrowia ludzkiego,

b) istnieje uzasadnione podejrzenie, e osoba pozbawiona wolno ci mo e u y broni palnej, materiałów

wybuchowych lub niebezpiecznego narz dzia,

c) pozbawienie wolno ci nast piło w zwi zku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia

przest pstw, o których mowa w pkt 6. (Art. 17 ust. 1 ustawy o policji).

Prawo dopuszcza ponadto u ycie broni palnej przez uzbrojone oddziały lub pododdziały Policji w razie

zagro enia bezpiecze stwa publicznego lub niebezpiecznego zakłócenia porz dku publicznego, zwłaszcza

przez sprowadzenie:

1) niebezpiecze stwa powszechnego dla ycia, zdrowia lub wolno ci obywateli,

2) bezpo redniego zagro enia dla mienia w znacznych rozmiarach,

3) bezpo redniego zagro enia obiektów wa nych dla bezpiecze stwa lub obronno ci oraz ycia publicznego

pa stwa (art. 18 ust. 1 ustawy o policji).

U ycie broni palnej nale y traktowa jako rodek ostateczny, si ga po ni nale y wi c ze szczególn

rozwag , traktuj c j jako ostateczny rodek przymusu bezpo redniego. Funkcjonariusz winien stara si

zminimalizowa szkody; nie mo e te zmierza do pozbawienia ycia osoby, wobec której u ywa broni. Nie

mo e tak e nara a na utrat ycia lub zdrowia innych osób.

Przed u yciem broni palnej policjant jest obowi zany:

1. po uprzednim okrzyku "Policja" wezwa osob do zachowania zgodnego z prawem, a w szczególno ci do

natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narz dzia, zaniechania ucieczki, odst pienia od

bezprawnych działa lub u ycia przemocy;

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: