34

Wykłady z prawa dr Luby Matraszek

1.      Wprowadzenie do prawoznawstwa

2.      Prawo konstytucyjne

3.      Prawo administracyjne

4.      Prawo cywilne

5.      Własności i prawa rzeczowe

6.      Zobowiązania, umowy

7.      Prawo gospodarcze

8.      Ochrona praw konsumenta

Wykład 1 (16.10.02r.)

1.      Ogólne wiadomości o prawie

2.      Pojęcie i cechy prawa

3.      Prawo a inne normy społeczne

4.      Prawo a sprawiedliwość

5.      Demokratyczne państwo prawa

Pojęcie prawa można różnie interpretować.

*) Prawa nauki – obiektywnie istniejące prawidłowości, niezależnie od woli człowieka; człowiek może je poznawać, odkrywać i zastosować, ale nie może ich zmieniać.

*) Prawa w znaczeniu prawniczym – normy zachowania, które są stworzone przez człowieka (przez organy państwowe), mają charakter subiektywny (zmienia się opcja i poglądy tych, co tworzą prawo).

Prawo – zespół reguł, norm postępowania, jest to pewien postulowany wzorzec zachowania się, ustanowiony przez państwo; norm mających charakter abstrakcyjny i generalny.

Państwo jako jedyne może stosować przymus bezpośredni – w ten sposób zabezpiecza realizację tych norm.

Normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym – stosowane do wszystkich podobnych sytuacji, nie do sytuacji jednostkowych.

Innym systemem wartości jest moralność.

Moralność – zespół norm postępowania, oceniających stosunek człowieka do człowieka, do świata przyrody, a także oceniających własne myśli z punktu widzenia dobra i zła.

Prawo a moralność

§         Prawo ma charakter dwustronny, tzn. uprawniająco-zobowiązujący (jeżeli ktoś jest do czegoś uprawniony, to istnieje podmiot, który jest zobowiązany do wypełnienia tego prawa)

Moralność ma charakter jednostronny – istnieje tylko obowiązek moralny.

§         W państwie jest jeden system prawny, ale nie ma jednej moralności (każda grupa może mieć własny system moralny).

§         Podstawowe normy moralne weszły do prawa obowiązującego.

§         Normy moralne mają dłuższy żywot (istniały, kiedy nie było prawa).

§         Im bardziej normy prawne są moralnie akceptowane, tym większa jest skuteczność prawa.

M

Prawo a sprawiedliwość (Wykład 2 – 23.10.02r.)

Sprawiedliwość wyrównawcza ® jeżeli otrzymałeś korzyść, musisz za nią zapłacić.

Sprawiedliwość naprawcza ® wyrządziłeś zło, musisz ponieść konsekwencje.

Sprawiedliwość rozdzielcza ® wiąże się z faktem, że dóbr jest mniej, niż chętnych do korzystania z nich. Jak je podzielić sprawiedliwie? („każdemu po równo”, „każdemu według potrzeb”, „od każdego według możliwości”)

Rozwiązanie formalno-prawne: według sprawiedliwej procedury, tzn. dane prawo jest tworzone zgodnie z przyjętym porządkiem prawnym. W procesie realizacji prawa sprawiedliwa procedura oznacza równy dostęp do prawa, procesu sądowego – jednakowe traktowanie obu stron.

Demokratyczne państwo prawa

Demokratyczne państwo prawa oznaczało dawniej (w czasie rewolucji burżuazyjnej):

·         oddzielenie władzy sądowniczej, wykonawczej, ustawodawczej

·         istnienie niezawisłych sądów

·         ujęcie działalności administracyjnej w ramy prawne

W praktyce okazało się, że ta zasada nie ma racji bytu, toteż pojawiło się inne pojęcia demokratycznego państwa prawa:

·         państwo ma być gwarantem praw i wolności obywateli

·         ma tworzyć takie prawa, które tę wolność realizują

·         wszelkie ograniczenia wolności obywateli nie mogą być kwestią swobodnej oceny urzędnika, mogą wynikać tylko z ustaw

·         najważniejszym aktem prawnym jest konstytucja, inne akty nie mogą być z konstytucją sprzeczne

·         prawo korzysta z pewnej autonomii wobec innych systemów normatywnych, ale równocześnie przejmuje podstawowe reguły istniejące w tych systemach normatywnych.

Jednym z przejawów zasady demokratycznego państwa prawa jest stwierdzenie, że obywatelowi wolno wszystko, co nie jest zabronione; organy administracyjne mogą tylko to, co jest dozwolone.

Innym jest wolność gospodarcza – podejmowanie różnych działań gospodarczych, ale w granicach określonych przez prawo.

Funkcje prawa

Są sfery działalności, które mogą obyć się bez prawa, np. religia; dziedziny, które nie mogą się obyć bez prawa: prawo cywilne; można się obyć tylko do pewnego czasu: rodzina.

Funkcje prawa:

1.      legitymizuje władzę (jak zmienia się ustrój, zmienia się konstytucja)

2.      pełni rolę kulturotwórczą

3.      pełni rolę rozdzielczą ® poprzez prawo dokonuje się podział dóbr i usług; prawo określa, czyją własnością jest dane dobro

4.      umożliwia rozstrzyganie sporów

5.      funkcja organizatorska® kształtuje system organów państwowych

Funkcje prawa w społeczeństwie:

1.      służy utrzymywaniu spokoju społecznego, porządku publicznego

2.      jest czynnikiem kulturotwórczym

3.      nosicielem informacji o wartościach; uczy społeczeństwo tego co słuszne, sprawiedliwe i celowe

4.      służy zachowaniu istniejącej struktury społecznej

5.      dynamizuje życie społeczne

6.      służy rozwiązywaniu konfliktów społecznych

7.      stwarza warunki do swobodnego rozwoju jednostki ludzkiej

8.      wywiera wpływ na świadomość społeczną, motywy postępowania, sposób myślenia, oceniania

9.      spełnia rolę integrującą społeczeństwo

Przepisy i normy prawne

Reguły zachowania dotyczące tej samej grupy tematycznej są ujęte w jednym akcie, „piśmie” – jest to akt normatywny (w nim są normy prawne). Normy, aby obowiązywały, muszą być ogłoszone według specjalnych wymogów w „Dzienniku promulgacyjnym” – pismo, w którym są zawarte akty normatywne.

Np. „Dziennik Ustaw”® w którym są publikowane niektóre umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia Rady Ministrów oraz poszczególnych ministrów, obwieszczenia o sprostowaniu błędów, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustaw z konstytucją, obwieszczenia o ogłoszeniu tekstu jednolitego ustawy; strona graficzna dziennika ustaw jest zastrzeżona.

Np. „Monitor polski”® w nim są akty prawne niższego rzędu, np. zarządzenia prezydenta, RM, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

·         „Monitor polski B”® publikacja sprawozdań finansowych

Np. Dzienniki urzędowe województw® akty prawa miejscowego

Przepis jest elementarną jednostką aktu normatywnego, jest elementem graficznym.

Dopiero w przepisach mogą być zawarte normy prawne (norma prawna – pojedyncza reguła zachowania).

norma ¹ przepis

*) Definicje ustawowe – przepisy, które nie zawierają normy prawnej, np. definicja nieruchomości, działalności gospodarczej. Są wprowadzane, aby określić dane pojęcie dla potrzeb danej ustawy (w innej ustawie to samo słowo może znaczyć co innego).

*) Przepisy imperatywne – przepisy, które nie przewidują żadnych konsekwencji

*) Fikcje prawne – przepisy, które przewidują pewien stan nierzeczywisty, z którym jednak łączą się określone skutki prawne (już rzeczywiste), np. jak ktoś nie chce przyjąć spadku, to można przyjąć, że nie żył on w chwili przyznania mu go.

Norma prawna ma określoną konstrukcję. Składa się z:

1. hipoteza – jest najbardziej rozbudowana, z reguły określa warunki, które muszą być spełnione, aby adresat zachował się tak nie inaczej
2. dyspozycja – określa wskazany sposób zachowania się w postaci: nakazu, zakazu, dozwolenia
3. sankcja – określa skutki zachowania  sprzecznego z dyspozycją normy prawnej

1) Przepisy:

§      konkretne – np. „kto zabije człowieka, podlega karze...”

§      odsyłające – takie, które nie zawierają konkretnej reguły zachowania, wskazują natomiast inny przepis, w którym taka reguła jest zawarta, np. „do zamiany stosuje się odpowiednie przepisy o sprzedaży”

§      blankietowe – nie zawierają dyspozycji normy prawnej, wskazują, że jest inny organ, który jest uprawniony do wydania określonych przepisów, np. „kto narusza przepisy obowiązujące na kolei, podlega karze grzywny...”

2) Przepisy (podział ze względu na treść):

·    materialne (materialno - prawne) – wskazują na określony sposób zachowania

·      formalne (proceduralne, przepisy procesowe) – służą realizacji norm prawa materialnego (np. „Decyzje doręcza się stronie na piśmie”)

3) Przepisy (ze względu na zasięg obowiązywania):

÷       uniwersalne – obowiązują na terenie całego kraju

÷       partykularne – obowiązują na części terytorium, np. prawo miejscowe – akty wydawane przez jednostki samorządu terytorialnego

4) Przepisy (ze względu na moc stosowania):

¨    bezwzględnie obowiązujące – obowiązują bez względu na wolę strony, np. przepisy przedawnienia roszczeń

¨    względnie obowiązujące – takie, które będą miały zastosowanie, jeśli strony nie postanowią inaczej, np. brak testamentu

5) Przepisy (ze względu na stopień ogólności):

·      ogólne

·      szczegółowe – stanowią wyjątek od reguły zawartej w przepisach ogólnych

Wykład 3 (30.10.02r.)

Stosunek prawny

1. Pojęcie i cechy stosunku prawnego
2. Elementy stosunku prawnego

Stosunek prawny – stosunek pomiędzy przynajmniej 2 podmiotami uregulowany przez prawo; jest to taki stosunek społ., w którym sytuacja prawna jednego podmiotu w związku z istnieniem normy prawnej zależy od sytuacji prawnej drugiego podmiotu.

Istnienie stosunku prawnego zależy od obowiązującego prawa. Natomiast treść stosunku prawnego zależy od dyspozycji normy prawnej (elementu, który określa jak należy się zachować). Pojęcie stosunku prawnego nie występuje w prawie karnym (występuje w prawie admin. i cywilnym).

Elementy stosunku prawnego:

1.           PODMIOT

Prawo ma charakter dwustronny ® występują co najmniej 2 podmioty

Jeden – podmiot uprawniony (może się zachować w odpowiedni sposób)

Drugi – podmiot obowiązku (musi się zachować)

Podmiotami mogą być:

a)           Osoby fizyczne – człowiek, który od chwili urodzenia aż do śmierci może być podmiotem prawa ® ma zdolność prawną; niekiedy zdolność prawną ma dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone (pod warunkiem, że urodzi się żywe).

Zdolność prawna ma charakter bierny ® można być podmiotem ® składać oświadczenie woli ze skutkiem prawnym ® może być powstanie, zmiana lub zerwanie stosunku prawnego.

Zdolność do czynności prawnych – zdolność do tego, ażeby poprzez oświadczenie woli powodować powstanie, zmianę lub zerwanie stosunku prawnego (kształtować go).

W ramach zdolności do czynności prawnych wyróżniamy:

·         Pełna zdolność do czynności prawnych

Mają ją osoby, które ukończyły 18 lat i nie zostały ubezwłasnowolnione, np. ze względu na chorobę psychiczną.

Ponadto: jeśli ktoś ma mniej niż 18 lat i wejdzie w związek małżeński; lub jego rodzice są 2 narodowości, to może sam wybrać swoje obywatelstwo.

·         Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły 18 oraz osoby ubezwłasnowolnione czasowo.

Do ważności oświadczenia ich woli jest potrzebna zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzice, kuratorzy) (wola tej osoby + wola przedstawiciela).

Wyjątek od tej zasady: Osoba może sama oświadczać swoją wolę:

o           może wykonywać drobne czynności życiowe

o           zawrzeć umowę o pracę

o           rozporządzać swoim zarobkiem

o           samodzielnie rozporządzać przedmiotami danymi jej do samodzielnego użytku

                                                      Nie może (wyjątek):

o           sporządzić testamentu

o           rozporządzać swoim majątkiem

·         Osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych

Dzieci do lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Oświadczenie woli składają przedstawiciele ustawowi (nie ta osoba).

Wyjątek: mogą wykonywać drobne czynności życiowe

b)         Osoby prawne – jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznały samodzielny byt prawny, np. fundacje, spółdzielnie, spółki akcyjne.

Są tworem sztucznym (nie mają bytu biologicznego). Nie każda jednostka organizacyjna jest osobą prawną, np. szkoła, kuratorium. Ustawa decyduje, które jednostki organizacyjne są osobami prawnymi, może dać osobowość prawną jednostce lub grupie jednostek organizacyjnych (grupie przedsiębiorstw państw.). Czasami fakt, że istnieje ustawa nie przesądza o tym, że dana jednostka organizacyjna jest osobą prawną, np. jest kodeks spółek handlowych ® nie znaczy to, że każda spółka handlowa jest osobą prawną.

Osoba prawna:

·         jest samodzielnym podmiotem

·         ma swój majątek

·         tym majątkiem odpo...