wyklad_39.pdf

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

Wykład 39

BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Ks. Michał Bednarz

Bohaterowie Ewangelii

P IŁAT , KTÓRY STARAŁ SIĘ BYĆ BEZSTRONNYM SĘDZIĄ J EZUSA

„ Jezusa zaś postawiono przed namiestnikiem. Namiestnik zadał Mu pytanie: «Czy ty jesteś Kró-

lem żydowskim?» Jezus odpowiedział: «Tak, Ja nim jestem». A gdy Go oskarżali arcykapłani

i starsi, nic nie odpowiadał. Wtedy zapytał Go Piłat: «Nie słyszysz, jak wiele zeznają przeciw

tobie?» On jednak nie odpowiedział mu na żadne pytanie, tak że namiestnik bardzo się dziwił ”

(Mt 27,11-14)

W r. 6 po Chr. Idumea, Judea i Samaria przeszły pod administrację namiestnika Rzymu, który

miał do dyspozycji wojsko oraz otrzymał prawo mianowania najwyższego kapłana. Rezydował

w Cezarei Nadmorskiej i tylko czasem udawał się do Jerozolimy, np. na ważniejsze święta, gdy

niezliczone rzesze pielgrzymów przybywały do Świętego Miasta i mogły bardzo łatwo powstać

zamieszki i rozruchy. Mimo zmiany sytuacji Izraelici mogli spokojnie sprawować czynności

kultyczne a Wysoka Rada dalej wykonywała władzę w mieście. W świątyni nie było jednak

podobizn cesarza, a rzymskie oddziały wkraczały do Jerozolimy bez swoich znaków i chorą-

gwi. W twierdzy Antonia stacjonował jednak stale mały oddział rzymskich żołnierzy, wzmac-

niany w okresie większych rozruchów. Żołnierze ci rekrutowali się z nieżydowskiej ludności

Palestyny. Namiestnicy przestali funkcjonować w latach 41-44, gdy panował Agryppa I. Na

nowo przybyli do Palestyny po roku 44 i pozostali tutaj do roku 66. Co do rangi byli niżsi od

legatów. W pewnych częściach imperium rzymskiego nie można było ustanawiać pełnej admi-

nistracji ze względu na warunki geograficzne, etniczne, społeczne albo polityczne. Tak było

w wypadku Judei, która jakkolwiek nie była wcielona do Syrii, to jednak w pewnym stopniu

była od niej zależna i rzeczywiście legat Syrii mógł interweniować w wewnętrzne sprawy Pale-

styny, jeżeli uznał to za konieczne. Mógł wówczas, jako zwierzchnik namiestnika, przejąć wła-

dzę w swoje ręce. Zdarzało się dosyć często, że legat odwoływał namiestnika ze stanowiska.

Piątym namiestnikiem był Poncjusz Piłat, pełniący urząd przez 10 lat (26-36). Nowy Testament

nie ocenia go całkiem negatywnie. Apologeci chrześcijańscy piszą, że sprzyjał nawet chrześci-

janom. Tertulian zaznacza zaś, że był „w sumieniu chrześcijaninem”. Natomiast Józef Fla-

wiusz i Filon piszą o nim nieprzychylnie i wspominają o zamieszkach wywołanych na skutek

nieprzejednanego postępowania namiestnika. Niedwuznacznie dają do zrozumienia, że nie był

człowiekiem obdarzonym zbyt wielkim zmysłem politycznym. Nie trzymając się bowiem roz-

tropnej taktyki poprzedników, którzy z należnym szacunkiem odnosili się do religijnych uczuć

narodu żydowskiego, wprowadził do Jerozolimy proporce wojskowe (insygnia) z podobiznami

cesarza, wywołując oburzenie Żydów, którzy udali się do Cezarei Nadmorskiej i prosili go, by

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

pousuwał znaki i uszanował ich tradycje. Piłat odrzucił jednak żądania. Wtedy wysłańcy pokła-

dli się na ziemię przed jego rezydencją. Pozostali w takiej pozycji przez 5 dni, a kiedy namiest-

nik wysłał przeciw nim żołnierzy, oświadczyli, że dadzą się raczej pozabijać a nie ustąpią. Piłat

musiał się poddać i kazał wycofać proporce.

Inne zamieszki powstały dlatego, że namiestnik zrabował skarbiec świątyni, aby wybudować

wodociąg doprowadzający wodę do Jerozolimy. Tym razem orężnie stłumił demonstrację Izra-

elitów. Z listu Agryppy I do Kaliguli, cytowanego przez Filona, dowiadujemy się, że Piłat stał

się sprawcą innych jeszcze rozruchów w Jerozolimie. Gdy nie udało mu się wprowadzić do

Świętego Miasta sztandarów z podobizną cesarza, postanowił przynajmniej wnieść tarcze, na

których nie było wprawdzie wizerunków cesarza, lecz tylko jego imię. Kazał je umieścić na

murach pałacu Heroda. Delegacja żydowska daremnie błagała go, by zechciał je wycofać. Wte-

dy Żydzi skierowali prośbę do Rzymu. Cesarz Tyberiusz polecił namiestnikowi zabrać tarcze

z Jerozolimy i złożyć je w świątyni Augusta w Cezarei Nadmorskiej. Filon komentuje to wyda-

rzenie w następujący sposób: „uszanowano honor należny cesarzowi i dawne tradycje miasta”.

Stanowczy gest Tyberiusza każe się domyślać, że incydent mógł się zdarzyć już pod koniec

rządów Piłata, a zatem po procesie Jezusa. Wtedy bowiem po śmierci Sejana (r. 31), zaciekłego

wroga Żydów, Tyberiusz zajął bardziej życzliwą postawę w stosunku do Izraelitów. Wpływom

Sejana przypisuje się wypędzenie Żydów z Rzymu w r. 19 i represje w Judei. Antysemityzm,

jakiemu wskutek podszeptów Sejana uległ Tyberiusz, tłumaczy również i ten fakt, że cesarz tak

długo nie zmieniał Piłata mimo jego niepowodzeń politycznych i korupcji.

Miara przebrała się jednak. Brutalne wystąpienia Piłata przeciw Samarytanom, którzy w r. 35

z okazji pojawienia się jakiegoś proroka zebrali się na uroczystości religijne na górze Garizim,

spowodowało skargę, którą Samarytanie skierowali do Witeliusza, piastującego wówczas sta-

nowisko legata Syrii. Witeliusz zawiesił w czynnościach Piłata i wysyłał go do Rzymu, by się

tam wytłumaczył ze swego postępowania. Namiestnik przybył do stolicy cesarstwa już po

śmierci Tyberiusza. Nieznane są dalsze jego losy. Według opowiadań i legend miał popełnić

samobójstwo, ponosząc zasłużoną karę za postawę wobec Jezusa.

Dotychczasowe badania archeologiczne dostarczyły tylko jedno świadectwo epigraficzne

dotyczące Poncjusza Piłata. Zostało odnalezione w teatrze w Cezarei przez włoską

kampanię archeologiczną w r. 1961. W czasie prac na terenie teatru znaleziono kamień wapien-

ny (82 x 68 x 20 cm). Nie zachował się jednak w pierwotnym miejscu, ale został wykorzystany

w czasie prac budowlanych prowadzonych w IV w. Z tego też powodu nie zachował się cały

napis; brak pierwszej linii, gdyż kamień obciosano. Tym epigrafem posłużono się jako pode-

stem przy kamiennych schodkach prowadzących na widownię. Napis ma związek z nieokreślo-

ną bliżej budowlą wzniesioną na cześć cesarza Tyberiusza. Mógł to być jakiś plac z portykami.

Napis ma niewątpliwie wielkie znaczenie, gdyż jest jednym z nielicznych napisów łacińskich

w Cezarei, gdzie na ogół przeważał język grecki. Jego znaczenie polega jednak na tym, że po

raz pierwszy napotkano epigraficznie udokumentowane imię Poncjusza Piłata, pełniącego

urząd namiestnika Judei, a który dotychczas był znany jedynie ze źródeł grecko-rzymskich i to

przeważnie w związku z osobą Chrystusa. W drugiej linii widać imię Pilatus oraz dwie ostatnie

litery poprzedniego słowa (us). Wszyscy jednozgodnie uzupełniają ten brak twierdząc, że cho-

dzi o słowo Pontius. W trzeciej linii znajdują się słowa: Praefectus Judeae.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

Ks. Mirosław Łanoszka

Bohaterowie Starego Testamentu

A GGEUSZ – PROROK PŁONĄCY GORLIWOŚCIĄ O B OŻĄ ŚWIĄTYNIĘ

„ Gdyż tak mówi PAN Zastępów: jeszcze tylko krótka chwila, a poruszę niebo i ziemię, morze

i stały ląd. Ja poruszę wszystkie narody, tak że napłyną kosztowności wszystkich narodów i na-

pełnię ten dom chwałą – mówi PAN Zastępów. Moje jest srebro i moje jest złoto – wyrocznia

PANA Zastępów. Chwała przyszłego domu będzie większa niż dawniej – mówi PAN Zastępów.

W tym właśnie miejscu będę obdarzał pokojem – wyrocznia PANA Zastępów ” (Ag 2,6-9)

Przedstawiciel rzymskiej władzy, jakim był podczas procesu Jezusa namiestnik Piłat nie zro-

zumiał, że ma przed sobą Syna Bożego, który jest Zbawicielem ludzkości (J 18,28-19,16). Sta-

rotestamentowy prorok Aggeusz przekazał Boże przesłanie dotyczące odbudowy świątyni jero-

zolimskiej do przedstawicieli ówczesnej władzy, przypominając w ten sposób, że słowa Boga

kierowane do człowieka posiadają wartość nieprzemijającą i nadrzędną wobec jakichkolwiek

ludzkich dekretów. Co wiemy na temat tego proroka, który z niezwykłą determinacją wzywał

swoich rodaków do podnoszenia z gruzów domu Bożego?

Informacje zawarte w tytułowym wersecie pisma noszącego w nagłówku imię Aggeusza (Księ-

ga Aggeusza) pozwalają na precyzyjne określenie czasu działalności naszego bohatera, która

miała miejsce: „W drugim roku panowania króla Dariusza” (Ag 1,1). Wymieniony w tym tek-

ście monarcha to władca perski, znany w historii jako Dariusz I, który sprawował długie rządy

na przełomie VI i VII stulecia przed Chr. (522-486 r. przed Chr.). Ta ważna wzmianka chrono-

logiczna wskazuje na zupełnie nowy etap w dziejach dawnego Izraela, który nazywamy okre-

sem perskim. Twórcą potęgi Persów (współczesny Iran) był Cyrus II Wielki (559-530 r. przed

Chr.), który najpierw podporządkował sobie państwo Medów (ok. 550 r. przed Chr.), a następ-

nie podbijał kolejne obszary starożytnego Bliskiego Wschodu, włącznie z Babilonią (539 r.

przed Chr.), budując w ten sposób perskie mocarstwo, jakie wyłoniło się po upadku babiloń-

skiej potęgi. Ten niezwykle utalentowany przywódca i wybitny polityk, jakim był Cyrus, wkra-

czając do Babilonu, stolicy starożytnego imperium Babilończyków, został powitany jak wy-

zwoliciel, który po objęciu rządów obdarzył mieszkańców zajętych ziem wolnością, zadbał

o wprowadzenie sprawiedliwego porządku społecznego, a także zezwolił na praktykowanie

własnej religii 1 . Decyzje polityczne Cyrusa Wielkiego miały ogromne znaczenie dla izraelskiej

wspólnoty, której znaczna część ciągle przebywała z powodu babilońskich deportacji na podbi-

tym przez niego terytorium. W skład opanowanych przez perskiego władcę obszarów należą-

cych dawniej do Babilonii weszła także Palestyna. Bardzo ważnym momentem w dziejach

Izraela było wydanie przez Cyrusa dekretu (538 r. przed Chr.), pozwalającego deportowanej

przez Nabuchodonozora II (605-562 r. przed Chr.) do Babilonii żydowskiej społeczności na

powrót do ojczystej ziemi (2Krl 17,6; Iz 13,17; Ezd 1,1-11), a także wsparcie, jakiego udzielił

w sprawie odbudowy świątyni jerozolimskiej 2 . Następcą Cyrusa II Wielkiego na perskim tronie

został jego syn Kambyzes II (529-522 r. przed Chr.), który dokonał podboju Egiptu (526 r.

M. Stępień, Bliski Wschód , w: M. Jaczynowska (red.), Historia starożytna , Warszawa 2008, s. 202-203.

2 J. Warzecha, Historia dawnego Izraela , Warszawa 2005, s. 360.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

przed Chr. – bitwa pod Peluzjum). Po jego nagłej śmierci, jaka miała miejsce w drodze powrot-

nej z kraju nad Nilem (522 r. przed Chr.), władzę przejął wybitny wódz i polityk Dariusz I

Wielki (522-486 r. przed Chr.). To właśnie drugi rok rządów Dariusza I został wskazany w ty-

tule Księgi Aggeusza, jako czas wystąpienia naszego bohatera, a dodatkowe informacje za-

mieszczone w tym piśmie – „w pierwszym dniu szóstego miesiąca” (Ag 1,1) – pozwalają dato-

wać początek działalności Aggeusza na sierpień (29 dzień) 520 r. przed Chr. 3 .

Po zaistnieniu perskiego imperium pierwsza fala izraelskich przesiedleńców powróciła do oj-

czyzny z Babilonii zaraz po edykcie Cyrusa (Ezd 1). Także, mająca miejsce kilka lat później,

egipska wyprawa wojenna Kambyzesa (525-522 r. przed Chr.) przyczyniła się do powrotu de-

portowanej społeczności żydowskiej na terytorium Judy. Czas, który Bóg wybrał, aby objawić

swoją wolę przez proroka Aggeusza Judejczykom był okresem względnego spokoju dla miesz-

kańców Palestyny 4 . Boże orędzie wzywające Izraelitów do odbudowy leżącej w gruzach świą-

tyni jerozolimskiej było podyktowane kompletnym brakiem działania w tej kwestii z ich strony.

Od chwili, kiedy Cyrus pozwolił społeczności narodu wybranego na powrót z wygnania i pod-

jęcie prac przy rekonstrukcji świątyni (538 r. przed Chr.) upłynęło 18 lat, podczas których Izra-

elici skoncentrowali się jedynie na odbudowie własnych gospodarstw, jednocześnie odkładając

na bliżej nieokreśloną przyszłość odnowę zdewastowanego domu modlitwy. Wówczas to Bóg

skierował swoje słowo przez Aggeusza, w którym wyraził wolę przywrócenia właściwego cha-

rakteru zrujnowanej przez Babilończyków świątyni, mającej stanowić centrum życia religijne-

go i narodowego Izraela (Biblia Paulińska).

Jeżeli chodzi o życie naszego bohatera to mamy bardzo mało informacji na ten temat. Hebraj-

skie imię Aggeusza (hebr. Chaggaj) pochodzi od rzeczownika (hebr. chag) oznaczającego

„święto”, „uroczystość” 5 , dlatego też wyjaśnia się je jako „urodzony w dniu świątecznym”

(hebr. chaggi) 6 , albo, w nawiązaniu do uroczystości kultycznych, rozumiejąc go jako „moje

święto” 7 . Imię naszego bohatera jest zawsze dookreślone terminem „prorok” (hebr. hannābî’)

(Ag 1,1.3). Nie znamy imienia ojca Aggeusza, gdyż nie wymienia go ani Księga Aggeusza ani

inne teksty Starego Testamentu, które przywołują postać proroka (Ezd 5,1; 6,14). Problemem

nierozwiązanym pozostaje także pochodzenie Aggeusza: nie wiadomo czy urodził się w Pale-

stynie, czy też znalazł się w Jerozolimie wraz z grupą repatriantów powracających z Babilonii

(Biblia Paulińska). W każdym bądź razie żaden z wykazów osób, które powróciły z babiloń-

skiego wygnania nie zawiera imienia Aggeusza, co więcej nawet w jego mowach prorockich

nie znajdziemy wzmianki mówiącej o tej repatriacji. Uwzględniając powyższe uwagi, a także

nacisk proroka, jaki kładł na problemy związane z życiem ludności rolniczej, co wskazuje na

3 A. Cody, Księga Aggeusza w: R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy (red.), W. Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.),

Katolicki komentarz biblijny , Warszawa 2001, s. 869.

J.D. Macchi, AGGÉE , w: T. Römer, J.D. Macchi, Ch. Nihan (ed.), Introduction à l’Ancien Testament , Genève 2009, s.

533.

5 L. Koehler, W. Baumgartner, J.J. Stamm (red.), P. Dec (red. nauk. wyd. pol.), Wielki słownik hebrajsko-polski i aramej-

sko-polski Starego Testamentu , tom I, Warszawa 2008, s. 276.

6 D. Deden, L. Monloubou, AGGÉE , w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le

Dictionnaire Encyclopédique de la Bible , [Turnhout] Brepols 1987, s. 21.

W. Brueggemann, An introduction to the Old Testament. The canon and Christian imagination s , Louisville-London

2003, s. 248.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

jego dobrą orientację w realiach codziennego życia Judejczyków, pozwala myśleć, że czas wy-

gnania babilońskiego mógł spędzić w Palestynie 8 .

Aggeusz to prorok, który w sprawie odbudowy świątyni jerozolimskiej po powrocie Izraelitów

z wygnania babilońskiego przypisał ogromne znaczenie. Nasz bohater pragnąc ożywić ducha

swoich rodaków i skłonić ich do działania (Ag 2,5), wskazuje jednocześnie na rzeczywistość

przewyższającą materialne struktury odnawianego ziemskiego budynku, gdyż zapowiedział

dzień, kiedy to: „Chwała przyszłego domu będzie większa niż dawniej”, ponieważ w tym miej-

scu Bóg będzie „obdarzał pokojem” (Ag 2,9) 9 . Prorok zapewnia rozczarowanych i zniechęco-

nych judejskich repatriantów, którzy zastali w swojej ojczyźnie zrujnowany przez Babilończy-

ków kraj, że Bóg jest tu i teraz pośród nich (Ag 1,13), aby błogosławić im, gdy tylko odpowie-

dzą posłuszeństwem na skierowane do nich prorockie słowo (Ag 2,18-19). Chwała nowej świą-

tyni przewyższy tę, jaka znamionowała budowlę wzniesioną przez Salomona, gdyż Bóg ozdobi

ją „kosztownościami wszystkich narodów” (Ag 2,7), czyniąc z niej miejsce spełnienia obietnic

mesjańskich oraz duchowe centrum eschatologicznego królestwa Bożego. Zapowiedź ta znala-

zła swoje wypełnienie w ofiarowaniu Jezusa w świątyni jerozolimskiej, kiedy to Symeon pa-

trząc na trzymanego w rękach Zbawiciela powiedział: „Moje oczy ujrzały Twoje zbawienie,

które przygotowałeś wszystkim narodom: światło na oświecenie pogan i chwałę ludu Twego

Izraela” (Łk 2,30-32) 10 .

Ks. Piotr Łabuda

Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła

F ELIKS I F ESTUS – DWAJ NAMIESTNICY CESARSCY W J UDEI

„ Arcykapłan Ananiasz z kilkoma starszymi i retorem, niejakim Tertullosem wnieśli przed na-

miestnika oskarżenie przeciwko Pawłowi. Po upływie dwóch lat następcą Feliksa został Por-

cjusz Festus. Feliks jednak pozostawił Pawła w więzieniu, chcąc okazać Żydom życzliwość. Po

trzech dniach od objęcia urzędowania w prowincji udał się Festus z Cezarei do Jerozolimy. Ar-

cykapłani i najznakomitsi Żydzi wnieśli do niego skargę przeciwko Pawłowi i prosili usilnie o

ustępstwo, ze szkodą dla Pawła, aby kazał go przysłać do Jerozolimy. Przygotowali bowiem

zasadzkę, aby go zgładzić w drodze ” (Dz 24,1.27-25,3).

Szczególne miejsce w dziejach Apostoła Pawła odgrywają dwaj namiestnicy cesarscy: Feliks

i Festus. Za ich bowiem urzędowania dokonało się uwięzienie apostoła Pawła w Jerozolimie,

Cezarei a potem odesłanie do Rzymu 11 .

J.D. Macchi, AGGÉE , s. 534.

9 J.F.A. Sawyer, Prophecy and the biblical prophets , Oxford 1993, s. 134.

10 T. Brzegowy, Gorliwość o dom Pański (Księga Aggeusza) , w: J. Frankowski (red.), T. Brzegowy (współred.), Wpro-

wadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych. Wielki świat starotestamentalnych proroków , t. 5, Warszawa 2001, s. 44.

11 Zob. G. Vermes, Kto był kim , s. 78-80; R. Brownrigg, Wszystkie postacie , s. 59-61.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: