Arystoteles - Etyka Nikomachejska.pdf - KoliberWroclaw

Arystoteles ze Stagiry

Etyka Nikomachejska

Zadaniem rozważań poprzedzających niniejszy przekład Etyki

nikomachejskiej Arystotelesa nie jest przedstawienie jego poglądów

filozoficznych ani nawet tylko etycznych. Wstępne te uwagi pragną

raczej poinformować czytelnika o zawartości Gorpus Aristotelicum,

tj. przekazanego przez tradycję zbioru pism Arystotelesa, słusznie

lub niesłusznie mu przypisywanych, i o losach tych pism od staro-

żytności do chwili obecnej. Szczególny nacisk spoczywa przy tym

na grupie pism etycznych i na dzisiejszym stanie badań nad ich au-

tentycznością i chronologią.

Dla zrozumienia wyłaniających się tu zagadnień niezbędną jest

rzeczą przypomnieć kilka ważniejszych faktów i dat z życia Ary-

stotelesa.

WIADOMOŚCI BIOGRAFICZNE

Arystoteles, urodzony w 384 r.p.n.e. w Stagirze (czy w Stagi-

rach — bo źródła starożytne podają trojaką nazwę tej miejscowości:

Stagira f]ST(iYeipa, Stagiros óSfA-feipoc i Stagiry T <Ł Uni^eipct),

na trackim półwyspie Chalkidike, był synem Nikomacha — lekarza

przybocznego króla macedońskiego Amyntasa, ojca Filipa II — i Faj-

sti(a)dy. Nikomach odumarł syna, kiedy ten był jeszcze w wieku

pacholęcym, wkrótce potem zmarła także matka Arystotelesa,

a opiekę nad nim objął niejaki Proksenos z Atarneus.

W osiemnastym roku życia opuścił Arystoteles rodzinną Stagirę

i udał się do Aten, gdzie wstąpił do Akademii Platońskiej. W szkole

tej spędził lat dwadzieścia, 367—347; po okresie nauki nastąpiły

lata samodzielnej już, choć pod wpływem Platona pozostającej,

twórczości i nauczania w Akademii. Arystoteles, najzdolniejszy

z uczniów Platona i najgodniejszy objęcia po nim kierownictwa

Akademii, był metojkiem, tj. osiadłym w Atenach cudzoziemcem,

nie mającym pełni praw obywatelskich. Tę prawdopodobnie oko-

liczność — obok momentu pokrewieństwa — wyzyskał przeciw

niemu po śmierci Platona, 347, siostrzeniec zmarłego, Speuzyp,

który objął wówczas scholarchat Akademii. Arystoteles nie chciał —

jak się zdaje — kontynuować w tych warunkach swej pracy nauczy-

cielskiej w Akademii i wy wędrował wraz z Ksenokratesem, również

akademikiem, na razie do Assos, w Azji Mniejszej na wybrzeżu

Troady. Tu stanął na czele szkoły filozoficznej, w której współpra-

cowali z nim i z Ksenokratesem dwaj ich koledzy z Akademii:

Ęrastos i Koryskos ze Skepsis. Z gronem tym pozostawał w bliskich

stosunkach Hermias, władca Atarneusu, którego siostrzenicę i przy-

braną córkę, Pytiadę, pojął Arystoteles potem za żonę.

Kierując szkołą w Assos, Arystoteles występował na zewnątrz

jako ortodoksyjny platonik, chociaż przeciwstawiał się niektórym

poglądom Platona, zwłaszcza jego teorii idej. Była więc owa szkoła

niejako pośrednim ogniwem między Akademią a późniejszym Li-

ceumjWykłady Arystotelesa ściągały adeptów filozofii także z po-

bliskich wysp, m. i. z Lesbos, skąd pochodził najwybitniejszy uczeń

Arystotelesa, Teofrast z Eresos, późniejszy jego następca w scholar-

chacie Liceum (jeśli nie uważać za prawdziwą drugiej wersji sta-

rożytnej, wedle której znajomość z Teofrastem zawarta miała'być

już w Akademii)|_Po trzyletnim pobycie w Assos Arystoteles przeniósł

swą działalność nauczycielską do Mityleny na Lesbos, a w r, 342

przyjął zaproszenie na dwór Filipa Macedońskiego jako nauczyciel

młodocianego~królewicza Aleksandra, późniejszego słynnego władcy.

Pobyt .w Macedonii, w miejscowości Mieza, gdzie filozof kształcił

Aleksandra wraz z kilku jego kolegami, i w stołecznej Pełli, przeciąg-

nął się do r. 336, tj. do śmierci Filipa i wstąpienia na tron dwudzie-

stoletniego wówczas Aleksandra, a może i dłużej. f«W czasie tym nie

pozostał Arystoteles niedostępny wpływom zdobywczej polityki

macedońskiej, reprezentowanej przez Filipa, którego plany zabor-

cze ukazywały możliwość zrealizowania ulubionej myśli filozofa:

zjednoczenia wszystkich'Hellenów. Wierzył bowiem — jak przed

nim Herodot 1 — 4 że przed zjednoczoną Helladą runie potęga królów

perskich. Toteż nic dziwnego, że starał się rozwijać idee panhelleńskie

w swym królewskim wychowanku. Młody Aleksander zawdzięczał

swemu mistrzowi umiłowanie poezji greckiej oraz zainteresowanie

zarówno filozofią jak naukami przyrodniczymi. Kazało ono Aleksan-

drowi otaczać się na swym dworze uczonymi reprezentującymi

różne dziedziny wiedzy, którzy towarzyszyli mu później w wypra-

wie na Azję, nadając jej charakter przedsięwzięcia kulturalnego na

nie znaną przedtem skalę. Dla wychowawcy swego żywił Aleksander,

Wstęp

XIII

do czasu, uczucia wdzięczności uczniowskiej: dostarczał mu środ-

ków umożliwiających Arystotelesowi jego ulubione badania przy-

rodnicze i miał też wznieść na cześć filozofa posąg spiżowy, jeśli

można zaufać napisowi widniejącemu na późnej kopii posągu:

[Yl]6v

Nikorńachowego syna, boskiego Arystotelesa,

Co wszelką posiadł mądrość, wzniósł [posąg] tu Aleksander.

Stosjmki między filozofem a władcą popsuły się dopiero, kiedy

Aleksander zawładnąwszy uprzednio terytoriami azjatyckimi do-

stępnymi wpływom obcym, jak Syria, Egipt, częściowo nawet Ba-

bilonia, stał się panem Persji właściwej, kraju o swoistej kulturze,

którego zdobywca nie usiłował nawet zhellenizować. Król mace-

doński przybrał wówczas tytuł króla Azji i poniechał, ciasnych już

w jego oczach, panhelleńskich koncepcji politycznych Arystotelesa,

opartych na przeświadczeniu o wyższości Hellenów nad barbarzyń-

cami 8 , przeciwstawiając im swą światowładczą politykę organicz-

nego zespolenia Wschodu z Zachodem i wzajemnego ich przenik-

nięcia się — politykę wymagającą zniwelowania istniejących różnic

plemiennych i kulturalnych 4 . Do dalszego ochłodzenia stosunków

między Arystotelesem a Aleksandrem przyczyniła się — mimo

obiektywnej postawy, którą zachował filozof 5 — sprawa Kalliste-

nesa, siostrzeńca Arystotelesowego, który towarzyszył Aleksandrowi

jako historyk do Azji i, oskarżony niewinnie o udział w spisku prze-

ciw królowi, został na jego rozkaz stracony (ok. 327).

W czasie pobytu w Macedonii' Arystoteles wyjeżdżał kilka-

krotnie do rodzinnej Stagiry, szukając w jej murach odosobnienia,

sprzyjającego pracy badawczej. Być może, że spędził tam ostatnie

miesiące tego okresu swego życia.

' Na wiosnę 334 Arystoteles, głośny już wówczas filozof i nauczyciel,

przyjaciel i protegowany Aleksandra i jego namiestnika Antypatra,

powrócił do Aten, gdzie bawił przez następnych lat dwanaście.

Założona przez niego szkoła mieściła się zrazu w północnej części

Aten, w krużgankach, peripatoj (stąd miano szkoły perypatetycżnej)

świętego obwodu poświęconego Apollonowi Lykejskiemu. Stąd

wzięło swą nazwę LiceuniJ Późniejsza jego siedziba znajdowała

się we wschodniej części miasta, przed Bramą Diocharesa; nowe

to pomieszczenie zostało w tym celu wynajęte, Arystoteles bowiem,

będąc metojkiem, nie mógł posiadać ziemi w Attyce/Liceum stało

się terenem intensywnej działalności Arystotelesa jako badacza,

nauczyciela i organizatora nauk i zaćmiło wkrótce znaczeniem

swym Akademicj na^ której cze*łe s'tał wówczas (od r. 339/8) Kseno-

krates".

'Organizacja Liceum przypomina późniejsze uniwersytety:

oprócz filozofii uprawiano tam w dużym zakresie inne nauki, za-

równo humanistyczne (historię polityczną, ustrojową, historię

kultury i literatury, retorykę), jak astronomię, fizykę, a zwłaszcza

nauki biologiczne (fizjologię, zoologię, botanikę, medycynę i i.).

Nie znaczy to, by zainteresowanie naukami szczegółowymi usunęło

w cień spekulację metafizyczną i inne dociekania filozoficzne. (Poza

tym wzorowane było Liceum na Akademii: uczniowie, zwani

tu i tam przyjaciółmi, odbywali wspólne biesiady (syssitia i sympo-

sia), których regulamin był ściśle określony przez, samego Arysto-

telesa.

• f Niespodziana śmierć Aleksandra Wielkiego (323) położyła kres

działalności Liceum. W związku ze zmienioną sytuacją polityczną

Arystoteles został oskarżony—jak ongi Sokrates — o bezbożność

i musiał ratować się ucieczką (323). Celem jej była posiadłość odzie-

dziczona przez Arystotelesa po matce, w mieście Chalkis na Eubei.

Po upływie jednego zaledwie roku organizm Arystotelesa, wyczerpa-

ny przejściami psychicznymi — znoszonymi, jak o tym świadczą

zachowane fragmenty jednego z jego listów do Antypatra, z nie-

wzruszoną równowagą ducha — uległ chorobie żołądka > (322).

PISMA ARYSTOTELESA

Zachowane pod imieniem Arystotelesa pisma, które są drobną

częścią jego twórczości (por. niżej s. XVII), dzielą się na pisma li-

terackie, tzw. egzoteryczne (X ÓYOI iĘwrepucol), o formie przeważnie

dialogicznej, i pisma szkolne, akroamatyczne (K6~(0i / &x.poa.[i.(x.TiY.ol),

„przeznaczone do wysłuchania", czyli wykłady. Z pierwszych,

których walory stylistyczne starożytność ceniła niezmiernie wysoko,

doszły nas nieliczne tylko fragmenty; ilość ich wzrosła w ostatnich

latach dzięki intensywnym poszukiwaniom, a i w przyszłości wzrastać

może — podobnie jak to, co posiadamy z pism szkolnych — zwłasz-

cza na skutek opracowania niezupełnie jeszcze wyzyskanych ko-

Wstęp

mentarzy greckich i bizantyńskich oraz arabskiej literatury arysto-

tclicznej.

Do pism literackich, z których stosunkowo najwięcej zachowało

się fragmentów, należą m. i.:

7tepl <piXoaoctac (De philosophia, 0 filozofii)

nepl Tdfya&ou (De bono, O dobru)

E U 8 TJ | JIOC ^ rapl łux^S. (Eudemus sive de anima, EudetnoSj czyli

0 duszy)

7rpoTpe7mxóc (Protrepticus, Z M H ta do filozofii, Protreptyk)

7tepl t8etov (De ideis, O ideach).

Podkreślić należy, że dialogi Arystotelesa, przynajmniej później-

sze z nich, różniły się od Platońskich. Był to raczej nowy rodzaj

literacki: dialogowane dyskusje naukowe, w których Arystoteles

sam występował jako kierujący rozmową.

Pisma szkolne, tj. wykłady, czyli pisma akroamatyczne stanowią

tzw. Go rpus Aristo telicu m (CA) i d zielą się n a:

I. Pism? logiczne, zwane od czasów średniowiecznych Organon

1 obejmuj?ce sześć rozpraw:

1. xaTT,Yoptat (Categoriae, Kategorie 1 )

2. ropl łp[xir)ve£ac (De interpretatione, 0 wyrażaniu sie)

3. dvaXuTixot 7tpÓTepa (Analytica priora, Analityki pierwsze)

4. dtvaXuTi.xa OaTEpa (Analytica posteriora, Analityki drugie)

5. T07uxa (Topica, Topika)

6. -n;epl ao<pi.cmxtdv IXśyxxov (Do sophisticis elenchis, Sofizmaty)

II. Pisma metafizyczne zebrane w dziele:

A <po<jix<£ (Metaphysica, Metafizyka).

III. Pisma z dziedziny filozofii przyrody, nauk przyrodniczych,

matematyki i psychologii:

1. cuaw^ axpóa<nc (Physica, Fizyka)

2. 7tept oupavoQ (De caelo, O niebie)

3. Trepl ye^iaetaą xal (p&opac- (De generatione et corruptione,.

O powstawaniu i ginięciu)

4. (xeT£o>poXoY»ta (Meteorologica, Meteorologia)

5. TOpl xi Coia laroptat (De animalium historia, Historia zwierząt)

6. 7repl Ccpoiv |iopti>yv (De partibus animalium, Anatomia zwierząt)

7. nepl ^(ótdv Yevćoewc (De generatione animalium, Rozmnażanie

sie zwierząt)

{

)

;

(

i ę

)

■

Arystoteles - Etyka Nikomachejska.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: