duchowość a psychologia(1).pdf

Ks.drDariuszBuksik,

UKSW,Warszawa

PSYCHOLOGIAIDUCHOWOŚĆ

REFLEKSJANADWYMIAREMDUCHOWYMWCZŁOWIEKU

Wprowadzenie

„PewnegorazuzachodnituryścipostanowiliwejśćnaMountEverest.

WynajęliSzerpów,bynieśliichbagaŜe.Posuwalisięszybkowgórę,ale

wpewnymmomencieSzerpowiesiedliinieruszająsięzmiejsca.Cosię

stało?Zapytalizdziwienituryści.Nic.SpokojniestwierdziliSzerpowie.

Poprostuszliśmyzaszybkoinaszeduszezostałyztyłu.Terazmusimy

naniepoczekać.Ipotojestnampotrzebnarefleksja,byprzystanąći

zaczekaćnaduszę,którazostajegdzieśzanamiztyłu” 1 .

„JózefK.Oddwóchlatcierpinadepresje.Wychodziwłaśniezgabinetu

Karoliny,tarocistki.Odbylidługąpogawędkęprzykawie,owszystkimi

o niczym. Trzy godziny nie pomogły. „Instytucja pocieszyciela”

zadziałałanakrótko.Gdyopuściłpokójtarocistkiproblempowrócił.Co

dalej?SzukapomocywInternecie.Wszędziegabinetyterapii,wszędzie

informacjepotwierdzającefachowośćświadczonychusług.MoŜejakieś

duchoweuzdrowienie?JózefK.rozpoczynawędrówkępogabinetach.

Jakgłosząhasłareklamowezostanieuzdrowiony?TrafiadoWielkiego

Mistrza Energii Uniwersalnej, Wielkiego Mistrza Duchowego

Uzdrowienia, Wielkiego Mistrza ogromnej Mistyfikacji. Wizyta w

gabinecieastroterapiiiubioenergoterapeuty.Podrodzehipnoterapiai

egzorcyzmy. Nic się nie zmienia – poza cieńszym portfelem. śadnej

poprawy. Józef K. ma wszystkiego dosyć, co pseudopsychologiczne,

duchowe i niekonwencjonalne. Znajomy poleca mu gabinet

profesjonalnegopsychologa.Tylkojakgoznaleźć?PrzecieŜwszystkiego

próbował” 2 .

Otoprzykłady,którenietylkoukazująkondycjewspółczesnegoczłowieka,ale

takŜe pozwalają na refleksję nad róŜnymi wymiarami ludzkiej egzystencji. Do

których to wymiarów zaliczyć moŜemy takŜe, jakŜe często pomijany w refleksji

psychologicznej wymiar duchowy człowieka. Współczesny człowiek ze swoją

1 DorotaKrzemionka,Charaktery,czerwiec2007,s.10.

2 AgnieszkaKawula,dziennikarka,Charaktery,czerwiec2007,s.36.

przewagą intelektualną i techniczną nad minionymi pokoleniami coraz bardziej

czuje, Ŝe jest zagroŜony zniknięciem dotychczasowego systemu bezpieczeństwa,

wyeliminowaniemnajbardziejludzkichwartości:prawdy,dobra,miłości,wartości

moralnych,duchowychczyreligijnych.ZagroŜeniateprzejawiająsięzjednejstrony

w kryzysie pojęcia prawdy spowodowanej: „dominacją, technologicznego modelu

poznania”, zaciskające horyzonty poznawcze człowieka; deformacją informacji...,

zwielokrotnioną przez środki masowego przekazu; kształtowaniem często

utylitarnychschematówmyślenia;brakiemnastawienianarefleksjęikontemplację,

oraznieodpowiedzialnościązasłowomówioneipisane”,zdrugiejstronypowyŜsze

zagroŜenia znajdują swój wyraz w kryzysie systemu wartości, relatywizmie

moralnym,religijnym,czyteŜkryzysieduchowym(Zdybicka,1993).Pojawiającesię

w Ŝyciu wielu osób problemy natury lęku, depresji, zagubienia czy pustki

egzystencjalnej dotyczą, nie tylko sfery biologicznej czy teŜ społecznego

funkcjonowania,alerównieŜpłaszczyznyduchowejczłowieka.Płaszczyzny,którą

corazczęściejdostrzegająnietylkopsycholodzyteoretycy,aletakŜepsychoterapeuci.

Człowiek współczesny coraz częściej stawia sobie pytanie, czy Ŝyć Ŝyciem,

któretylko„muskapowierzchnię”,czyodwaŜyćsięnaryzykowędrówki„wgłąb”?

Pozwolić się zamknąć w sfunkcjonalizowanym świecie, czy przyjąć

odpowiedzialnośćzawłasnewybory?Być,czysięstawać?Istniećczyegzystować?.

Otodylematy,odktórychczłowieknigdysięniewyzwoliiktórychniktzaniegonie

rozwiąŜe. Człowiek musi nie tylko wybierać. (Kierkegaard, 1995). Wybierając

odwaŜnie i czasami wbrew powszechnie istniejącym społecznym zasadom

funkcjonowaniamaszansedojrzałegorozwoju,tworzeniawłasnejdrogiŜyciowejiw

jakimśstopniuuniknięciawielukryzysów,problemówegzystencjalnych,którejakŜe

częstoznajdująswojepodłoŜewbrakuŜyciaduchowego,religijnegoorazopartego

nawartościachinormach.

W niniejszym opracowaniu pragnę zwrócić uwagę na wymiar duchowy

człowieka,któryjestjegoczęściąijakkaŜdyinnywymiarmoŜeuleczniekształceniu

orazpodlegaćciągłemurozwojowi,chociaŜjakŜeczęstojestniezauwaŜalny„gołym

okiem”,tzn.okiemnaukowca,którywszystkochcemiećuporządkowaneilogicznie

wynikajace z przyjętych zaloŜeń. A w takim wypadku sfera ducha, duchowość

umyka,rozmywasię,jestniedouchwycenia.

KaŜdyznaschcebyćszczęśliwym,osiągnąćjaknajpełniejszyrozwój,iśćw

górę, a nie toczyć się, czy teŜ zamknąć swoje Ŝycie w byle jakości. Skoro „stan

szczęśliwości”jestpojęciemdającymsięnaukowozdefiniowaćiilościowozmierzyć,

jak mówi psychologia pozytywna, to moŜetaksamojestz„płaszczyznąducha”.

MoŜewartonierezygnowaćwewspółczesnymŜyciuzpróbnauczeniaczłowieka

dostrzegania płaszczyzny ducha, tak jak nie rezygnuje się z nauczenia człowieka

byciaszczęśliwym.

1. Rozumienieczłowiekawpsychologii

Zwracając uwagę na zagadnienie duchowościczłowiekanaleŜypowiedzieć

przedewszystkimotymjaksięrozumieiinterpretujenaturęczłowieka.Człowiek

jakoistotaŜywanieustannieznajdujesięwdrodzedobudowaniaswojejosobowości

w sposób dojrzały i odpowiedzialny. Jest istotą rozwijającą się w róŜnych

płaszczyznachswojejegzystencjiodsferybiologicznejpoduchową.Jedniokreślają

to trudem rozwoju, inni walką wewnętrzną, jeszcze inni pokonywaniem samego

siebie,własnychkryzysówwcelubudowaniasilnejitrwałejosobowości.

Pytającoczłowiekapytamyokonkretnypodmiot,którysięstajejakpisze

Frankl(1984)„człowieknigdyniejestaciąglesięstaje”.Wpsychologiiprzyjmujesię

pojęcie podmiotu w znaczeniu „szerokim”, gdzie pojęcie podmiot odnosi się do

kaŜdego konkretnego człowieka od samego początku aŜ do końca jego

jednostkowego istnienia. W ujęciu tym podmiot zredukowany jest do podstawy

bytowejdlaróŜnychprocesów,atymsamymtraktowanyprzezpsychologówjako

mniej waŜny od procesów, dla których stanowi podstawę. Znajduje to wyraz w

sformułowaniachprzedmiotupsychologii,mówisięnp.opsychologiiuczeniasię,

psychologii twórczości, psychologii myślenia, psychologii zachowania, zamiast o

psychologiipodmiotuuczącegosię,dysponującegopamięcią,tworzącego,myślącego

czyzachowującegosięwodpowiednisposób.Wznaczeniu„węŜszym”rozumienie

pojęcia podmiot odnajdujemy u psychologów orientacji personalistycznej (Mc

Adams) czy egzystencjalnej (Frankl, Kępiński, May), gdzie za klasę zjawisk, do

których odnosi się kategorie podmiotu, uwaŜa się za indywidualną drogę Ŝycia

konkretnegoczłowieka,jegoindywidualnąbiografię.Tostawaniesiępodmiotem,

podmiotemwłasnegobieguŜycia,tokształtowanieinadawanieindywidualnegoi

niepowtarzalnegocharakteru.Tostawaniesięnapodstawieodkrywaniawświecie

istniejących obiektywnie wartości, ku którym człowiek się otwiera, na które

odpowiadaimoŜeczynićdrogowskazaminawłasnejdrodzeŜycia.Czujesięwten

sposóbpodmiot,człowiekautoremwłasnejegzystencji(Opoczyńska,1994).

Człowiekjestistotąpsychofizyczną,czylizłoŜonązpierwiastkamaterialnegoi

duchowego. W konsekwencji człowiek ujmowany jest jako jednostka biologiczna,

psychiczna, społeczna i duchowa. Na kaŜdej z tych płaszczyzn kształtują się i

rozwijają określone wartości integrujące oraz tworzące osobowość jednostki. W

sferze biologicznej organizm ludzki obejmuje właściwości anatomiczne,

fizjologiczneiichfunkcje,gwarantujebiologiczneistnienie,czyliŜycie.Prawidłowy

rozwójorazfunkcjonowanieorganizmuwyraŜasięokreślonympoziomemzdrowia.

WartościŜyciaizdrowiaintegrują,kierująipozwalająochraniaćludzkieistnienie.

Natomiast sfera psychiczna obejmuje te wszystkie struktury, reakcje, procesy i

mechanizmy,którebędączakotwiczonewbiologicznychstrukturachifunkcjachsą

wswejistocieifunkcjachróŜne.WraŜenia,wyobraŜenia,pamięć,uwaga,myślenie,

odczuwanie oraz wytwory ludzkich myśli i uczuć dają podstawę rozumnemu i

emocjonalnemu zachowaniu i przeŜywaniu. Mądrość, wyobraźnia, kreatywność,

rozwaga, inteligencja, odpowiedzialność, przebaczenie to przykładowe wartości

rozwojowe, integrujące i sensotwórcze dla tej sfery. Bardzo istotna dla rozwoju i

funkcjonowaniajednostkisferaspołecznabazującnabiologicznymipsychicznym

wyposaŜeniu człowieka organizuje i ukierunkowuje oraz modyfikuje całokształt

relacji jednostki z innymi osobami, czy grupami. Często niezauwaŜana sfera

duchowaobejmujetewszystkieodniesieniaczłowieka,któreniedotycząanisfery

biologicznej,anipsychicznej,anispołecznej,choćnanichbazuje.SferatasłuŜyim

poniekądjakozwornik.ObejmujeonaodniesienieczłowiekadoBogaireligii.Wiara,

zbawienie, miłość Boga, zaufanie Bogu, przebaczenie, świętość, sumienie, ofiara,

moralnośćtoprzykładowewartościprzynaleŜącedotejsfery(Ostrowska,1998).

WzaleŜnościodprzyjętejkoncepcjipsychologicznejmoŜemypowiedzieć,Ŝe

człowiek w swoim rozwoju opiera się nie tylko na wartościach biologicznych,

materialnych

i społecznych, ale równieŜ potrzebuje, poszukuje i kształtuje siebie w oparciu o

wartości duchowe. Wartości duchowe szeroko rozumując są wartościami

zamkniętymiwperspektywiereligijnej. Religiasamawsobierozumianajestjako

wartość tworząca i kształtująca człowieka (Frankl, 1998; RomanowskaŁakomy,

1996).WymiarduchowyokreślanyprzezPopielskiego(1996;por.teŜ:Buksik,2003)

jako wymiar noetycznoduchowy jest specyficzną właściwością człowieka. Jest to

wymiar konstytuowania się „ja” podmiotowoosobowego, świadomego,

decydującego,otwartego,egzystencjalnieangaŜującegosię,będącegopodmiotemi

współautoremwłasnejbiografii,tworzącegoiuczestniczącegowŜyciuspołecznymi

kulturowym,zdolnymdoaktówmoralnegouszlachetnieniasiebie.Jesttowymiar

umoŜliwiający podmiotowe realizowanie planów Ŝyciowych, zdrowego sposobu

Ŝycia,nastawieńnaceliwolitywnychdecyzji,intuicjitwórczejidąŜeńintelektualno

poznawczych, moralnoetycznych i odniesień i funkcji sumienia. Jest to równieŜ

wymiar aktów miłości, przekraczających biopsychiczne uwarunkowania, dzięki

czemumiłośćmoŜeosiągnąćoptimumswegoskutkowania,rozwojuizaistnienia.

Wymiar, w którym uczucia, cierpienie, marzenia, tęsknoty, moralne decyzje itp.

przeŜycia zyskują właściwe dla siebie zapodmiotowienie i moŜliwość

aktywizowania. Jest wymiarem moŜliwości ukierunkowania

i odniesień intencjonalnych „ku” komuś lub „ku” czemuś, krótko mówiąc ku

wartościom. Jest to wymiar wyraŜający specyficzną antropopsychoduchową

właściwość egzystencji. Jest to wymiar egzystencji głęboko mieszczący się w

perspektywie psychologicznomoralnej. Wymiar, który wyznacza oraz kieruje

ludzkiepragnieniaorazdąŜeniakuwyŜszymwartościomczęstoniewidzialnymw

wymiarzebiologicznymczypsychicznym.

Wielowymiarowośćkoncepcjiczłowiekapozwalanadokonywaniegłębszych

refleksji nad ludzką egzystencją, a nie tylko odnoszenie jej, a czasami nawet

redukowaniedobiopsychicznychnośników.Toumiejętnośćzobaczeniaczłowiekaw

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: