T. Otłowski(1).pdf

„BIULETYN OPINIE”

Nr 20/2009

Media broń w rękach terrorystów ?

Tomasz Otłowski

Warszawa, lipiec 2009

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 20/2009

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

W realiach współczesnego świata – gdzie dostęp do szybkiej informacji jest

gwarancją, ale i warunkiem sukcesu ekonomicznego, społecznego czy politycznego – rola

środków masowego przekazu i komunikacji staje się kluczowym aspektem takŜe dla

powodzenia działań terrorystycznych i asymetrycznych. Media, dzięki szybkiemu

rozwojowi oraz postępowi technologicznemu w dziedzinie komunikacji i wymiany

informacji, coraz silniej oddziałują na rzeczywistość globalną. Nowoczesna łączność,

przekaz satelitarny czy internetowy w czasie rzeczywistym i ciągła pogoń za jak

najświeŜszą informacją (nawet kosztem jej wiarygodności) sprawiają, Ŝe media, w tym

zwłaszcza telewizja, bez problemu mogą znaleźć się w centrum kaŜdego potencjalnie

interesującego wydarzenia.

Truizmem jest takŜe stwierdzenie, Ŝe same media Ŝyją sensacją, a najciekawsze dla

nich jest to, co bulwersuje, wzbudza emocje i strach. Ma to z jednej strony ewidentne tło

finansowe – co uwidacznia się głównie w rywalizacji poszczególnych stacji telewizyjnych

czy redakcji o to, kto będzie pierwszy na miejscu danego wydarzenia lub kto zdobędzie

najbardziej sensacyjne, bulwersujące czy teŜ po prostu aktualne informacje, a z drugiej

strony tło psychospołeczne – większość ludzi niewątpliwie szuka dziś bowiem w mediach

„mocnych” informacji. Tylko te środki przekazu medialnego, które spełnią te kryteria,

wygrają z konkurencją i utrzymają się na rynku.

Współczesna rola i znaczenie środków masowej komunikacji w państwach

rozwiniętych są ściśle związane z ich demokratycznym systemem prawnoustrojowym.

Wolność mediów i ich pluralizm oraz gwarantowana prawnie wolność wypowiedzi są

niewątpliwie największymi zdobyczami demokracji i jednym z fundamentów kanonu

swobód obywatelskich. Niestety, w wyraźny sposób czynniki te sprzyjają równieŜ

terrorystom. Istnieje tu wzajemna zaleŜność mediów i terrorystów – swoista symbioza,

którą moŜna przedstawić jako schemat: relacja medialna z zamachu staje się „reklamą” dla

organizacji terrorystycznej, dającą moŜliwość publicznego rozpropagowania jej programu i

„sprawy”. Dodatkowo, informowanie o przebiegu i kulisach zamachu czy innego

waŜnego wydarzenia związanego z terroryzmem stanowi dla mediów (z wyŜej

wymienionych powodów) gwarancję wzrostu poziomu zainteresowania odbiorców. To z

kolei stanowi teŜ wartość dla terrorystów, którzy nastawieni są na zwrócenie uwagi jak

największej liczby odbiorców i wywołanie wśród nich strachu. Najskuteczniejszym

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 20/2009

sposobem osiągnięcia tego celu, a więc skupienia na sobie uwagi mediów (i atakowanego

społeczeństwa), jest z kolei przeprowadzenie dalszych spektakularnych akcji lub

wystosowanie publicznej groźby takich działań.

W wielu zamachach terrorystycznych w ostatnich latach terroryści umiejętnie

wykorzystywali media dla zwielokrotnienia skali i poziomu społecznego oddziaływania

podejmowanych przez siebie działań. Media, działając formalnie w imię przekazywania

informacji i pokazywania obrazu realnego świata, jednocześnie jednak mimowolnie

stawały się w takich przypadkach narzędziem („tubą”) terrorystów i de facto nowym

rodzajem broni w ich arsenale.

Terroryzm jako „widowisko” medialne

Współczesne środki masowego przekazu – w szczególności telewizja i Internet –

relacjonując przebieg bądź skutki działań terrorystycznych, umoŜliwiają ich sprawcom

osiągnięcie tzw. „efektu teatru”. Mianem tym określa się zjawisko wciągania w

bezpośrednią (choć wirtualną) orbitę oddziaływania danego aktu przemocy grupy

wielokrotnie liczniejszej niŜ ta, której dotknęły jego skutki realne.

Dzisiejszy terroryzm jawi się juŜ wręcz jako połączenie „wojny z teatrem”, jako Ŝe

jednym z podstawowych aspektów akcji terrorystycznej jest jej jak największa

„widowiskowość” (medialność), zapewniana dzisiaj w wymiarze globalnym wyłącznie

przez media, zwłaszcza te elektroniczne (Internet, telewizja satelitarna). Część znawców

tematyki wprost określa juŜ współczesny terroryzm jako „teatr” lub „medialny show ”,

gdzie często waŜniejsze od skutków akcji terrorystycznej jest samo zaistnienie jej

sprawców w mediach, w celu nagłośnienia ich sprawy i/lub spotęgowania

psychologicznego efektu zastraszenia.

Nie ulega wątpliwości, Ŝe ataki terrorystyczne są obecnie coraz częściej starannie

planowane w taki sposób, by specjalnie przyciągnąć uwagę mediów. Terroryzm staje się

dziś przez to coraz bardziej widowiskowy i zorientowany medialnie. Poprzez przekaz

mediów (przede wszystkim telewizyjnych), pojedynczy akt przemocy staje się sprawą

publiczną.

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 20/2009

ZauwaŜalny od kilku lat proces zanikania klasycznej roli i formuły telewizji oraz

Ŝywiołowa ewolucja Internetu stwarzają dogodną sytuację dla zwiększenia medialności

zjawiska terroryzmu i wzmocnienia jego psychologicznego oddziaływania. Internet to juŜ

nie tylko strony www, gdzie zamieszcza się materiały propagandowe (odezwy,

oświadczenia itp.), ale takŜe multimedia – przekazy stacji TV, radio oraz nagrania

audio/wideo. Dostęp do Internetu jest dziś moŜliwy z komputerów przenośnych czy przy

pomocy telefonów komórkowych, a rozwój technologiczny w tym zakresie postępuje

niemalŜe w tempie geometrycznym.

Ugrupowania terrorystyczne od dawna wykorzystują Internet do propagandy, a ich

moŜliwości przekazu i oddziaływania przez to medium są wręcz nieograniczone.

Internetu nie sposób ocenzurować, co sprawia, Ŝe siła jego przekazu i zawarte w nim

moŜliwości wpływu na postawy społeczne są duŜo większe niŜ telewizji, gdzie wciąŜ

istnieje autocenzura dziennikarska i odgórne regulacje prawne uniemoŜliwiające

zaprezentowanie pełnej skali danego dramatycznego wydarzenia. To, co ze względu na

drastyczność i brutalność nie zostało wyemitowane w telewizji, znajdzie się powszechnie

dostępne w Internecie, po krótkich poszukiwaniach. Jedynymi „wymogami” są dostęp do

sieci i chęć obejrzenia tego typu materiałów.

Najlepszym i najczęściej w tym kontekście przytaczanym przykładem są filmy

wideo z nagranymi scenami egzekucji zakładników, porwanych (np. w Iraku czy

Pakistanie) przez islamistów. W telewizjach na całym świecie emitowano te nagrania bez

kulminacyjnej finałowej sceny, podczas której np. zakładnikowi obcinano głowę lub

podrzynano mu gardło. W Internecie moŜna obejrzeć całe nagrania; powstają juŜ nawet

specjalne strony i fora internetowe poświęcone tylko i wyłącznie publikacji tego typu

drastycznych materiałów.

W Internecie moŜna równieŜ znaleźć inne produkcje filmowe terrorystów, np.

nagrania z ataków i zamachów bombowych. Wiele z tych filmów to długotrwałe (nawet

do kilkunastu minut) produkcje, z podkładem muzycznym i odczytywanymi przez lektora

propagandowymi bądź religijnymi hasłami, przypominające w swej formie znane na

Zachodzie teledyski.

Inną, popularną formą wykorzystywania przez islamistów Internetu jest szerzenie

własnej propagandy politycznej i ideoworeligijnej. „Mistrzostwo” w tym zakresie

áBiuletyn OPINIEÑ Fundacji AMICUS EUROPAE nr 20/2009

osiągnęła zwłaszcza AlKaida, która wręcz załoŜyła i utrzymuje własne „profesjonalne”

przedsiębiorstwo PRowskoinformacyjne (AlSahab), zajmujące się głównie

publikowaniem w Internecie nagrań z odezwami i komunikatami liderów organizacji.

Główne mechanizmy oddziaływania mediów w kontekście terroryzmu

Współczesne media oddziałują na postawy odbiorców w kontekście terroryzmu w

wieloraki sposób, najistotniejsze jednak są tutaj dwa główne mechanizmy: manipulacja

strachem i manipulacja informacją.

Manipulacja strachem

Obecna skala zjawiska terroryzmu na świecie oraz jego medialność i „nośność”

jako tematu informacyjnego sprawiają, Ŝe media interesują się nim nawet wtedy, gdy nie

nastąpił Ŝaden zamach. Dla przyciągnięcia uwagi mediów przez terrorystów – i tym

samym osiągnięcia przez nich poŜądanych efektów psychologicznych – wystarczą juŜ

dzisiaj jedynie np. róŜne oświadczenia organizacji terrorystycznych.

Przykładem takiego właśnie zachowania mediów moŜe być przekazywanie,

wystosowywanych co pewien czas (średnio co dwa, trzy miesiące), oświadczeń liderów

AlKaidy, przede wszystkim Ajmana alZawahiri, w których głoszą oni swe poglądy i

często groŜą wymienionym z nazwy państwom Zachodu nowymi atakami (np. w latach

2003 – 2004 w odezwach takich dwukrotnie wymieniona została takŜe Polska).

Innym przykładem jest publikowanie w mediach oświadczeń, w których grupy

terrorystyczne przyjmują na siebie odpowiedzialność za przeprowadzone zamachy.

Bardzo często zdarza się (zwłaszcza w regionie Bliskiego Wschodu), Ŝe do dokonania

danego zamachu terrorystycznego przyznają się równocześnie dwie – trzy róŜne grupy, o

których wiadomo, Ŝe nie współpracują ze sobą i nie miały dotychczas Ŝadnych kontaktów.

Media skrupulatnie i bezkrytycznie przekazują te oświadczenia, podczas gdy wiadomo, Ŝe

większość z tych ugrupowań tylko wykorzystuje dany incydent do zaistnienia w mediach.

Sytuacje takie dowodzą, jak bardzo media przyczyniają się do „reklamowania” terroryzmu

jako takiego oraz poszczególnych ugrupowań terrorystycznych.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: