Rozważania o rzymskich i sarmackich początkach państwowości Polan1.pdf

Archeologia pamięci

Artykuły

PoszlinaWschódizginęli

Tadeusz Nalepa

„Poszlinawschódizaginęli”.

RozważaniaorzymskichisarmackichpoczątkachpaństwowościPolan 1

Lechici

O prahistorii naszego narodu mamy bardzo skromne wiadomości. Wiemy

tylko, że w V wieku jakiś lud przywędrował na nasze ziemie, bezkrwawym zaborem

zajął kraj i stworzył podwaliny pod organizację naszego państwa i narodu. Lud ten

przyszedł od strony rzeki Łaby i sam siebie nazywał Lachami czy też Lechitami.

Kim byli – nie wiadomo.

Fryderyk Loewenstam w roku 1841 stwierdził, że byli oni Celtami,

a prof. UJ Franciszek Piekosiński w 1881 r., że byli Słowianami, upatrując ich sie-

dziby gdzieś w Szlezwiku-Holsztynie. Obydwaj dziewiętnastowieczni historycy są

zgodni co do daty przybycia Lechitów, wskazując wiek V. Nie jest to dużo, a i tu jest

pewna kontrowersja: byli to Celtowie czy Słowianie? Przyszli od czy też zza Łaby,

a może ze Szlezwika-Holsztynu? Kim więc byli?

Jedni historycy przypuszczali, że byli to być może wikingowie lub Norma-

nowie. Historycy niemieccy twierdzili, że byli to pra-Germanie. Z tym poglądem

zgadzali się polscy historycy Karol Szajnocha i Aleksander Brückner. Tego rodzaju

hipotezy istniały do ostatniej wojny.

Po wojnie polscy archeologowie dokonali wielkiego dzieła, by tę sprawę

ostatecznie wyjaśnić. Przekopali ziemię Polski, zbadali setki grodów i stwierdzili,

że najstarsze z nich, zarówno te przy samej Odrze jak i te przy wschodniej granicy

Polski, pochodzą z V wieku, potwierdzając tym pogląd dziewiętnastowiecznych

historyków polskich. Jest niezmiernie trudno ustalić wiek tak dawnych grodów.

Z budowy ziemno-drzewnej nic nie pozostało, jedynie odnalezione przedmioty

dają świadectwo czasu. Można też zaliczyć do V wieku grody z VI i VII wieku,

zakładając, że zostały one rozbudowane przez następne pokolenia. Tak więc data

inwazji Lechitów w wieku V została stwierdzona. Prof. Jan Czekanowski, świato-

wej sławy kraniolog i antropolog, oraz prof. Wykrój po zbadaniu tysięcy czaszek

stwierdzili, że Lechici, którzy przybyli znad Łaby (nazywają ich Połabianami), byli

pochodzenia celtyckiego! Antropologowie uważają, że byli oni potomkami Celtów,

którzy osiedlili się na Połabiu kilka wieków przed Chrystusem. Większość z nich

powędrowała na zachód, część została, mieszając się ze Słowianami, zesłowiańsz-

czyła się i przyjęła ich język.

Artykuły

Prof. Czekanowski szczegółowo przedstawia ten marsz Połabian. Przy

samej Odrze procent czaszek celtyckich zdecydowanie przeważa. W miarę posu-

wania się na wschód procent czaszek celtyckich maleje. Przy granicach wschodnich

Polski zdecydowanie przeważają czaszki słowiańskie. Jednak czaszki celtyckie też

się utrzymują. Świadczy to o tym, że w marszu część Lechitów zostaje, łączy się ze

Słowianami, a reszta idzie dalej poza granice Polski.

Czy przeto Loewenstam miał rację, mówiąc, że Lachowie byli Celtami,

a Franciszek Piekosiński – twierdząc, że byli Słowianami – był w błędzie? Otóż nie,

obaj mają rację. Lechici przyszli jako Celtowie, zmieszali się szybko z miejscową

ludnością słowiańską i odegrali wielką rolę kulturalną, którą szczyci się już VI wiek.

Mamy tu potwierdzenie tezy, że Lechici nie byli pra-Germanami.

Prof. Józef Kostrzewski, zapewne pod wpływem odbytych studiów ar-

cheologicznych na Uniwersytecie w Berlinie, był przekonany, że Lechici byli pra-

-Germanami. Dopiero gdy sam przeprowadził badania czaszek, przekonanie to zde-

cydowanie zmienił. Jeszcze przed wojną, pracując z archeologami niemieckimi na

Śląsku, potraił ich przekonać, że Słowianie nie zjawili się na Śląsku w VIII wieku,

lecz zamieszkiwali ziemie śląskie już w VI wieku.

Śledząc sprawę odkrytych w Polsce grodów jedynie na podstawie Przewod-

nika archeologicznego po Polsce 2 , nie otrzymuje się pełnego obrazu. Jednak rozmiesz-

czenie grodów, zgrupowanie i położenie terenowe dają możność wyciągnięcia

następujących wniosków:

1) Lechici szli bardzo szerokim frontem; lewym skrzydłem wzdłuż morza,

prawym wzdłuż gór: Sudetów i Karpat. Szli pasem szerokim na 400 km i więcej.

Długość frontu sięgała od Odry do wschodniej granicy Polski na 700 km. Był to ob-

szar ogromny, a grody rozmieszczone były prawie równomiernie. Kiedy się weźmie

pod uwagę, jak wiele odnaleziono grodów i jak wiele jeszcze nie zostało odnalezio-

nych, to zdumiewa kolosalny nakład pracy.

2) Budowa grodów wykonana została na podstawie ściśle opracowanego

planu przez doskonale wyszkolonych wykonawców. Poza tym, na całej przestrzeni

musiał tymi ruchami wykonawców kierować jakiś ośrodek dyspozycyjny.

3) Wykonanie takiej ogromnej pracy wskazuje na to, że ci Lechici byli bardzo

liczni, wielodziesięciotysięczni, doskonale wyszkoleni i zdyscyplinowani. Musieli

odznaczać się wysoką kulturą.

Czy więc Połabie, nawet razem ze Szlezwikiem-Holsztynem, mogło się na

taką siłę rozwojową zdobyć? Połabie i Szlezwik to prowincje o ziemiach ubogich,

co nie sprzyjało dobrobytowi ludności i rozwojowi kultury. Poza tym, skąd w tych

krajach znalazło się aż tak dużo samych Celtów? Najbliżsi Celtowie, i to kulturalni,

żyli za Renem, w Galii. Daleko.

PoszlinaWschódizginęli

A jednak tacy właśnie Celtowie przyszli od strony Łaby i Szlezwika. Szczęście im

sprzyjało. Nie było żadnych innych najazdów, mogli uczciwie pracować i kłaść

podwaliny pod przyszłe państwo polskie. Czym więc tłumaczyć ten jedyny ruch

ludności z zachodu na wschód w tym czasie? Działalność tych Lechitów nie ogra-

niczała się przecież jedynie do ziem Polski i Litwy. Poszli oni również do Czech,

o czym pisze czeski historyk Zdenko Vana: „jeim domostwem je predewsim obłast

Palabskych Slowanu, hlavne Braniborsko, Meklemborsko, a Pomotany”.

Aby dać odpowiedź na to pytanie, konieczne jest zapoznanie się z tym, co

równolegle w tym czasie działo się w innych stronach Europy, a działy się tam rze-

czy ważne.

Upadekimperiumrzymskiego

Wiek V jest najciemniejszym wiekiem w historii Europy. Kataklizm upadku

imperium rzymskiego, którego posiadłości rozciągały się na wszystkie trzy wów-

czas znane kontynenty, był dla obywateli równy z końcem świata, przynajmniej tego

świata, który znali i w którym żyli. Pozbawieni wszelkiej władzy i opieki zmuszeni

byli myśleć o własnych sprawach. Nikt żadnych wydarzeń nie notował, bo się w ni-

czym nie orientował.

Jedynie Gildas i Johannes notują pewne zdarzenia, ale sami o sobie mówią,

że te wiadomości posiadają z „drugiej ręki”, więc prawdziwości nie gwarantują. Tak

więc epokę po upadku Rzymu zaczynają od VI wieku. Z tego też powodu historycy

unikają omawiania wieku V. Obecnie, podobnie jak w Polsce, archeologowie an-

gielscy historię V wieku odtwarzają z odkryć archeologicznych. Zwłaszcza lata sie-

demdziesiąte obitowały w odkrycia. Poniższy ustęp jest oparty na pracy Balsdona

Romans and Aliens 3 . Rzym upadł, bo upaść musiał. Brakowało mu tych czynników,

które posłużyły na budowę i wyniesienie imperium na najwyższy szczyt cywiliza-

cji i kultury; uczciwość, praworządność, poczucie obowiązku, a zwłaszcza wysoka

moralność zanikły. Całe legiony były rekrutowane z prowincji. Nawet gwardia

cezara składała się z Germanów. Patrycjusze, elita rzymska, w której rękach leżały

losy imperium, uległa całkowitej demoralizacji, wybierając hedonizm jako cel życia.

Doprowadziło to do zupełnego rozluźnienia obyczajów. Zapanowały: obżarstwo,

opilstwo, uczty, homoseksualizm i krwawe widowiska cyrkowe.

Skutki tego rozpasania to fatalne rządy cezarów, zła administracja i nieuczci-

wi urzędnicy. W tych warunkach szkoliła się młodsza generacja patrycjuszy na naj-

wyższe stanowiska. Przydzielani zostawali do sztabów cezara – cywilnego lub woj-

skowego. Po pewnym czasie z cywilnego sztabu szli na stanowisko administratora

Artykuły

prowincji na dwa lata, rzadko dłużej; z wojskowego zaś na dowódcę legionu. Ten

z cywilnego sztabu dostawał się w ręce nieuczciwych i zdzierczych urzędników. Po

odbyciu „praktyki” wracał do Rzymu i miał wstęp do senatu. Patrycjusz z wojsko-

wego sztabu, jeżeli odbył szczęśliwie praktykę w czasie pokoju, zostawał trybunem.

Gdy legiony wprowadziły zwyczaj, że za niepowodzenia w bitwie, skutkiem złego

dowodzenia, dowódca karany był śmiercią, patrycjusze przestali się ubiegać o tę

godność. Legiony wybierały swych dowódców spośród siebie.

W IV wieku, gdy sytuacja imperium zaczęła się pogarszać, potworzono

nowe stanowiska, też z tytułem cezara. Był więc cezar imperator w Rzymie (od

czasów Oktawiana nazywany Cezarem Augustusem), cezar prowincji wschodnich,

cezar prowincji zachodnich i cezarowie poszczególnych prowincji.

Cezar Augustus, wybierany w Rzymie w IV wieku, zawdzięczał swoje

stanowisko interwencji gwardii cezara, a więc Germanów, według zasady „kto da

więcej”.

Cezarów wschodnich i zachodnich mianował Cezar Augustus. Bywali

nimi przeważnie nie-Rzymianie. Niektórzy rzeczywiście dobrzy dowódcy i lojalni

wobec Rzymu, jak: Stylichon – Wandal i Marcus Maximus – Hiszpan. Cezarów pro-

wincji wybierali sami legioniści. Gdy działali zgodnie, odnosili sukcesy. Rywalizacja

przynosiła klęski.

Całą obronę imperium oddano w ręce „barbarzyńców”; Rzymianie w niej

udziału nie brali, beztrosko ucztowali. Świat germański bacznie obserwował ten

stan rzeczy i przygotowywał się do ostatecznego uderzenia. W tym celu prowadzo-

na była koncentracja wszystkich szczepów germańskich wzdłuż granic imperium.

W północnej Panonii gromadziły się te plemiona, które przeszły przez Dację ze

wschodu: Ostrogoci i Wizygoci, Wandalowie i inni. Z Czech plemiona germańskie

oraz z ziem polskich – zamieszkali tam Burgundowie, Goci i inni. Przeszli oni na

południe, pozostawiając już w końcu IV wieku puste osady.

XIV legion na Dunaju nie był już w stanie przeciwdziałać i ciągle domagał się po-

mocy, niestety nie miał już skąd się jej spodziewać. Wreszcie jego prawe skrzydło się

załamało i Germanie weszli do Ilirii. XIV legion musiał się wycofać za Alpy i Morze

Adriatyckie.

Taki sam stan był w Galii. Już nie tylko legiony galijskie, ale i połączone bry-

tyjskie, nawet hiszpańskie, z trudem utrzymywały stale przerywaną linię Renu.

W tym tragicznym położeniu, po śmierci Maximusa, prowincje zachodnie

przeszły w ręce Walentyniana III, który był zaledwie sześcioletnim chłopcem. Nie

było już w Rzymie odpowiedniego Rzymianina, który podjąłby się tego ciężkiego

zadania, a nawet gdyby taki się znalazł, nie dopuściliby do tego pretorianie. Ta ger-

mańska straż przyboczna cezara, ustanowiona jeszcze w II wieku, otrzymywała je-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: