ROZWÓJ OPERACJI FORMALNYCH.doc

Rozdział 6

ROZWÓJ OPERACJI FORMALNYCH

Stadium operacji formalnych zaczyna się w wieku 11-12 lat, a kończy w wieku około 16 lat.

Myślenie formalne bazuje na rozwoju operacji konkretnych i funkcjonalnie jest do niego podobne. Choć myślenie na poziomie operacji konkretnych jest logiczne, to jednak ograniczone jest do świata konkretnego. Uwolnienie myślenia od treści i konkretu następuje dopiero po rozwinięciu operacji formalnych. Rozumowanie formalne potrafi uporać się zarówno z tym, co możliwe, jak i z tym, co rzeczywiste. Dziecko potrafi rozumować na temat teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, jak i rozwiązywać problemy hipotetyczne i słowno-pojęciowe. Staje się ono zdolne do introspekcji  i  do myślenia o swoich własnych uczuciach i myślach tak, jakby były one przedmiotami. W tym stadium struktury poznawcze osiągają pełną dojrzałość.

Myślenie na poziomie operacji konkretnych jest odwracalne. W myśleniu formalnym mamy dwie formy odwracalności: inwersja i wzajemność- używane są niezależnie i zostają skoordynowane.

Struktur rozwijające się w stadium operacji formalnych:

Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne – jest to zdolność do rozważania zarówno hipotez, jak i faktów oraz do dedukowania wniosków na podstawie hipotetycznych przesłanek. ( rozumowanie, które „wyciąga dedukcyjne konkluzje z przesłanek, które właściwie są hipotezami, a nie faktami weryfikowanymi przez podmiot” –Brainerd). Inną cechą jest zdolność rozważania hipotez, o których sądzi się, że nie są prawdziwe, i mimo tego dochodzenie do logicznych wniosków („przypuśćmy, że węgiel jest biały…”).

Rozumowanie naukowo-indukcyjne - to myślenie od szczegółu do ogółu, typowe dla uczonych. Osoby zdolne do rozumowania formalnego potrafią zbadać wszelkie relacje w zadaniach konkretnych lub hipotetycznych. Rozumowanie kombinatoryczne- branie pod uwagę kilku zmiennych nie jest możliwe na poziomi operacji konkretnych- dzieci potrafią poprawnie rozumować tylko wtedy gdy mają do czynienia z jedną zmienną i gdy przyczyny da się wyjaśnić bezpośrednio na podstawie obserwacji. Rozumowanie formalne wykracza poza obserwację. Zależności między zmiennymi muszą ostać zbudowane na drodze rozumowania oraz zweryfikowane poprzez systematyczne eksperymentowanie. (doświadczenie z barwnymi cieczami oraz doświadczenie z wahadłem).

Abstrakcja odzwierciedlająca – jest to abstrahowanie nowej wiedzy z wiedzy istniejącej poprzez odzwierciedlenie lub myślenie. Abstrakcja odzwierciedlająca zawsze wykracza poza to, co jest możliwe do zaobserwowania, i stanowi podstawowy mechanizm poznania logiczno –matematycznego. Abstrahowanie odzwierciedlające jest to wewnętrzna myśl lub refleksja oparta na dostępnej wiedzy. Na poziomie operacji formalnych wewnętrzna refleksja może doprowadzić do powstania nowej wiedzy- nowej konstrukcji. Nie jest to możliwe w stadium operacji konkretnych. Ciekawym przykładem abstrahowania odzwierciedlającego są analogie. Wymagają one budowania i porównywania relacji między obiektami, wobec których są dokonywane. Wg. Piageta do analogi można dojść tylko poprzez abstrahowanie odzwierciedlające- nie da się ich wydedukować bezpośrednio z doświadczenia.

Dwa główne typy operacji rozwijanych w stadium formalnym:

Operacje zdaniowe lub kombinatoryczne: Rozumowanie w stadium operacji formalnych jest pod wieloma względami podobne do logiki formalnej ( w tym rachunku zdań), używanej przez logików. Takie myślenie jest logiczne, abstrakcyjne i systematyczne.  Do badania wykorzystywania przez dzieci operacji zdaniowych Piaget wykorzystał doświadczenie z wahadłem ( co odpowiada za szybkość drgań wahadła? – pojedynczy czynnik lub jakaś ich kombinacja. Czynniki: długość sznurka, ciężar wahadła, wysokość wychylenia oraz siła napędu nadawana ciężarkowi.) Rozumowanie dzieci składa się z kilku kroków, obejmuje generowanie hipotez, planowanie, przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków. Dzieci tworzą kombinacje czynników, żeby zbadać wpływ na szybkość ruchów wahadła. Procedury kombinatoryczne pozwalają im formułować wnioski niezawodne, pewne.

Formalne schematy operacyjne: są mniej abstrakcyjne niż schematy zdań i bardziej przypominają rozumowanie naukowe niż operacje zdaniowe. Przykładem mogą być: proporcja ( jak w doświadczeniu z dźwignią, dzieci muszą zrozumieć proporcje, długość ranienia dźwigni i ciężar) oraz prawdopodobieństwo (opiera się na rozumieniu przypadku oraz proporcji).

Rozwój afektywny nie jest niezależny od rozwoju poznawczego. Podobnie jak rozwój poznawczy osiąga najwyższy poziom wraz z całkowitym opanowaniem operacji formalnych. Główne konstrukcje afektywne, powstające w tym stadium, oparte są na tych, które utworzone zostały w stadium operacji konkretnych. Rozwój uczuć normatywnych, autonomii i woli w fazie operacji konkretnych prowadzi do konstrukcji uczuć idealistycznych oraz dalszego rozwoju osobowości w fazie operacji formalnych. Wg. Piageta kształtowanie osobowości następuje wtedy, gdy dorastający młody człowiek ma już w pełni rozwinięte operacje formalne i stara się przystosować do życia w grupie, do świata pracy, zjąć miejsce pełnoprawnego członka społeczeństwa. Osobowość odzwierciedla wysiłki jednostki, by przystosować się do społecznego świata dorosłych oraz by go zmienić. Jest to, w jakiejś części, podporządkowywanie ja dyscyplinie.

Rozwój rozumowania moralnego zaczyna się w stadium sensomotorycznym i osiąga swój najwyższy poziom wówczas, gdy uczuciowość i operacje formalne są już w pełni rozwinięte. Reguły: są rozumiane jako warunek konieczny współdziałania, dzieci dochodzą do takiego rozumienia reguł, które pozwala na ich zmianę przy porozumieniu się z pozostałymi uczestnikami gry. Wcześniej sądziły, że reguły są stałe i narzucone z zewnątrz.

Kłamstwo: uważane jest za złe dlatego, że podważa zaufanie; ważnym kryterium są też intencje, kłamstwo jest to intencjonalne wprowadzenie w błąd, powstrzymanie się od kłamstwa jest niezbędne do współpracy.

Sprawiedliwość: jest pojmowana w relacji do intencji oraz zmiennych sytuacyjnych (okoliczności łagodzących). Piaget nazywa to sprawiedliwością wyrównawczą. Kara nie musi już być wymierzana „równo” w sensie ilościowym.

Piaget zakładał, że normalny i konieczny rozwój poznawczy i afektywny w okresie dorastania wyjaśnia wiele aspektów zachowania młodzieży, przypisywanych wcześniej dojrzewaniu i pobudzeniu seksualnemu. Egocentryzm jest nierozłącznie związany ze wszystkimi fazami rozwoju. W okresie dorastania wyraża się w przykładaniu kryteriów logiki do jednostkowych i społecznych działań . Dorastający jest „owładnięty mocą logicznego myślenia”. To co nie jest logiczne jest dla niego niesłuszne.  Egocentryzm to niemożność odróżnienia własnego świata od świata „rzeczywistego”. Egocentryzm znajduje swoje odbicie także w niedostatecznym rozumieniu tego, że świat nie zawsze jest uporządkowany logicznie i jego obywatele nie zawsze są logiczni. Dorastający, czyli ktoś z konieczności idealistycznego pokroju prowadzi poszukiwania sposobów zreformowania społeczeństwa. Wg. Piageta dzieje się tak nie tylko na skutek pokwitania, lecz stanowi wynik naturalnego i koniecznego rozwoju poznawczego i afektywnego, który zachodzi w trakcie nabywania operacji formalnych.