„ZWYCIESTWO MARYI”..pdf

SEMINARE

24 * 2007 * s. 157Î176

KS . S TANISýAW Z IMNIAK SDB

áZWYCIĦSTWO MARYIÑ.

PRìBA ZDEFINIOWANIA ZNACZENIA áPROROCTWAÑ

AUGUSTA KARD. HLONDA O ZWYCIĦSTWIE MARYI

W KONTEKĺCIE POSýUGI APOSTOLSKIEJ

PRYMASA TYSIġCLECIA STEFANA KARD. WYSZYİSKIEGO

WPROWADZENIE

Miniony rok 2006 zaznaczyþ siħ w Ňyciu KoĻcioþa katolickiego doniosþymi

rocznicami, zwiĢzanymi z dzieþem dwch wielkich prymasw Polski: Augusta

kard. Hlonda (1881Î1948) 1 oraz Stefana kard. Wyszyıskiego (1903Î1981) 2 . Obaj

sĢ juŇ sþugami BoŇymi. Przypomnienie wydarzeı stwarza moŇliwoĻę, aby choę

pokrtce zwrcię uwagħ na powiĢzania ideowe i duchowe pomiħdzy nimi. Chodzi

mi zasadniczo o Dziedzictwo Maryjne prymasa Polski Augusta kard. Hlonda w

posþudze jego nastħpcy Î Prymasa TysiĢclecia. Ujħcie tej problematyki w sposb

1 Osobie Hlonda zostaþy poĻwiħcone stosunkowo liczne studia monograficzne. Brak jednak

biografii uwzglħdniajĢcej zarwno jego bardzo bogatĢ dziaþalnoĻę zarwno salezjaıskĢ, jak i paster-

skĢ na stolicy biskupiej w Katowicach i nastħpnie na stolicy prymasw Polski. DuŇo cennych da-

nych biograficznych zawierajĢ nastħpujĢce publikacje: W. Malej,

, Rzym 1965; S. Kosiıski, , w:

zzzz,

red. F. Lenort, Poznaı 1982, s. 319Î370; J. Lis,

zzzz, Katowice 1987. Ponato odsyþa siħ do haseþ encyklopedycznych: S. Ko-

siıski, , w: EK VI 1088Î1090; S. Zimniak, , w:

. Seconda Appendice, Roma 2000, kol. 667Î673; ID., ,

w: , Verlag Traugott Bautz Î Internet www.buatz.de

2 Sþuga BoŇy Stefan kard. Wyszyıski nie doczekaþ siħ jeszcze naukowo opracowanego Ňycio-

rysu. Wprawdzie ukazaþy siħ liczne publikacje, to jednak ich naukowa wartoĻę jest rŇnej wagi.

W naszym przypadku wystarczy przytoczyę nastħpujĢce pozycje: P. Raina, z,

t. 1Î3, Londyn 1979,1986, 1988; tenŇe, , Warszawa 1993;

, ParyŇ 1982.

158

STANISýAW ZIMNIAK

caþoĻciowy wydaje siħ jeszcze przedwczesne, wymaga bowiem dodatkowych

poszukiwaı badawczych.

Poruszenie prezentowanej tematyki zdaje siħ istotne takŇe z innego powodu.

Dzisiaj bowiem bardzo czħsto podkreĻla siħ oddziaþywanie prymasa Wyszyıskie-

go na Jana Pawþa II, pomijajĢc przy tym istotny wymiar maryjny kard. Hlonda.

Dotyczy to tak badaczy dziejw KoĻcioþa w Polsce, jak i publicystw. Nie jest

przez to moŇliwa kompletna wykþadnia niezmiernie dynamicznej dziaþalnoĻci

apostolskiej oraz realnego wpþywu Hlonda na Ňycie koĻcielne na ziemiach pol-

skich w minionym XX wieku. Warto na poczĢtku wspomnieę, Ňe sam Prymas

TysiĢclecia wielokrotnie wyznawaþ, iŇ czerpaþ inspiracjħ z bogatego dziedzictwa

Hlondowego.

Istotnym znakiem owego poþĢczenia sĢ Î co nie jest dzieþem przypadku Î

symboliczne witraŇe w Sanktuarium Jasnogrskim przedstawiajĢce postaci Hlon-

da, Wyszyıskiego i Wojtyþy. Kustosze Sanktuarium Maryjnego, ojcowie paulini,

ufundowali witraŇe nad wejĻciem do kaplicy Cudownej Ikony, sĢ bowiem prze-

konani o wzajemnym przenikaniu siħ owej Trjki Duchowych Siþaczy. WitraŇ

Ļrodkowy przedstawia papieŇa Jana Pawþa II; po lewej stronie kard. Wyszyıskie-

go, a po prawej kard. Hlonda. Na witraŇu tego ostatniego zostaþy umieszczone

wymowne sþowa: zzzz. Prymas

TysiĢclecia bardzo czħsto odwoþywaþ siħ do tych sþw w swojej posþudze paster-

skiej, a wielokrotnie przywoþywaþ w swoim nauczaniu Jan Paweþ II. OwĢ Trjkħ

uznaje KoĻciþ sþugami BoŇymi. Fakt bardzo wymowny.

PierwszĢ rocznicĢ, ktrĢ chcħ tutaj przywoþaę, jest 60-lecie poĻwiħcenia Na-

rodu Polskiego Niepokalanemu Sercu NajĻwiħtszej Maryi Panny na Jasnej Grze,

dokþadnie 8 wrzeĻnia 1946 r. Byþ to pierwszy akt tego rodzaju w dziejach KoĻcio-

þa katolickiego w Polsce. Prymas Hlond nawiĢzaþ w nim wprawdzie do sþawnych

Ļlubw krla Rzeczpospolitej Obojga Narodw Jana Kazimierza 3 , zþoŇonych w

katedrze lwowskiej w 1656 r., po odparciu ápotopuÑ szwedzkiego. To jednak nie

w nich naleŇy szukaę Ņrdþa i genezy zawierzenia Hlonda, lecz w akcie, ktrego

dokonaþ Pius XII. PapieŇ, w czasie wstrzĢsajĢcej Ļwiatem zawieruchy wojennej,

poĻwiħciþ caþĢ ludzkoĻę Niepokalanemu Sercu Maryi. Prologiem do zawierzenia

rodzaju ludzkiego Niepokalanej byþo przemwienie radiowe Piusa XII do wier-

nych Portugalii, wygþoszone w paŅdzierniku 1942 r. Natomiast uroczysty akt po-

Ļwiħcenia ludzkoĻci Niepokalanemu Sercu Maryi miaþ miejsce 8 grudnia tegoŇ

roku 4 w Rzymie, w Bazylice Ļw. Piotra. MoŇna przypuĻcię, Ňe prymas Hlond nie

chciaþ tak zwyczajnie naĻladowaę Biskupa Rzymu. Jego decyzja (podobnie jak

3 W prologu aktu Hlonda rzeczywiĻcie czytamy: áNiepokalana Dziewico! Matko Boga Przeczy-

sta! Jak ongiĻ po szwedzkim najeŅdzie krl Jan Kazimierz Ciebie za Patronkħ i KrlowĢ Paıstwa obraþ

i RzeczpospolitĢ Twojej szczeglnej opiece i obronie poleciþ, tak w tħ dziejowĢ chwilħ my dzieci naro-

du polskiego stajemy przed Twym tronem z hoþdem miþoĻci, czci serdecznej i wdziħcznoĻciÑ

, Krakw 1946.

4 áLÓOsservatore RomanoÑ, 9Î10 Dicembre, 287/82 (1942), s. 1.

MARYJNE PROROCTWO KARD. HLONDA

159

Piusa XII) byþa, jeĻli moŇna tak powiedzieę, podyktowana ocenĢ powagi dziejw.

Zdawaþ sobie w peþni sprawħ z tego, iŇ w Polsce powojennej rozegra siħ walka o

przyszþy ideologiczny ksztaþt nie tylko Rzeczpospolitej, ale i caþej Europy. Hlond

oddaþ wiħc Nard w opiekħ Maryi 5 , majĢc przed oczami nadchodzĢcĢ ádziejowĢ

walkħÑ o wþadanie nad duszĢ czþowieka nie tylko na polskiej ziemi, ale na caþym

áokrħgu ZiemiÑ. Komunistyczne jarzmo i sowiecki kierat daþy siħ wyraŅnie od-

czuę po 1944 r., a wþaĻciwie czħĻciowo juŇ po 17 wrzeĻnia 1939 r.

ĺwiadkiem pamiħtnego aktu poĻwiħcenia Narodu Polskiego byþ Stefan Wy-

szyıski. JuŇ jako nastħpca Hlonda kontynuowaþ tradycjħ powierzania KoĻcioþa i

naszego Narodu Pani Jasnogrskiej Î o czym ĻwiadczĢ sþynne ĺluby Jasnogr-

skie, od ktrych zþoŇenia minħþo 50 lat. Jest to druga rocznica, ktra zainspirowa-

þa mnie do napisania niniejszego przyczynku.

Ukazanie zatem zwiĢzku duchowego pomiħdzy prymasem Hlondem a pry-

masem Wyszyıskim, koncentracja na aspekcie maryjnym, skĢdinĢd fundamental-

nym dla pasterskiego posþugiwania kard. Wyszyıskiego 6 Î to w gruncie rzeczy

pracy, ktrej siħ podjĢþem. Nieodzowne jest rwnieŇ to, aby wspomnieę

o uznaniu i czci, jakie Ňywiþ Prymas TysiĢclecia wobec wielkiego poprzednika.

WskaŇħ ponadto na biblijne podþoŇe poboŇnoĻci maryjnej u Hlonda. Warto

przede wszystkim wyartykuþowaę áreminiscencjeÑ Hlondowskiej wizji Maryi

Zwyciħskiej w posþudze Jana Pawþa II.

1. ODDZIAýYWANIE OSOBOWOĺCI HLONDA NA WYSZYİSKIEGO

Dziedzictwo Maryjne w Ňyciu Wyszyıskiego zostaþo przenikniħte promie-

niowaniem i oddziaþywaniem niezwykþej osobowoĻci Hlonda, przede wszystkim

zaĻ owocnoĻciĢ dokonanych czynw. Hlond byþ osobistoĻciĢ, ktra pociĢgaþa i

emanowaþa niezwykþĢ energiĢ pastoralnĢ juŇ w czasie salezjaıskiej dziaþalnoĻci

apostolskiej. Jego postawĢ zakonnika-wychowawcy zachwycaþa siħ mþodzieŇ z

salezjaıskich oĻrodkw wychowawczych w OĻwiħcimiu, PrzemyĻlu oraz Wied-

niu 7 . Jeden z jego wychowankw wiedeıskich, Lois Weinberger (1902Î1961),

zaangaŇowany dziaþacz spoþeczny, wiceburmistrz Wiednia w latach 1946Î1959 i

minister w rzĢdzie Rennera, tak zdefiniowaþ osobowoĻę Hlonda: áCudowny ka-

pþan i wspaniaþy czþowiek. [...] byþ rzeczywiĻcie jednym z nas. Jego przemwie-

5 O kontekĻcie historycznym tego wydarzenia traktuje artykuþ: B. Koþodziej,

, wygþoszony na sesji

naukowej zz

z. Artykuþ ten zostaþ wygþoszony podczas sesji naukowej, ktra siħ odbyþa 9Î10 czerwca

2006 r. na Jasnej Grze. Artykuþ w druku.

6 Zob. Stefan Kardynaþ Wyszyıski Prymas Polski, z, Paris 1980.

7 Szerzej o jego salezjaıskiej dziaþalnoĻci zob. S. Zimniak, zz

, red. D.P. Klimczak, WarszawaÎRzym 2003č.

160

STANISýAW ZIMNIAK

nia, te przed spaniem [tzw. ásþwko na dobranocÑ Î przyp. aut.], byþy peþne ludz-

kiej mĢdroĻci i takiej wiary, jaka moŇe przenieĻę naprawdħ gry Ñ8 . Nie sposb

omwię wszystkich dokonaı Hlonda (chociaŇby z okresu posþugi pasterskiej na

ĺlĢsku, skĢdinĢd fundamentalnego dla diecezji katowickiej), wymieniħ zatem

niektre z okresu prymasowskiego.

ZasþugĢ Hlonda byþo przeprowadzenie I Polskiego Synodu Plenarnego w

dziejach KoĻcioþa katolickiego w Polsce, ktry siħ odbyþ (po dþugofalowych i

nieþatwych pracach przygotowawczych) na Jasnej Grze 25 i 26 sierpnia 1936 r. 9 .

Prymas Hlond przeorganizowaþ radykalnie duszpasterstwo dla Polakw rozpro-

szonych po caþym Ļwiecie (po otrzymaniu nominacji od Piusa XI 26 maja 1931 r.

na Ļwiatowego protektora emigracji polskiej). Trzeba wspomnieę, Ňe Hlond zaþo-

Ňyþ w 1932 r. specjalne zgromadzenie zakonne dla wychodŅcw: Towarzystwo

Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej 10 . NiewĢtpliwie, rozkwit Akcji Katolickiej

w Polsce byþ w decydujĢcej mierze owocem jego osobistego zaangaŇowania i

poĻwiħcenia 11 . ìw Syn Ziemi ĺlĢskiej byþ niezþomnym obroıcĢ praw Rzeczypo-

spolitej w czasie drugiej wojny Ļwiatowej zarwno w Watykanie, jak i poza jego

murami 12 . Wspomnijmy wreszcie o utworzeniu przez Hlonda w 1945 r. polskich

struktur koĻcielnych na Ziemiach Zachodnich i Pþnocnych, ktre powierzyþ mia-

nowanym przez siebie administratorom apostolskim 13 . Ten nadzwyczaj odwaŇny i

dalekosiħŇny czyn Hlonda zapewniþ KoĻcioþowi w Polsce stabilnoĻę strukturalnĢ

oraz przyczyniþ siħ do scalenia wokþ biskupw duchowieıstwa, ktrego stan

liczbowy tragicznie nadwĢtliþy mordy dokonane przez niemieckich nazistw 14 i

komunistw utrwalajĢcych áwþadzħ ludowĢÑ. Owego barbarzyıstwa nie znaþa do

8 , Wien 1948, s. 21Î22.

9 Zob. zz, Jasna Gra 1936; S. Wilk,

, Warszawa 1992, s. 188nn;

A. Dziħga, z,

w: .

Atti della serata di studio: Roma 20 maggio 1999, red. S. Zimniak, Roma 1999, s. 43Î51.

10 Zob. B. Koþodziej, z, Poznaı

2003. Aspekt troski apostolskiej Hlonda przedstawiþ autor w drugim paragrafie trzeciego rozdziaþu:

zzzz

, s. 125Î144.

11 Zob. S. Wilk, dz.cyt., s. 251nn.

12 Zob. A. Duczkowski, S. Zimniak,

z z, w:

, s. 63Î73.

13 Zob. J. Pietrzak, z

z , áNasza PrzeszþoĻęÑ XLII (1974), s. 195Î249; S. Wilk,

z , áSþowoÑ (Berlin) 1995 nr 30, s. 17Î26; J. ņaryn,

z, Warszawa 1997; Z. Zieliıski,

, Radom 2003, s. 30Î55.

14 Zob. W. Jacewicz, J. WoĻ, z

, Warszawa 1977.

MARYJNE PROROCTWO KARD. HLONDA

161

tej pory historia KoĻcioþa na ziemiach polskich. Akt reorganizacji struktur ko-

Ļcielnych oraz formacja duchowieıstwa katolickiego, szczeglnie na Ziemiach

Zachodnich i Pþnocnych, byþy w jakiejĻ mierze przygotowaniem do odparcia

nowej batalii z komunistycznym oprawcĢ. Dokonania prymasa Hlonda sĢ tak

wielkie, Ňe moŇna Ļmiaþo zaliczyę jego osobħ w poczet najwybitniejszych pryma-

sw Polski 15 .

Nastħpca Hlonda Î Prymas TysiĢclecia byþ pod urokiem otwartoĻci oraz per-

spektyw, ktre prezentowaþ Hlond w swojej posþudze duszpasterskiej, na dþugo

przed rozpoczħciem wspþpracy w Episkopacie. Trudno rzeczywiĻcie znaleŅę

drugĢ osobħ w wczesnym Episkopacie Polski 16 , ktra byþaby tak znana i podzi-

wiana poza granicami wþasnego kraju, jak wþaĻnie wczesny prymas Hlond. Na

potwierdzenie pozwolħ sobie przytoczyę urywek z tajnego raportu policji faszy-

stowskich Wþoch z 1938 r. Czytamy, m.in.: áPrymas Polski jest niewĢtpliwie naj-

bardziej wpþywowym Kardynaþem (w Kurii Rzymskiej) poĻrd obcokrajowcw.

I gdyby jutro miaþby byę wybrany PapieŇ pochodzenia nie wþoskiego, z pewno-

ĻciĢ na Niego padþby wybr. Wywodzi siħ z PoboŇnego Towarzystwa Ksiħdza

Bosco i caþa jego niezmiernie bogata kultura jest czysto rzymska albo þaciıska.

Salezjanie sĢ dumni z tego wielkiego Wychowanka i Opiekuna, poniewaŇ jest

powszechnie znany jego wpþyw w caþej EuropieÑ 17 . Nie miejsce tu, aby siħ rozpi-

sywaę nad zasiħgiem popularnoĻci Hlonda. Wystarczy przytoczyę niektre wy-

powiedzi Wyszyıskiego, ktre dobitnie ukazujĢ przekonanie o wielkoĻci swego

poprzednika. MoŇna przyjĢę, Ňe opinia Wyszyıskiego wynikaþa z oceny, iŇ czy-

ny, nauczanie Hlondowskie nie tylko przeniknħþy duszħ polskĢ, ale miaþy powaŇ-

ny udziaþ w formacji moralnej i intelektualnej spoþeczeıstwa. Przeto posþanie jego

Ňycia stanowiþo dla Wyszyıskiego staþy punkt oparcia. JednoczeĻnie Wyszyıski

wytyczyþ program dziaþalnoĻci KoĻcioþa w duchu dziedzictwa Hlonda.

Syntezħ pierwotnego uznania Wyszyıskiego znajdujemy poniekĢd w liĻcie

pasterskim, opublikowanym z okazji ingresu 6 stycznia 1949 r., w ktrym czyta-

my: áPrzedwczesna, a tak budujĢca i kapþaıska Ļmierę prymasa Polski, Ļp. Kar-

dynaþa Augusta Hlonda, pozbawiþa nie tylko zaĻlubione sobie archidiecezje paste-

15 Zaraz po Ļmierci byþ okreĻlany jako wielki Prymas Polski. Zob. S. Stroıski Î

, w: z

z,London

1948, s. 29Î31; H. Glas, zLon-

dyn 1979, s. 39Î54; z

, oprac. W. Necel TChr, Poznaı 1993.

16 Pozycjħ Hlonda w Episkopacie i KoĻciele polskim w okresie miħdzywojennym ukazuje lek-

tura studium: S. Wilk, , Warszawa

1992. Nowe oblicze pozycji i znaczenia prymasa Hlonda w polskim spoþeczeıstwie przybliŇa opra-

cowanie monograficzne T. Serwatki, zz

, Poznaı 2006.

17 Archivio Centrale dello Stato Î Roma, fondo: Polizia Politica, Fascicoli personali Hlond,

Rapporto Î Roma 2 luglio 1938.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: