OBRONA NARODOWA
A BEZPIECZEŃSTWO POLSKI
(materiał pomocniczy w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie)
NYSA 2004
Będąca częścią natury ludzkość, a w niej życie każdej osoby, poddana jest działaniom potężnych, ale niszczących sił natury, a także nie mniej groźnym siłom i wytworom samej ludzkości, które od zarania dziejów sieją śmierć i zniszczenie. Zmusza to kolejne pokolenia do olbrzymich wysiłków obronnych, by zabezpieczyć się przed zagrożeniami. To właśnie od skuteczności zabezpieczenia się przed zagrożeniami, jakie niosą siły natury i destrukcyjna działalność człowieka, zależały i zależą losy narodów, a tym samym życie i szczęście kolejnych pokoleń i każdej ludzkiej jednostki. Stąd też zapewnienie trwałego bezpieczeństwa życia każdej osoby, społeczności lokalnej i całego narodu jest największą potrzebą i wartością ludzką, stanowiąc zarazem fundamentalny cel państwa jako najwyższej formy organizacji życia narodowego. Wchodząc w dorosłe życie każdy młody człowiek włącza się w proces tworzenia największego wspólnego dobra narodowego, jakim jest bezpieczeństwo narodowe, dające podstawy do szczęśliwego życia w wolności, pokoju i dobrobycie.
Organizacja społeczeństwa, zasobów materialnych i usług oraz terytorium w celu ochrony, zapobiegania i przeciwdziałania istniejącym i potencjalnym zagrożeniom niemilitarnym i militarnym godzącym w bezpieczeństwo narodowe stanowi właśnie obronę narodową, w której udział każdej Polki i Polaka jest realizacją konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny.
To właśnie od sprawnej i silnej obrony narodowej – zarówno jej cywilnej, jak i wojskowej organizacji – zależeć będzie bezpieczeństwo Polski, a tym samym życie i pomyślność Polaków dzisiejszego i przyszłych pokoleń, a w dużej mierze także bezpieczeństwo całej Europy.
POJĘCIE ORAZ ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO I OBRONY NARODOWEJ
BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE
Szczęście i mądrość ludzka a bezpieczeństwo
Człowiek rodząc się otrzymuje od rodziców największy dar – życie i opiekę w okresie największej bezbronności życiowej, jaką jest niemowlęctwo i dzieciństwo. Rodzimy się po to, aby korzystać z życia. Szczęście nie jest niczym innym jak korzystaniem z życia w sposób zgodny z naszą naturą. Rodzimy się więc po to, abyśmy byli szczęśliwi. Mądry człowiek działa tak, aby zapewnić sobie długie i dobre życie, dbając przede wszystkim o swoje życie i zdrowie.
Ludzie stanowiąc część natury, podlegają bezwzględnemu jej prawu: „Ma prawo do życia tylko to, co zdoła się obronić”. Jednocześnie środowiska społeczne – zarówno w skali lokalnej, państwowej, jak i międzynarodowej – cechuje ciągła walka o przetrwanie, zasoby, pracę, pozycję, władzę, terytoria, rynki zbytu itp.
Potrzeby ludzkie a bezpieczeństwo
Przez całe swoje życie ludzie, w zależności od przynależności do określonych kręgów kulturowych, wyrażają rozmaite potrzeby i dążą do ich zaspokojenia. Hierarchia potrzeb ludzkich wskazuje na konieczność ich zaspakajania we wspólnocie społecznej, jaką jest naród. Wynikają stąd następujące skłonności i potrzeby wspólnotowe:
1. Skłonność do integracji ze wspólnotą narodową.
2. Skłonność do zdobycia szacunku innych osób dla swej osoby oraz innych wspólnot dla swej wspólnoty – potocznie skłonność ta zwie się ambicją lub poczuciem godności narodowej.
3. Skłonność do zapewnienia sobie i swoim bliskim bezpieczeństwa, w szczególności zabezpieczenia od biedy i do ograniczenia indywidualnej swobody decyzji.
Naród i interesy narodowe
Tym, co łączy poszczególne jednostki w naród i co wyróżnia dany naród spośród innych oraz co jest przedmiotem obrony narodowej – jest tożsamość narodowa. Jej podstawowymi elementami są: wspólna przeszłość dziejowa, wspólny język, wspólna kultura, religia, struktury życia ekonomicznego, instytucje polityczne i prawne oraz wspólne terytorium – ojczyzna.
Wspólnota narodowa reprezentuje interes narodowy, określany jako; zespół ogólnych i stałych celów, na których rzecz naród działa. Cele te obejmują, potrzebę zjednoczenia się dla zabezpieczenia przed agresją, do podnoszenia standardów życia i dla utrzymania narodowej i międzynarodowej stabilności.
Państwo i racja stanu
Do realizacji swoich interesów narodowych naród tworzy państwo jako podstawową formę organizacji życia politycznego społeczeństwa narodowego zajmującego określony obszar terytorialny i podporządkowanego jednemu ośrodkowi suwerennej władzy politycznej, która jest władzą państwową.
Oznacza to, że jest ona wykonywana za pośrednictwem instytucji państwowych i za pomocą swoistych instrumentów, do których należy przede wszystkim prawo; jej najistotniejszą cechą, odróżniającą od innych typów władzy, jest możliwość użycia legitymowanej siły fizycznej (przymusu państwowego).
Głównym celem i motywem działania państwa jest zabezpieczenie interesów narodowych. Istotą państwa – jest kondensowanie rozproszonej energii zbiorowości, dzięki czemu staje się ono autorytetem zdolnym tę zbiorowość ochraniać oraz gwarantować ład, bezpieczeństwo i przestrzeganie praw.
W dzisiejszych warunkach treść polskiej racji stanu jest prosta i zrozumiała dla wszystkich: umacnianie odzyskanej niedawno suwerenności i niezawisłości, umacnianie bezpieczeństwa państwa, sprzyjanie gospodarczemu i cywilizacyjnemu rozwojowi narodu i społeczeństwa, budowanie pozycji i prestiżu na scenie międzynarodowej, zwłaszcza w Europie i wśród sąsiadów.
Współcześnie wyrazem patriotyzmu jest służba nauka i praca Polsce oraz przygotowanie i gotowość do obrony Ojczyzny. Tylko w powszechnym uczestnictwie Polaków w tworzeniu siły Polski i jej obronie jest szansa na bezpieczeństwo i pomyślność obecnego i przyszłych pokoleń
Pojęcie bezpieczeństwa narodowego
Bezpieczeństwo, będąc naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych; jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia.
Tradycyjne bezpieczeństwo narodowe było utożsamiane przede wszystkim z siłą wojskową według uproszczonego schematu: zagrożenie to agresja, a bezpieczeństwo to obrona militarna.
Współczesne składniki bezpieczeństwa to – obok aspektów wojskowych i politycznych – czynniki gospodarcze i technologiczne, zasoby surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. Koncepcje bezpieczeństwa należy poszerzyć o sprawy związane z zachowaniem narodowej tożsamości oraz zapewnieniem właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym współczesnego świata. Zyskał na znaczeniu także „ludzki wymiar” bezpieczeństwa, czyli poszanowanie podstawowych praw i swobód obywatelskich.
W procesie tworzenia bezpieczeństwa międzynarodowego żywotne interesy narodowe mają przewagę nad interesami międzynarodowymi.
Bezpieczeństwo narodowe tworzy cały naród każdego dnia, pracą swych umysłów, serc i rąk zwiększając siłę narodową, chroniąc swe wartości oraz interesy narodowe i broniąc ich przed nieustannymi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, a także tworząc sprzyjające naszym interesom warunki w środowisku międzynarodowym.
Polityka bezpieczeństwa państwa obejmuje wypracowanie strategii bezpieczeństwa oraz kierowanie przygotowaniem środków do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa narodowego w koordynacji z innymi państwami oraz instytucjami bezpieczeństwa międzynarodowego.
Obrona narodowa
Pojęcie obrony narodowej
Jeśli bezpieczeństwo narodowe jest najwyższą potrzebą i wartością narodu oraz głównym celem działań państwa, to obrona narodowa jest jego strukturą realizacyjną, a więc główną organizacją i zarazem główną funkcją, która chroni wartości narodowe i broni ich przed nieustannymi zagrożeniami – zewnętrznymi i wewnętrznymi, militarnymi i niemilitarnymi.
W ujęciu funkcjonalnym obrona narodowa to działalność, mająca na celu odpowiednie przygotowanie i wykorzystanie sił i środków będących do dyspozycji państwa w celu przeciwdziałania wszelkiego rodzaju zagrożeniom zewnętrznym i wewnętrznym godzącym w interes narodowy.
Dotychczasowe – wąskie (militarne) a współcześnie – szerokie (powszechne) postrzeganie obrony narodowej
Współczesne zagrożenia niemilitarne, które niosą zarówno siły przyrody
(klęski żywiołowe, epidemie, zmiany klimatyczne itp.), jak i negatywne skutki działalności ludzkiej (katastrofy techniczne, dewastacja środowiska naturalnego, upadek moralności, bezrobocie, trujące środki chemiczne, środki promieniotwórcze, terroryzm, narkotyki, przestępczość, nielegalna migracja itp.) są równie groźne w skutkach dla narodów i państw jak wojny. Stąd też powszechnie przyjmuje się, że we współcześnie bezpieczeństwo narodowe, obrona narodowa obejmują w coraz większym stopniu, oprócz siły militarnej, zdolności ochrony i ratownictwa ludności, substancji materialnej i środowiska przed zagrożeniami niemilitarnymi. Co więcej, do przeciwdziałania zagrożeniom niemilitarnymi i usuwania ich skutków konieczne jest, i to w coraz większym zakresie, użycie sił zbrojnych, postrzeganych dotychczas głównie jako narzędzie walki zbrojnej państwa.
Narzędzia i środki obrony narodowej
Narzędzia współczesnej obrony narodowej to: struktury organizacyjne – organy władzy, służba zagraniczna, siły zbrojne, służby wywiadu, policja, straż graniczna, straż pożarna, placówki naukowo – badawcze, obiekty i ośrodki kultury, służby inspekcyjne, stowarzyszenia pozarządowe oraz narzędzia niematerialne – morale narodowe, strategia polityki państwa, prawo państwowe, nauka, edukacja i inne.
Środki obrony narodowej to: środki polityczne obrony narodowej, środki gospodarcze obrony narodowej, wojskowe, bezpieczeństwa publicznego i powszechnego, naukowo-techniczne obrony narodowej, ekologiczne, normatywne oraz środki ideologiczne obrony narodowej.
Całość środków obrony narodowej można podzielić na środki powszechne stosowane w codziennej ochronie, a także w zabezpieczaniu wartości i interesów narodowych, oraz środki wojskowe traktowane jako ostateczny decydujący środek obrony narodowej.
Ogólna struktura obrony narodowej
Na strukturę obrony narodowej składają się dwa aspekty: cywilny i wojskowy, są ze sobą ściśle powiązane relacjami współpracy i koordynacji na szczeblu centralnym i terytorialnym oraz przygotowane do wzajemnego wsparcia swoich działań w czasie pokoju i w okresie kryzysu czy ewentualnej wojny.
KONSTYTUCYJNE USTAWOWE CELE
I ZADANIA ORAZ OBOWIĄZKI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO
I OBRONY NARODOWEJ
Prawo, najogólniej rozumiane jako ogół norm obowiązujących na określonym terytorium, jest podstawą ładu i porządku społecznego, a zarazem podstawą organizacji i funkcjonowania państwa, również w zakresie bezpieczeństwa i obrony narodowej. To właśnie stan prawa oraz mechanizmy jego przestrzegania i egzekucji stanowią podstawowy i konieczny warunek sprawności państwa we wszystkich dziedzinach życia. Złe prawo, a nawet dobre, ale nieegzekwowane, to anarchia – nieuchronny zwiastun upadku państwa i katastrofy narodowej.
Funkcje państwa i podmiotów prawa państwowego
w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej
Bezpieczeństwo jest wartością pierwotną wobec innych, a potrzeba bezpieczeństwa stała się decydującym czynnikiem państwowotwórczym. Zatem pierwszym i niezbędnym warunkiem pomyślnego rozwoju państwa było jest i będzie zapewnienie bezpieczeństwa.
Najpowszechniejszy podział funkcji państwa pozwala wyróżnić: funkcję wewnętrzną, gospodarsko – organizatorską, socjalną, kulturalno – wychowawczą oraz zewnętrzną.
Funkcja wewnętrzna wiąże się z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochroną mienia, zdrowia społeczeństwa i środowiska oraz z zabezpieczeniem trwałości w wewnętrznej strukturze stosunków społecznych.
Funkcja gospodarczo – organizatorska polega na organizowaniu życia gospodarczego i stwarzaniu warunków do rozwijania działalności gospodarczej, a w konsekwencji do tworzenia materialnych podstaw bezpieczeństwa narodowego.
Funkcja socjalna to działania na rzecz ubezpieczeń społecznych, ochrona zdrowia, pomocy społecznej oraz rozwiązywania problemów na rynku pracy i wykorzystania zasobów ludzkich.
Funkcja kulturalno-wychowawcza obejmuje przedsięwzięcia na rzecz wpajania wiedzy i zdobyczy cywilizacyjnych, rozpowszechniania dóbr kulturowych, upowszechniania idei i wartości oraz kształtowania postaw i zachowań obywatelskich.
Funkcja zewnętrzna to zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz, rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami, a także rozwijanie przepływu informacji i kontaktów międzyludzkich.
Interesy bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej
w prawie polskim
Z punktu widzenia bezpieczeństwa i obrony narodowej zasadnicze znaczenie ma treść art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, w którym stwierdza się, że „ Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Bezpieczeństwo podniesione zostało do rangi podstawowej zasady konstytucyjnej, a wymienione wartości należy traktować głównie jako obszar aktywności państwa.
Państwo jest zobowiązane do ochrony życia (art.38), nietykalności i wolności osobistej (art.41.1); chroni własność i prawo do dziedziczenia (art.21.1) oraz pracę (art.24 i 65.5); zwalcza choroby epidemiczne i zapobiega skutkom degradacji środowiska (art.68.4).
Państwo jest również gwarantem podstawowych praw obywateli. Każdy obywatel ma prawo do: bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art.66.1), ochrony zdrowia (art.68.1), zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego (art.67.1), wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art.54.1), organizowania pokojowych zgromadzeń (art.57) i zrzeszania się (art.58).
Przepisy Konstytucji formują obowiązki obywateli, które mają ścisły związek z bezpieczeństwem i obroną narodową. Najważniejsze z nich to: wierność RP i troska o dobro wspólne (art.82), przestrzeganie prawa (art.84), obrona ojczyzny (art.85.1), dbałość o stan środowiska i odpowiedzialność za spowodowanie jego pogorszenia (art.86).
Należy podkreślić, że ograniczenia wolności i praw obywatelskich oraz działalności gospodarczej mogą być wprowadzone wyłącznie ze względów bezpieczeństwa jako nadrzędnego interesu państwa: „Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób (art.31.3).
Szczegółowe uregulowania spraw bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej ujmują ustawy i wydane na ich podstawie rozporządzenia jako źródła powszechnie obowiązującego prawa.
Interesy szeroko rozumianego bezpieczeństwa wyrażają również:
· przepisy prawa karnego;
· kodeks wykroczeń;
· przepisy prawa administracyjnego.
Skonkretyzowane w ustawach wartości, wchodzące w zakres szeroko rozumianego bezpieczeństwa narodowego dotyczą m.in.:
· bezpieczeństwa zewnętrznego państwa;
· bezpieczeństwa wewnętrznego państwa;
· ochrony życia i zdrowia obywateli;
· gwarancji wolności myślenia i działania obywateli;
· ochrony i korzystania z zasobów środowiska;
· tworzenia społecznych, gospodarczych, naukowych i kulturowych warunków rozwoju.
Rola organów władzy w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego
i obrony narodowej
Podstawą organizacji i sprawnego funkcjonowania demokratycznego państwa jest zasada trójpodziału i równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Podział ten stanowi swoisty pomnik europejskiej kultury prawnej, pozostając żywą i w dalszym ciągu przydatną zasadą.
Władzę ustawodawczą w Polsce sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą – Prezydent i Rada Ministrów, władzę sądowniczą – sądy i trybunały. Każda z nich uczestniczy w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej, koncentrując się na działaniach stanowiących ich istotę, wynikającą z konstytucyjnej roli w państwie.
Parlament
W procesie tworzenia podstaw bezpieczeństwa narodowego Sejm i Senat odgrywają szczególną rolę, polegającą na stanowieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego w postaci ustaw. Parlament ponadto może podejmować uchwały, wśród których występują akty normatywne, a także realizując funkcję ustrojodawczą – dysponuje prawem dokonywania zmian w obowiązującej Konstytucji (art.235).
Obie izby parlamentu odgrywają również rolę kreacyjną, polegającą na powoływaniu i odwoływaniu konstytucyjnie wskazanych centralnych organów państwa: mają prawo kontroli wykonywania ustaw, a Sejm dysponuje prawem kontroli rządu i ministrów.
Rola kontrolna parlamentu przejawia się również w działalności organów wewnętrznych Sejmu i Senatu, spełniających funkcje pomocniczą. Chodzi tu przede wszystkim o komisje parlamentarne – np. Komisję Obrony Narodowej, Komisję Spraw Zagranicznych i Komisję ds. Służb Specjalnych.
Zakres kompetencji Komisji Obrony Narodowej obejmuje kwestie obrony państwa, dotyczące zwłaszcza działalności sił zbrojnych, systemu oraz funkcjonowania obrony terytorialnej kraju i obrony cywilnej, wykonywania obowiązków w dziedzinie wzmacniania obronności przez organy państwowe i przedsiębiorstwa, organizacje społeczne i spółdzielcze oraz przez obywateli, a także sprawy przemysłu obronnego.
Szczególną rolę spełnia Komisja ds. Służb Specjalnych. Komisja ta opiniuje nie tylko projekty ustaw, lecz również projekty rozporządzeń wykonawczych dotyczących służb specjalnych oraz ocenia akty normatywne w zakresie ich działalności.
Formą działań kontrolnych parlamentu jest także wyrażanie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej oraz na wprowadzenie stanu wyjątkowego i wojennego lub przedłużenie okresu stanu klęski żywiołowej i stanu wyjątkowego.
Prezydent RP
W konstytucyjnym systemie ustrojowym prezydent RP jest ważnym samodzielnym podmiotem, realizującym koncepcję równoważenia władz, a nie tylko częścią dualistycznej władzy wykonawczej.
Ogólną charakterystykę urzędu Prezydenta zawierają przepisy art.126 Konstytucji:
1. Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczpospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej.
2. Prezydent Rzeczpospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
3. Prezydent Rzeczpospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.
Wśród konstytucyjnych uprawnień prezydenta szczególne miejsce zajmują kompetencje w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa w czasie pokoju i wojny.
Konstytucja ustanawia prezydenta najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP. Jest to model zwierzchnictwa biernego, w którym nie mieści się funkcja faktycznego naczelnego dowództwa i kierowania Siłami Zbrojnymi RP.
W czasie pokoju prezydent sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem ministra obrony narodowej, któremu przekazano uprawnienia rzeczywistego kierowania siłami zbrojnymi we współpracy z wojskowymi strukturami dowodzenia, a w szczególności szefem Sztabu Generalnego i dowódcami rodzajów sił zbrojnych.
W myśl art.136 prezydent, na wniosek prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i decyduje o użyciu sił zbrojnych do obrony państwa. Ponadto Prezydent RP określa, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, główne kierunki rozwoju sił zbrojnych oraz ich przygotowań do obrony państwa, a także uczestniczy w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obronny Narodowej i Sił Zbrojnych i może je zwoływać.
Rada Ministrów
Rada Ministrów stanowi główne ogniwo władzy wykonawczej. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, kieruje administracją rządową i sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi.
Zgodnie z art.146 Konstytucji Rada Ministrów odpowiada m.in. za: zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządek publiczny, zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego, sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie obronności oraz coroczne określenie liczby obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.
Minister Obrony Narodowej
Minister Obrony Narodowej jest naczelnym organem administracji państwowej w dziedzinie obronności państwa. Wykonuje on swoje zadania za pomocą Ministerstwa Obrony Narodowej. Obecnie w skład ministerstwa wchodzi Gabinet Polityczny Ministra – jako organ doradczy – oraz następujące komórki organizacyjne:
· Sekretariat Ministra Obrony Narodowej.
· Departament Administracyjny;
· Departament Budżetowy;
· Departament Infrastruktury;
· Departament Kadr i Szkolnictwa Wojskowego;
· Departament Kontroli;
· &...
h97andriy