Objaśnienie sensu biblijnego w Kościele (hermeneutyka) ks. Jan Kanty Pytel.pdf

Ks. Jan Kanty Pytel

OBJAŚNIANIE

SENSU BIBLIJNEGO

W KOŚCIELE

(Hermeneutyka)

GNIEZNO 1996

Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum 1996

NIHIL OBSTAT

Gniezno, 25 czerwca 1996 r.

Ks. dr Stanisław Grzechowiak

Cenzor

Pismo Święte i dokumenty

Urzędu Nauczycielskiego Kościoła

o objaśnianiu sensu biblijnego

IMPRIMATUR

Gniezno, 26 czerwca 1996 r.

L.dz.2595/96/I

Bp Bogdan Wojtuś

Wikariusz Generalny

Nauka, która dopomaga w dojściu do właściwego

zrozumienia sensu Pisma Świętego zwie się hermeneutyką

biblijną. Termin hermeneutyka wywodzi się z greckiego

hermeneuein - interpretować, wyjaśniać. Terminem pokrew

nym hermeneutyki jest egzegeza, od greckiego eksegeomai

- wyjaśniać.

Hermeneutyka biblijna ma trzy działy: noematyka

z greckiego noema (noematos) - sens (nauka o sensie

biblijnym), heurystyka od heurisken - znajdować (reguły

odnajdywania sensu) i proforystyka od propherein - przed

kładać, czyli ujmować w różne formy sens biblijny dla na

uki albo życia duszpasterskiego (sposób wykładu Pisma

Świętego).

Pismo Święte jest dziełem teandrycznym (od słów

greckich Theos - Bóg i aner - mężczyzna, człowiek),

tzn. Bosko-ludzkim. Z tej racji do jego interpretacji stosuje

się podwójne zasady. Literackie, jak do każdego utworu

literackiego i specjalne, tzn. kościelne (dogmatyczne).

W Piśmie Świętym są dowody, że wyjaśniali je proro

cy, hagiografowie i kapłani (Stary Testament), Jezus, Apo-

ISBN 83-85654-52-6

Prymasowskie Wydawnictwo GAUDENTINUM

PL 62-200 Gniezno, ul. Kancl: J. Łaskiego 11, » (0-66) 26-36-51

Druk: Drukania św. Wojciecha, Poznań, ul. Chartowo 5, zam. 82/96

stołowie i ewangeliści (Nowy Testament): Ezdrasz otworzył

księgę na oczach całego ludu - znajdował się bowiem wyżej niż

cały lud; a gdy ją otworzył, cały lud się podniósł. I Ezdrasz

błogosławił Pana, wielkiego Boga, a cały lud z podniesieniem

rąk odpowiedział: Amen! Amen! Potem oddali pokłon i padli

przed Panem na kolana, tiuarzą ku ziemi. A lewici... objaśniali

ludowi Prawo, podczas gdy cały lud trwał na miejscu: Czytano

więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem ob

jaśnień, tak że lud rozumiał czytanie (Ne 8, 5-6. 7. 8). Wnuk

Jezusa - syna Syracha, tłumacz z języka hebrajskiego na

grecki dla diaspory (z greckiego dia-speiro - rozpraszam)

w Egipcie, Księgi zwanej Mądrość Syracha, czyli Eklezja-

styk (Księga „kościelna") napisał w Prologu: Prawo, Proro

cy i ci, którzy po nich przyszli, zostawili nam liczne i wielkie

(dzieła) w dziedzinie nauki i mądrości, za co Izraelowi należy

się chwała. Potrzeba przeto, by nie tyłko ci, co umieją czytać,

byli o nich dobrze pouczeni, ale też żeby i uczniowie dla obcych

stali się pożyteczni przez mowy i pisma (Syr 1-5).

Jezus przychodzi w szabat do synagogi w Nazarecie,

rozwija zwój papirusowy z natchnionym tekstem Proroka

Izajasza, czyta go i wyjaśnia, że zapowiadał on Jego po

słannictwo: Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie

namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę,

loiężniom głosił wolność, abym obwoływał rok łaski od Pana

(Iz 61, 1-2). Potem powiedział do zapatrzonych w Niego

słuchaczy: Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli

(Łk 4, 21). Jezus w czasie chrystofanii udzielonej uczniom

z Emaus mówi: Nierozumni, jak nieskore są wasze serca do

wierzenia we wszystko, co powiedzieli prorocy (...). I zaczynając

od Mojżesza poprzez wszystkich Proroków wykładał im, co we

wszystkich Pismach odnosiło się do Niego (Łk 24, 25. 27). Wy

mowna była reakcja uczniów. I mówili nawzajem do siebie:

Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze

i Pisma nam wyjaśniał? (Łk 24, 32). Jezus nie tylko wyjaś-

niał Pismo Święte, ale objawił Ojca: Boga nikt nigdy nie wi

dział, Ten Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, (o Nim)

pouczał (J 1, 18). Tekst łaciński ma słowo enarravit - opo

wiedział, a grecki, co jest niesłychanie ważne, eksegesato -

od eksegeisthai - co znaczy, że wyjaśnił niejako Ojca, jest

Egzegetą Ojca. Nie tylko Go objawia, ale podejmuje Jego

czyny: Ojciec mój działa aż do tej chwili i fa działam (J 5, 17).

Jezus jest w centrum Pisma Świętego. Łączy Stary i No

wy Testament. Wyjaśnia jeden i drugi przez swoje naro

dzenie, posłannictwo mesjańskie, czyny i słowa, śmierć

i zmartwychwstanie (uwielbienie w naturze ludzkiej)

i wywyższenie (wyniesienie w naturze ludzkiej, zwane

wniebowstąpieniem lub zasiadaniem po prawicy Ojca,

por. Ps 110, 1).

W Chrystusie więc i przez Chrystusa wyjaśnia się ca

łe Pismo Święte. W Jego Osobie i poprzez Jego zbawcze

dzieło wyjaśniają się i ujawniają wszystkie słowne i rze

czowe zapowiedzi (typy biblijne) ze Starego Testamentu.

Stąd Sobór Watykański II mówi o chrystocentrycznym

charakterze Nowego Testamentu. Nowy Testament jest dy

namiczną, tzn. pełną mocy obecnością Chrystusa Nauczy

ciela. Dynamiczną obecnością Chrystusa Zbawcy przez

trzy Jego zbawcze wydarzenia: Zmartwychwstanie, Wnie

bowstąpienie i Zesłanie Ducha Świętego (DV, 17).

Wielkie światło pada na Chrystusa - Egzegetę Ojca

z kilku wypowiedzi Nowego Testamentu: A przecież kresem

Prawa jest Chrystus, dla usprawiedliwienia każdego, kto wierzy

(Rz 10, 4). Kres oznacza cel Prawa i jego wypełnienie.

Prawo zmierzało do Jezusa-Mesjasza i On też je udosko

nalił i wypełnił, „zaprowadził nowy ład" w religijnej his

torii świata.

Szczepan-diakon w pięknej apologii, nie swojej, lecz

Mesjasza, odwołał się do dziejów zbawienia i stawił san-

hedrystom zarzut, że zawsze sprzeciwiali się Duchowi

Świętemu, szli za złym przykładem ojców. Ci bowiem po

zabijali nawet tych Proroków, którzy przepowiadali Spra

wiedliwego (por. Dz 7, 52). Ten jednak żyje i działa

w swoim Kościele: Jezus Chrystus wczoraj i dziś, ten sam

także na wieki (Hbr 13, 8). Ja jestem z wami przez wszystkie

dni, aż do skończenia świata (Mt 28, 20).

W Nowym Testamencie są ciekawsze relacje o wyjaś

nianiu Pisma Świętego przez Apostołów, Piotra, Pawła, Ja

kuba i Filipa ewangelistę. Piotr w dzień Pięćdziesiątnicy

stwierdza mesjański charakter Psalmu 16: (Dawid) jako pro

rok, który wiedział, że Bóg przysięgi mu uroczyście, iż jego Po

tomek zasiądzie na jego tronie, widział przyszłość i przepowie

dział zmartwychwstanie Mesjasza, że ani nie pozostanie w Ot

chłani, ani ciało Jego Nie idegnie rozkładowi (Dz 2, 30-31).

Paweł w katechezie do Żydów w dzień sobotni, w syna

godze, w Antiochii Pizydyjskiej stwierdza, że Bóg stosow

nie do obietnicy dał Izraelowi Jezusa z rodu Dawida. Na

Jezusie wypełniły się słowa Proroków odczytywane w sza

bat co do Jego śmierci, złożenia w grobie i wskrzeszenia

z martwych. Szczytowym akcentem katechezy Pawła jest

potwierdzenie mesjańskiego charakteru Psalmu 2, z które

go wyciąga nieomylny wniosek: A (to), że Go wskrzesił

z martwych i że nie miał już nigdy ulec rozkładowi, tak wyra

ził: «Wypełnię wiernie, święte sprawy Dawida». Dlatego w in

nym miejscu mówi: «Nie dozwolisz, aby Twój Święty uległ ska

żeniu*. Dawid jednak, zasłużywszy się swemu pokoleniu, zasnął

z woli Bożej i został złożony u boku swych przodków, i uległ

skażeniu. Lecz nie uległ skażeniu Ten, którego Bóg wskrzesił

(Dz 13, 27. 34-37). Na soborze apostolskim w Jerozolimie,

gdzie toczyła się dysputa w sprawie przyjmowania do Ko

ścioła pogan, ważną rolę w ratowaniu jedności spełnił

Jakub Młodszy. Poparł on decyzję Piotra o przyjmowaniu

pogan do Kościoła w oparciu o cytowane i wyjaśniane

teksty Proroków Amosa, Jeremiasza oraz Izajasza: ...zabrał

głos Jakub i rzekł: Posłuchajcie mnie, bracia! Szymon opowie

dział, jak Bóg raczył wybrać sobie lud spośród pogan. Zgadzają

się z tym słowa Proroków, bo napisano: «Potem powrócę i odbu

duję Przybytek Dawida, który znajduje się w upadku. Odbuduję

jego ruiny i wzniosę go, aby pozostali ludzie szukali Pana

i wszystkie narody, nad którymi wzywane jest imię moje -

mówi Pan, który to sprawia. To są Jego odwieczne wyroki»

(Dz 15, 13-18).

Filip-diakon spotkał się z urzędnikiem dworskim,

„ministrem skarbu" królowej etiopskiej. Pod tchnieniem

łaski wsiadł do jego wozu. Urzędnik czytał urywek Pisma

Świętego, fragment pieśni Izajasza o Słudze Pańskim: Pro

wadzą Go jak owcę na rzeź, i jak baranek, który milczy, gdy go

strzygą, tak On nie otwiera ust swoich... (Iz 53, 7-8). Filip za

pytał rozmówcę: Czy rozumiesz, co czytasz? - A tamten od

powiedział: Jakże mogę (rozumieć), jeśli mi nikt nie wyjaśni?

(...) Proszę cię, o kim to Prorok mówi, o sobie, czy o kimś in

nym? - zapytał Filipa dworzanin. A Filip wychodząc z tego

(tekstu) Pisma opowiedział mu Dobrą Nowinę o Jezusie (Dz 8,

30-31, 34-35). Tekst rzuca światło na zbawienne działanie

Boga i potwierdza konieczność objaśnienia (hermeneutyki)

Pisma Świętego.

Chrystus, Apostołowie, Prorocy, autorzy natchnieni,

ewangeliści dają bezpośrednio autentyczne (nieomylne,

prawdziwe) wyjaśnienie Pisma Świętego. Kościół wyposa

żony przez Chrystusa w dwa charyzmaty instytucjonalne

(instytucje charyzmatyczne), tj. dar - moc uświęcania

i urząd nieomylnego nauczania wyjaśnia Pismo Święte

w sposób pośrednio autentyczny. Kościół jednak nie jest

„nad" Pismem Świętym, lecz „pod" Pismem Świętym.

Strzeże je i mu służy.

Od samego początku Pismo Święte było wyjaśniane

w Kościele, we wspólnocie wierzących, w liturgii. Wcześnie

też powstały szkoły, których celem było naukowe wyjaśnia-

nie Pisma Świętego. Pierwsza szkoła (akademia) została za

łożona w 180 r. w milionowym wówczas mieście Aleksan

drii (szkoła aleksandryjska) przez Pantnosa, zwanego

„pszczółką sycylijską". Najsławniejszym przedstawicielem

tej szkoły był Orygenes, geniusz i mistyk, prawdopodobnie

największy uczony w całej historii chrześcijaństwa. On bo

wiem dwa wieki po Chrystusie i dwa przed Augustynem

nadał dojrzały kształt teologii (Urs von Balthasar). Szkoła sto

sowała wykład alegoryczny (duchowy) Pisma Świętego.

Sam Orygenes nie pomijał jednak sensu dosłownego, ale

stawiał go na drugim miejscu. Znawca patrystyki Albert

Hamman pisze o Orygenesie: „Wyczuwa (on) bicie serca

Boskiej Miłości w „poniżonym ciele", jakim są słowa i Księ

gi Pisma Świętego. Jest to codziennie odnawiający się cud

rozmnożenia chleba. Wciąż dokonuje się tajemnica Wciele

nia i wywołuje u Orygenesa ekstazę" (A. Hamman, Portre

ty Ojców Kościoła, Pax 1978). Wyjaśnienia Pisma Świętego

w szkole aleksandryjskiej i w innych prowadzone były

w łączności z Kościołem i w duchu Kościoła. Na potwier

dzenie tego niech starczy wyznanie mistyka-Orygenesa:

„W oczach ludzi uchodzę za Twoją prawicę i pełnię jako

ksiądz misję głoszenia Twego słowa, gdyby mimo to sprze

niewierzył się w czymkolwiek nauce Kościoła lub zasadom

Ewangelii i stał się przez to zgorszeniem dla Kościoła, niech

cały Kościół jednogłośną decyzją odetnie mnie, swoją pra

wicę, i odrzuci daleko od siebie" (por. A. Hamman, Portrety

Ojców Kościoła, Pax 1978).

Drugą wielką szkoła była szkoła antiocheńska (wiel

kie miasto Antiochia nad Orontesem w Syrii, dzisiaj Anta-

kia w Turcji), którą w III w. założył Lucjan z Samosaty.

Szkoła ta zwracała uwagę na sens wyrazowy Pisma Świę

tego. Obie szkoły szły właściwą drogą, wywarły wielki

wpływ na objaśnianie Pisma Świętego w następnych wie

kach. Nie ulega jednak wątpliwości, że trzeba przyjąć

i połączyć oba sposoby objaśniania Pisma - dosłowny

i alegoryczny.

Wielki rozwój egzegezy nastąpił w XVI, XVII, XVIII

wieku. W tych czasach było wielu świętych i uczonych

komentatorów Pisma Świętego, a szukali oni przede wszy

stkim sensu wyrazowego.

W wieku XIX-XX działał niezwykle utalentowany do

minikanin Maria Józef Lagrange (+1938), zwany drugim

Hieronimem, kandydat na ołtarze. Założył on Szkołę Bib

lijną (École Biblique) w Jerozolimie. Zastosował w bada

niach nad Pismem Świętym metodę historyczno-krytyczną.

Za nim, tą drogą naukową, poszli najznakomitsi współ

cześni bibliści.

Pogłębionym badaniom Pisma Świętego sprzyjają naj

nowsze dokumenty Kościoła. Są to encykliki papieskie, In

strukcja o prawdzie historycznej Ewangelii (Sancta Mater

Ecclesia - Święta Matka Kościół, 1964), Konstytucja do

gmatyczna o Objawieniu Bożym i dokument Papieskiej

Komisji Biblijnej pt. Interpretacja Pisma Świętego w Kościele.

Objaśnianie Pisma Świętego spotęgowało się z chwilą

wydania encykliki O rozwoju nauk biblijnych (Pius XII,

Divino afflante Spiritu, 1943). Pius XII zalecał studium ję

zyków biblijnych, stosowanie krytyki tekstu, właściwe tłu

maczenie wyrazowego sensu słów i poszukiwanie sensu

duchowego (mistycznego). Pius XII zalecił też badanie ro

dzajów literackich w Starym Testamencie, przez co „zapa

lił zielone światło" do pogłębionych i poprawnych badań

biblijnych. Tenże sam Papież ogłosił encyklikę O peivnych

fałszywych poglądach zagrażających podstawom nauki katolickiej

(Humani generis, 1950). Przypomina w niej teologom, aby

przy badaniu Objawienia, szczególnie Pisma Świętego,

pracowali pod kierownictwem Nauczycielskiego Urzędu

Kościoła, dezaprobuje fałszywe metody egzegetyczne (tzw.

nowa egzegeza symboliczna i duchowa) w odniesieniu do

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: