H. Markiewicz - Autor i narrator.pdf - Poetyka z elementami teorii literatury - krajanka29

III. MorfoLogia diaLogu

wszystkie te srodki; z braku miejsca przytaczamy tylko jej

fragment:

IV. AUTOR I NARRATOR

2:.

:it

u:: ~

W oczach pani Latter w pierwszej chwili odmalowalo sie zdziwie-

nie, a nawet niepokój. Lecz wnE't blysnelo slówko: "rozumiem!. ..",

a potem wydal sie z piersi krótki wykrzyknik:

- A!...

I pani Latter spojrzala na niego nie ukrywajac zdumienia.

_ Wiec rozumiemy sie?... - spytal Zgierski patrzac na nia glebo-

ko. A w duchu dodal:

Zlapala sie!...

_ Jestes pan straszny czlowiek - szepnela pani Latter dodajac

w mysli:

Juz go mam!...

I spuscila oczy, azeby ukryc blyskawice triumfu.

Zgierski patrzyl wzrokiem, w którym maluwala sie chlodna czulosc

dla niej i niezachwiana wiara w dokladnosc wlasnych informacjL Na-

gle rzekl:

- Zatem moge zapytac ...

Pani Latter zatrzepotala rekoma.

_ O nic nie wolno pytac!... Wolno podac mi reke i zaprowadzic do

jadalnego pokoju 20.

f ,.

.......

Zaczac trzeba od oczywistosci: kazda wypowiedz (komuni-

kat) jest nastepstwem dzialan jakiegos psychofizycznego spra-

wcy, którego nazywamy autorem tej wypowiedzi. Ten stan

rzeczy moze ulec róznym komplikacjom: autorstwo moze byc

zbiorowe, autor moze wykonywac instrukcje i pomysly innych

osób, wytwarzac komunikat na ich uzytek, wcielac w swa

wypowiedz teksty innych autorów, doslownie i w przeróbce,

programowac dzialanie komputera produkujacego teksty.

- Z kolei zas wypowiedz danego autora moze ulec rozmaitym

przeksztalceniom (zmiany, skróty, dodatki, przestawienia) ze

str.ony rozmaitych korekcjonerów 1 (termin Edwarda Balcerza-

na). Wreszcie wypowiedz ta zostaje wzbogacona, a w kazdym

razie swoiscie zinterpretowana w' realizacji lektora czy recy-

tatora. Wszystkie te jednak okolicznosci modyfikuja, ale nie

unicestwiaja jednej z podstawowych relacji w kazdym proce-

sie komunikacyjnym: autor - wypowiedz.

Autor jako jnstancja wobec wypowiedzi zewnetrzna (kró-

cej: \,autor zewnetrzny) moze byc rozpatrywany w l'óznych

perspektywach. Mozemy go obserwowac lub rekonstruowac

jako realnego czlowieka - osobe psychofizyczna w caloksztal-

cie jej ucechowania, bez wzgledu na zwiazek tych cech z wy-

pcwiedzia, która sie zajmujemy. Mozna dalej zajmowac sie

tylko jedna z ról spolecznych przez te osobe spelnianych, a

mianowicie - wlasnie postawy i zachowania zwiazane z jego

1 Pojecie to wprowadzil E. Balcerzan, Granice autonomii w: Przez

znaki, Poznan 1972, s. 107 i n.

-L

:ot

u:::

Wszystkie te srodki oczywiscie umniejszaja autonomie dia-

logu i wlaczaja go w przemienny tok form podawczych utwo-

ru narracyjnego. W pewnym stopniu takie zadania informa-

cyjne i interpretacyjne spelnia równiez tekst poboczny drama-

tów, jest on jednak stosunkowo nowym ich skladnikiem. Cze-

sto miewa tylko funkcje technicznej wskazówki dla teatru

i formulowany jest jak naj zwiezlej neutralnym stylem infor-

macyjnym. Tekst ten rozrósl sie, pomnozyl swe funkcje i stal

sie pelnowartosciowym fragmentem utworu literackiego do-

piero od czasów naturalizmu 21 (w dramacie polskim np. Jan

August Kisielewski, Adolf Nowaczynski, dzis Tadeusz Róze-

wicz). Tym samym jednak dramat zbliza sie do gatunków nar-

racyjnych, podobnie jak powiesc zbliza sie do dramatu, gdy

wypelniaja ja niemal calkowicie dialogi, jak np. w utworach

Ivy Compton-Burnett

f c-'

....t

rl""

( ~

' - .

L «3

'--

Sarraute.

czy w powiesci Zlote owoce Nathalie

20 B. Prus, Emancypantki, t. l, Warszawa 1949, s. 147-148.

21 Zob. M. Wozniakiewicz-Dziadosz, Funkcje didaskaliów w drama-

cie mlodopoLskim, PL 1970, z. 3.

;;::

c- .

(t>

IV. Autor i narrator

dzialalnoscia autorska. Mozna wreszcie wyodrebnic z calo-

ksztaltu jego wlasciwosci te dyspozycje,pos~wy 'i przekona-

nia, które sa istotne ze wzgledu na rozpat,ryw~na. wypo-··

wiedz - i skonstruowac w ten sposób tzw. osobowósc twór-

cza. Innym, szczególnie waiillym dla badacza literatury aspek-

tem autora zewnetrznego jest jego osobowosc publiczna, tj. te

dane personalne i biograficzne (prawdziwe lub nieprawdziwe,

upowszechniane zgodnie z jego' intencja lub bez niej), które

staly sie faktem spolecznym - w swiadomosci spolecznej ze-

spolily sie z jego nazwiskiem i uczestnicza jako tlo percepcyj-

ne dla jego wypowiedzi.

Kazda z tych perspektyw jest poznawczo uzasadniona. Za-

zwyczaj jednak kwestionuje

sie przynaleznosc

pierwszej

jest zazWYiczaj na poczatku lub koncu tekstu indywidualnie

nazwany. Traktowac go mozna rozmaicie: czynnosciowo: _

jako podmiot· dokonywajacy kolejnych operacji tekstotwór-

czych, sys,temowo· - jako korelat regul urzeczywistnionych

w wypowiedzi, wreszcie personalnie - jako osobowosc impli-

kowana przez wlasciwosci tej wypowiedzi, a czasem takze

wprost Charakteryzowana przez informacje autop:rezentacyjne.

Osobowosc ta ujmowana jest w powiazaniu z cechami zna-

mionujacymi autora wewnetrznego wczesniejszych utworów

sygnowanych tym samym nazwiskiem - jako ich kontynua-

cj'a, modyfikacja lub zaprzeczenie 2. Moze ona oczywiscie róz-

nic sie od osobowosci autora zewnetrznego rekonstruowanej

na podstawie innych manifestacji - np. zachowan w kontak-

tach osobistych czy korespondencji. Zauwazmy jednak, ze do-

tyczy to nie tylko. autorawC'wnetrz1'.1_ego tekstów literackich,

ale takze - autobiografi~znych, pU-blicystycznych czy filozo-

z nich do literaturroznawstwa,

oddajac ja osobnej dyscypli-

-.i

nie - biografice.

Co do badan nad osobowoscia twórcza, niejednokrotnie

zwracano uwage, ze w postepowaniu tym trudno zachowac ry-

ficznych.

prowa zic granice miedzy spontaniczna ekspresja osobowosci

a rezultatami swiadomego stosowania okreslonych regul i te-

chnik pisarskich. Inna rzecz, ze umiejetnosc ich realizacji jest

zawsze oznaka istnienia odpowiednich dyspozycji psycho- czy

charakterologicznych. Poziom intelektualny czy spostrzegaw-

czosc sensoryczna autora zewnetrznego moga byc wyzsze, ale

nie nizsze od odpowiednich wlasciwosci -ujawnionych w utwo:'-

rze. Bogata, trafna i oryginalna kolorystyka opis0w bylaby nie-

mozliwa bez uwrazliwienia pisarza na barwy, precyzja rozpla-

nowania - bez intelektualnej sprawnosci, wierne oddanie da~

wnej obyczajowosci - bez wiedzy historycznej. Zawodne na-

tomiast moze byc wnioskowanie ex abs_entj,!: uboga kolorysty-

ka, rozwichrzona kompozycja, anachronizm czy schematyzm

w przedstawieniu historii moga byc swiadomie zamierzone

i nie swiadcza jeszcze o zakresie mozliwosci autora w tej dzie-

dzinie.

Od autora zewnetrznego, który jest realnie istniejaca oso-

ba psychofizyczna odrózniamy autora ujawniajacego sie w sa-

mej wypowiedzi, a scislej biorac - ujawnianego w niej przez

dzialania interpretacyjne

W zasadzie autor~'Yewnetrzny, osobowo traktowany (odtad

bedziemy go nazywali p~prosru- autorem) jest tozsamy z "ja

mÓ'Via<yrm" tekstu, inaczej mówiac z podmiotem tekstowym.

A raczej - podmiot tekstowy jest zarazem autorem we-

wnetrznyr.o, chyba ze odmiennosc tych instancji n'l.dawczych

jest oczywista lub zostala specjalnie zaznaczona. Ta zasada

komunikacji jezykowej, ze wzgledu na swa oczywistosc, nigdy

nie byla formulowana i do niedawna nie byla obiektem dys-

kusji. I dzis zreszta nikt prawie nie rozszczepia instancji na-

dawczej na autora wewnetrznego i podmiot tekstowy w prze-

mówieniach polityków, pracach naukowych, publicystyce, pa-

mietnikach czy reportazach, 'choc niew2tpliwie podmiot teks-

.towy jest tam takze swoiscie wykonstruowany 3.

1979, s. 270-271.

3 Rozszczepienie takie przeprowadza A. Okopien-Slawinska (Seman-

tyka "ja" literackiego, "Teksty" 1981, nr 6, s. 40 i n..) rozrózniajac

w kazdym tekscie podmiotowe "ja" implikowane przez wszystkie sklad-

niki tekstu i uprzedmiotowione "ja" przedstawione w tekscie.

czytelnika czy badacza. Autor ten

gory ~awf1Q~(>i me~Qdologi(>7n~1iTrudno mianowicl.·e prze-

2 o tej kategorii autora "transdyskursywnego" _ zob. M. Foucault,

What Is an Author (1969J. W: Textual Strategies, ed. J. V. Harari,

Ithaca, N. y. 1979, s. 153; W. C. Booth, Critical Understanding, Chicago

IV. Autor t narrator

IV. Autor i narrator

,-Oare:b~~_ we~3~J9tu--~o

wystepuje natomiast z~elka wyrazistoscia w licznych utwo-

rach literatury pieknej, w tych przede wszystkim, ktÓre po-.

sluguja sie fikcja. Odrebnosc owa byla bezsporna w wypo-

wiedziach postaci dramatycznych, w monologach lirycznych

przypisanych okreslonym postaciom - realnym, fantastycz-

nym, nadprzyrodzonym, w kazdym razie - wyraznie odmien-

nym od autora; takze - w utworach narracyjnych, w których

opowiadacz byl inaczej niz autor nazwany (w tytule lub w ,

tekscie), wreszcie zas w utworach, Mórych podmiot tekstowy

indywidualnie nie nazwany wykazywal cechy ewidentnie nie-

zgodne z wiedza o danych personalnych autora.

Material taki dal podstawe do daleko idacych wniosk.§\Y

ekstra}2olacyjnych 4. Najpierw zaczeto.- traktowac kazdy utwór

"1'iryczny albo jako wypowiedz nieasertowana autora, albo jako

wypowiedz podmiotu lirycZillego pojmowanego. Jako twór fi-

kcyjny odrebny od autora. Kwestie te pozostawiamy tu na u-

boczu, bo przedmiotem naszych rozwazan sa utwory narracyj-

ne. Na gruncie teoretycznym jest ona zreszta nierozstrzygal-

na; historycznie zmienne konwencje - w znaczeniu niepisa-

nej umowy - miedzy autorem zewnetrznym a czytelnikiem

decyduja o tym, jak nalezy traktowac bezimienne "ja", które

wypowiada sie w utworze uwazanym za liryczny. W epoce ro-

mantyzmu utozsamiano je bez wahania z "ja" autorsl\:ll!.1, jesli

nie w sferze faktów, to w sferze postaw, sadów i ocen ogól-

nych. W dzisiejszej"erze podejrzliwosci" sklonni jestesmy

kazde takie "ja", chocby imiennie tozsame z autorem, od niego

oddzielac. Czesto zreszta status pierwszej osoby VI utworach

lirycznych jest nieostry - oscyluje miedzy osoba autora, jej

przeksztalceniem, idealizacja a osoba inna 5.

Podobna sytuacja wystapila w dziedzinie utworów narra-

cyjnych przynaleznych do fikcji literackiej.

"W calej sztuce narracyjnej - pisal apodyktycznie Wolf-

gang Kayser - narrator nigdy nie jest znanym czy jeszcze

nie znanym autOtrem, lecz rola, która autor wynajduje lub

"Pll~woru [tu w znaczeniu: -~!.wnetr~J jest

nietozsamy z glOwnym Illarratorem czy podmiotem lirycz-

nym" - twierdzi Aleksandra Okopien-Slawinska, podkreslajac

ze wlacza tu takze utwory, w których "nie dzialaja zadne bodz-

ce nakazujace dystans wobec ustalen narratora" 7. Z wypo-

wiedzi takich wynika, ze dla kazdej wypowiedzi nieaselrtowa-

nej przyjac trzeba podmiot tekstowy odrebny od autora.

Argument Kaysera jednak, mówiacy o tym, ze autor po-

wiesci zawsze obiera pewna role, mozna odeprzec, przypisu-

jac mu nie odgrywanie roli, przeksztalcanie sie w inna oso-

bowosc, lecz tylko - wypowiadanie quasi-sadów. Podobnie

ujmuja te sprawe reprezentanci teorii aktów mowy, twier-

dzac, ze w utworach fikcjonalnych autor pozoruje czy udaje

wykonanie tych aktów 8. Nie przekonywa tez Slawinska, gdy

powoluje sie na fakt, ze ty1ko "podmiotowi utworu", nie nar-

ratorowi, mozna przyznac reinterpretacje znaczen wlasnych

slów i wynikajace z niej przeksztalcenia struktury znaczenio-

wej calego utworu, bo istnieja utwory, które takiej reinter-

pretacji nie wymagaja. Nie jest równiez jasne w tym kontek-

scie twierdzenie, ze narrator ma tylko ograniczone panowa-

nie nad wypowiedziami postaci. Jesli wystepuje on jako fik-

cjotwórca - wypowiedzi te zawsze kreuje, pozorujac tylko,

ze je reprodukuje. Jesli zas chodzi o wypowiedzi rzeczywiscie

relacjonowane, to i autor jest nimi skrepowany. Trudno wre-

szcie zgodzic sie z twierdzeniem, ze tylko "podmiotowi utwo-

ru", nie zas narratorowi, przypisac mozna tytul utworu, tytu-

ly rozdzialów, motta czy przypisy. Zapewne, tytuly Pamiatki

Soplicy czy Be.z dogmatu pochodza od "podmiotu utworu", nie

od narratora, ale np. Listy· z mojego mlyna czy Miasto mojej

matki naleza do narratora. To samo dotyczy tytulów roz-

Bem 1958,s. 91.

7 A. Okopien-Slawinska, RelaCje osobowe w Literackiej komunikacji.

W: Problemy socjologii literatury pod red. J. Slawinskiego, Wroclaw

4 Dyskusje w tej sprawie referuje krytycznie S. Sawicki, Miedzy

autorem a podmiotem mówiqcym, PL 1977,z. 2.

5 Zob. J. 1. Lewin, Liryka w swietle komunikacji [1973], PL 1980,

z. 3, s. 284.

1967, s. 118.

8 Zob. np. J. R. Searle, Status logiczny wypowiedzi fikcyjnej [1975],

f,_'

odgrywa" 6.

6 W. Kayser, Wer Erziihlt den Roman? [1957] w: Die Vortragsreise,

PL 1980, z. 2, s. 312 i n.

IV. Autor i narrator

dzialów (w Dawidzie Copperfieldzie np. zredagowanych

narrator Beniowskiego), po prostu dlatego, ze pierwsza z tych

kategorii moze byc udowodniona, druga - mozna tylko skla-

syfikowac. Liczyc sie tez musimy z szerokim pasmem utwo-

rów, w których - podobnie jak w liryce - status narratora

jest dwuznaczny czy niedookreslony. Zwlaszcza wspókzesnosc

w takie utwory obfituje; trudno go sprecyzowac np. w L'in-

nommable Becketta czy w Domu schadzek Robbe-Gri1leta.

Stanowisko tu przedstawione znajduje uzasadnienie przede

wszystkim w swiadomosci samych twórców. Zdawali sobie oni

oczywiscie dobrze sprawe z sytuacji, w których kreowali nar-

ratorów jako postacie fikcyjne; poza tym jednak nie dostrze-

gali potrzeby, by miedzy bohaterami' utworu a jego autorem

umieszczac oddzielnego narratora. Kiedy Zeromski tlumaczy

sie, dlaczego Puszkin w Przedwiosniu nazwany zostal pOtrno-

grafem - argumentuje, ze jest to ocena nie jego wlasna, lecz

Cezarego Baryki; nie przyjdzie mu natomiast na mysl prze-

rzucac odpowiedzialnosci na narratora. Najwyrazniej siebie ja-

ko autora z nim utozsamia ("opisuje 'mlodosc gimnazjalna me-

go bohatera ...", "przytaczam naj rozmaitsze dOWQdy jego roz-

puszczenia sie" ...) 11.

Zalozenia powyzsze beda potrzebne do zbudowania morfo-

logii narratora. Objac ona winna bowiem zarówno narratora

wypowiedzi literackich jak i nieliterackich, z!'lrówno aserto-

wanych, jak i nieasertowanych, juz chocby dlatego, ze grani-

ca miedzy literatura a nieliteratura jest plynna, a granica

miedzy tekstami asertowanymi i nieasertowanymi - celowo

dzis zacierana.

Dotychczasowa refleksja teoretyczna w tej dziedzinie ogra-

niczala sie zazwyczaj do narratora w utworach fikcji literac-

kiej, przede wszystkim w powiesciach, i dlugo powiazana byla

z pewnymi zalozeniami i wnioskami normatywnymi. Jako

glówne kategorie opisowe wystepowaly tu opozycje narratora

pierwszej osobie!), mott i przypisów.

Ostrozniej formuluja swe opinie Wayne C. Booth i Franz

Stanzel. Pierwszy z nich twierdzi, ze jesli w utworze narra-

tor nie jest "udramatyzowany" (tj. upostaciowany), nie rózni

sie on w niczym od implikowanego autora 9. Stanzel zas pi-

sze:

Jesli jednak przyjac, ze zalozeniem rozumienia kazdego

tekstu jest tozsamosc autora wewnetrznego i podmiotu teks-

towego, regule Stanzla nalezy Qdwrócic: identycznosc te bez

uzasadnien przyjmujemy (nie daje sie ona zreszta nigdy do

konca udowodnic), odrzucamy ja wtedy dopiero, gdy próba

interpretacyjna przyniesie wyniki negatywne, tzn. wykaze od-

miennosc narratora od autora wewnetrznego. Przyznajmy

jednak, ze kryteria tej odmiennosci nie sa zarysowane z do-

stateczna ostros6a. Na pewno narratorem odrebnym .(fingow~-

nym) jest ten, którego dane personalne sa jawnie niezgodne

-z'-autorskimi. Ale. zazwyczaj dopatrujemy sie narratora fin-

gowanego takze i wtedy, gdy pojawiaja sie anonimowo spo-

soby mówienia oraz interpretacje, oceny i zdania ogólne wy-

kazujace odmiennosc od autorskich lub rozmijajace sie z nad-

rzednymi sensami ideowymi utworu. Narratorowi fingovV'ane-

mu przypisujemy i te utwory, w których obraz swiata jest

niezg.odny z prawidlowosciami, których uznanie domniemywa-

my u autora, chyba ze rozpoznajemy w tym obrazie tyLko

konwencje literacka (np. w bajce zwierzecej czy alegorii).

W twórczosci literackiej znajdziemy wiec bezsporne przy-

klady narratora fingowanego (np. Ojciec zadzumionych). Mniej

,oczywiste beda zawsze przyklady narratora autorskiego (np.

pierwszoosobowego i trzecioosobowego (Ich-Erziihlung, Er-

Erziihlung), relacjonujacego i prezentujacego, wszystkowiedza-

cego i w wiedzy swej ograniczonego. Wazna innowacja byla

-----------------------:-~-:-~---=~----:-:;:-:::---:;~~.-

.,-.--

11 O "niepotrzebnej komplikacji", jaka jest bezwyjatkowa regula

oddzielajaca narratora utworu literackiego od autora pisze tez Jerzy

Pele, O uzyciu wyrazen, Wroclaw 1971, s. 158-159.

9 W. C. Booth, The Rhetoric of Fiction, Chicago 1961 s. 367.

10 F. Stanzel, Theorie des Erziihlens, Gottingen 1979, s. 27-28.

Narrator auktQI..al,gy jest w pewnych granicach samodzi",!ni1 po-

stacia:···ki(;;~z(;;tala przez autora podobnie stworzona jak inne cha-

raktery powiesci i dzieki temu poddaje sie interpretacji jako oddziel-

na osobo~oSc. Dopiero gdy taka próba interpretacyjna dala jednozna-

cznie negatywne wyniki, mozna przeprowadzic zrównanie narratora

auktorialnego z autorem 10.

,--

IV. Autor t narrator

wprowadzona przez Stanzla kategoria narratora ~~go,

a wlasciwie - ..]!1eqiatyzuiacegQ., tj. opowiadajacego w trzeciej

osobie, ale utozsamiajacego sie z okreslona postacia czy róz-

nymi postaciami utworu. Istotne bylo tez rozdzielenie, wy-

eksponowane przez Genette'a - perspektywy narracyjnej

i glosu narracyjnego, tj. roza:óznienie miedzy pytaniem, kto

jest postacia, której punkt widzenia okresla perspektywe nar-

racyjna, a zupelnie inna kwe.stia: kto jest narratorem, lub mó-

wiac inaczej, rozróznienie miedzy 'Pytaniem: "kto patrzy"

i "kto mówi" 12. Dodajmy przy sposobnosci, ze najpowazniej-

sza usterka najnowszej typologii Stanzla (Theorie des ErzCih-

lens, 1979) jest zignorowanie tej róznicy, skutkiem czego po-

jawia sie u niego przeciwstawienie Erziihlerfigur (postac nar-

ratorska) i Reflektorfigur (postac-reflektor, tj. posrednik nar-

racyjny), choc przeciez wszystko, co postrzega, interpretuje

czy ocenia posredni:k narracyjny, jest zawsze opowiedziane

przez narratora.

W rezultacie naszkicowanego tu narastania refleksji te-

oretycznej mnozy sie ilosc aspektów, w których jawi sie

nar.rator, i trudniejsze staje sie skonstruowanie jegomorfolo-

gii 13.

Biorac za podstawe obserwacji wypowiedzi funkcjonujace

jako calosci narracyjne dostrzegamy wsród nich przewaznie

takie, które maja jednego nauatora; zdarzaja sie jednak i u-

twOJ'Y,które maja kiltku narratorów. Znajduja sie oni na jed-

nym poziomie, jak np. narratorzy powiesci w listach czy

dan1u ramowym czy=:s~~()wYil!1. W dalszym ciagu tych •

rozwazan ograniczymy sie do narracji jednopodmiotowej; nar-

r-acja wielopodmiotowa wymagalaby poza oPisem poszczegól-

nych narratorów - takze porównania ich z soba i okreslenia

relacji, które miedzy nimi zachodza.

Najogólniej wyznacza zrÓznicowanie narratorów s p o s ó b

p rz e k a z u Ilarracji: brzmieniowy lub napisowy, prosciej:

narracja mówiona lub pisana 14. Przy dokladniejszym zastano-

wi.eniu dostrzec tu mozna takze inne odmiany: narracje mó-

wiona, która odtwarza uprzednio zredagowana narracje pisana

(np, lektUJ'a radiowa utworu literackiego), narracje pisana od-

twarzajaca lub imitujaca narracje mówiona (np. gaweda, tzw.

monolog wypowiedziany), WiTeszcie - narracje pisana lub

mówiona, odtwarzajaca ·lub czesciej fingujaca czyjes narra-

cyjnie nasycone myslenie (monolog wewnetrzny) lub mysle-

nie wraz z postrzezeniami i wyobrazeni§tmi (strumien swiado-

mosci).

Ze wzgledu na_~L!1,oJ,tTozrózniamy - w nawiaza-

niu do upiTzednich wywodów ~. narratora autorEkieEQ. {iden-

- '~""""',..,......,..,.,..,-.-_._

...

Wscieklosci i wrzasku Faulknera, lecz moga pozostawac do

siebie w stosunku nadrzedno-podrzednym,

jak np. w opowia-

12 G. Genette, Figures, t. III. Paris 1972, s. 203. - Zob. tez S. R.

Chatman, Story and Discourse, Ithaca-London 1978, s. 152 i n. W tym-

ze kierunku poszedl B. A. Uspienski, Poetika kompozicyi (Moskwa

. 1970), rozrózniajac punkt widzenia w plaszczyznie ocen, frazeologii,

charakterystyki przestrzenno-czasowej i psychologii. Systematyka ta

jest jednak wadliwa, bo przyjecie okreslonego punktu widzenia okre-

slonej postaci w plaszczyznie

ocen, frazeologii (myslanej)

i pozycji

przestrzenno-czasowej

zaklada zarazem czesciowe przyjecie jej perspek-

tywy psychologicznej.

18 O rozwoju badan nad narratorem

informuja m. in.: F'. Stanzel,

A/'./ '-./

i XX wieku, PL 1963, z. 2; St. EHe, Teorie perspektyw narratora,

"Rocznik Komisji Historyczno-Literackiej Oddzialu PAN w Krakowie"

IX (1971); J. Lintvelt, Essai de typologie narrative, Paris 1981.

Problem narratora w teorii powidci

XIX

14 Ze wzgledów stylistycznych

mówimy w tym artykule

czasem

nie o aspektach

narratora,

lecz o wlasciwosciach

narracji

(a wiec

np.: narracja mówiona, zamiast: narrator mówiacy).

fi - Wymiary dziela literackiego

~...--.-

tycznego z autorem wewnetrznYl~l1Axratora fingQ~a,l}~g_o

(odrebnego od autora wewnetrznego). Z kolei narrato-i autor-

ski moze Wysta~ic jak~ ~arrator ~~ertllP"-./ lu~9~gu~a~y,

Narrator asertuHcy mOWI szczerz€ -fub ,wbrew sWOlm../pfzEf-

swiadczeniom, mówi prawde lub sie myli - zawsze jednak

manifestuje i przekazuje tresci swej wypowiedzi jako swe

przekonania. Taki narrator wystepuje w liscie, pamietniku, re-

portazu, pracy naukowej itd. Narrator fingujacy wypowiada

-quasi-sady, zdania pozorujace tylko sady rzetelne, wytwarza

fikcje literacka. O tym, ze sa to quasi-sady, mozemy wywnio-

skowac na podstawie okreslenia gatunkowego calego utworu

(np. "powiesc", "nowela"), odpowiednich wzmianek metateks-

towych (jakze licznych np, w Miazdze Andrzejewskiego) lub

zastosowania okreslonych konwencji, rozpoznawalnych jako

charakterystyczne dla fikcji literackiej. W prozie wspólczesnej

np. sygnalem zapowiadajacym quasi-sady jest wejscie in 'TlJ<.e- j

op. ciL; M. Zmigrodzka,

H. Markiewicz - Autor i narrator.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: