Polska plemienna i wczesnofeudalna.doc

Polska plemienna i wczesnofeudalna

-w epoce brązu, od lat około 1300pne panowała między Bugiem a Odrą kultura łużycka, łączona przez naukę z różnymi ludami np. ze wspólnotą celtycko-iliryjsko-słowiańską, głównie jednak z żywiołem prasłowiańskim

-okres łużycki (około 500pne) zbieżny z Atenami Peryklesa, jego najwybitniejszym pomnikiem jest osada w Biskupinie koło Żanina

Biskupin- rolnictwo, hodowla, posługujący się drewnianym radłem, motyką i sierpem

- w okresie łużyckim docierały  na obszary między Karpatami a Bałtykiem impulsy ze świata antycznego, nawiązywano kontakty z Ilirami, germanami, Bałtami, irańskimi Scytami i kulturą przedceltycką; w ceramice pojawiły się zdobienia malarskie i plastyczne oraz ryty figuralne np. sceny polowań, swastyki, trykwetry[1], koła i krzyże jako symbole wierzeń solarnych, budynki uzupełniano niekiedy malowaną polepą[2]

- w okresie lateńskim(od lat ok. 400pne) nastąpiła ekspansja przynależnych do kultury łużyckiej północnych plemion pomorskich, które opanowały znaczną część późniejszych obszarów Polski , zderzając się z falą ludów celtyckich

- udoskonalenie metalurgii i torowanie dróg pewnym formom cywilizacji grecko-rzymskiej co zaznaczyło się wyraźniej dopiero około III wieku pne

- za spadek celtycki uznano obfity zespół surowych głazów i rzeźb granitowych ze znakiem ukośnego krzyża wokół góry Ślęży, rzeźby: dwie figury dzików lub niedźwiedzi tzw „panna z rybą”, tzw „mnich”- podobny do antycznego naczynia z pokrywą- i tzw „grzyb”

- w okresie wpływów rzymskich (lata od 1 do 500 naszej ery) korzystały z osiągnięć dokonanych przez Celtów słowiańskie plemiona Wenedów, wymieniane w Iw. Przez Pliniusza Starszego i Tacyta, a  w wieku II przez aleksandryjskiego geografa Ptolemeusza, który zanotował po raz pierwszy nazwę słowiańskiej osady handlowej na ziemiach polskich: Calisia (Kalisz)- ziemie te leżały poza granicami imperium rzymskiego

- szlak bursztynowy wiodący przez Kalisz nad Bałtyk, docierały przedmioty luksusowe jak                                       * szklane paciorki z Egiptu i Syrii

*  wyroby ze złota, srebra i brązu pochodzenia rzymskiego

* gemmy antyczne oraz wyroby ceramiczne z czarnomorskiej Olbii (terra sigillata)

* Galia i Nadrenia mogły oddziaływać na rzemiosło

- analogie między ornamentem rzymskim a polskim i w ogóle zdobnictwem ludowym; przybierał w tym czasie na sile przemysł metalurgiczny a pewnego rodzaju „kombinat” hutniczo-garncarski powstawał w rejonie Igołomi i Nowej Huty pod Krakowem

Przechodziły także przez Polskę falę ludów germańskich, około VI wieku ne.  wyłoniła się ludność prapolska

-rozrost dużych wsi przemysłowych, wyłania się z wolna spośród masy plemiennej starszyzna która swoim poziomem umysłowym nie odbiegała wiele od otoczenia, do wczesnych czasów należą także groby książęce o bogatym wyposażeniu

- w związku z kształtowaniem się nowych form ustrojowych przyjmowana się też nowa tytulatura m.in. „knędz” (książę)  zapewne pochodzenia gockiego

Lata 500-966 (1130) grody i ich zabudowa

- rozwarstwienie na ludzi wolnych, zależnych i niewolnych, dojrzewała warstwa możnych („mężowie lepsi” bądź „primates”)

- wyrazem tych przemian były wznoszone od VII-VIII wieku grody, spełniały one jedną lub 2 funkcje, mniejsze służyły zabezpieczeniu władzy, większe także obronie ludności; w samej Małopolsce naliczono oprócz osad wiejskich około 300 grodów

- większość „grodzisk”[3] zachowanych w ilości około 2500 z tym że większość ich pochodzi z czasów monarchii piastowskiej

- w Małopolsce (w dawnym kraju Wiślan) zarysowała się wyraziście grupa dużych grodów pierścieniowatych, otoczonych potężnymi drewniano-ziemnymi wałami z dodatkiem kamienia np. Zawada Lanckorońska, Stradów pod Wiślicą( liczący ponad 25 hektarów miał zapewne w IX wieku około 1000 chat i kilka tysięcy mieszk. W obrębie potężnych wałów) , Damice, Piętrówka pod Radomiem, Naszacowice pod Starym Sączem, Grodzisko pod Zatorem, Chełm nad Rabą, Chodlik w powiecie puławskim

- Kraków w Xw zajmował około 50 hektarów powierzchni i górował nad innymi

- takim dużym ośrodkom podporządkowano zapewne po kilka jednostek terytorialnych zwanych opolami

- w wieku IX , X wskutek pomyślnej sytuacji gospodarczej kraju budzącego zainteresowanie handlu zewnętrznego osiągnęły duże znaczenia miasta portowe Szczecin i Wolin

- wykształciły się dwa główne typy kompozycji przestrzennej, albo gród mieścił się na skraju osady ujęty w klamrę wałów podgrodzia, albo okrągły gródek tkwił pośrodku równie kolistej osady

- najstarsze z wałów ziemnych pochodzą zapewne z VII wieku, umocnienia palisadowe ale i przekładkowe datuje się z czasu około VIII wieku (morawskie Mikulczyce, może i Wawel) oraz z IX wieku (Gniezno, Łęczyca, Santok)

- od wieku VIII  rozpowszechniła się konstrukcja rusztowa (przekładkowa) – wznoszono z kładzionych  na przemian  kłód podłużnych i poprzecznych umacnianych ziemią( jest to typowa dla Polski konstrukcja, Poznań, Gniezno, Wolin, Gdańsk, Kołobrzeg, Opole, Wrocław, Wiślica)

- wykształciła się również konstrukcja skrzyńcowo-zrębowa sięgająca swym początkiem czasów prasłowiańskich, znana była bowiem już w Biskupinie, w wieku XII typowa dla grodów ruskich (Kijów, Biełgorodź)

- w Polsce wytworzyły się ośrodki kultu mi. na górze Łysicy, i na Slęży zwanej także Sobótką  

Zachowały się tam spore kręgi i wały kamienne które otaczały miejsce kultu związane zapewne z przyrodą

- brak wiadomości o świątyniach pogańskich u Polan czy Wiślan, sporo natomiast wzmianek odnosi się do budowli  sakralnych u ludów połabskich a zwłaszcza pomorskich; u Luciów każde z plemion miało własną gontynę (kocinę, u Herborda continas) z których najbardziej okazała wznosiła się w Radogoszczu grodzie plemienia Redarów( zw. urbs tricornis) na planie trójkątnym, świątynia ta poświęcona Swarożycowi opierała swój fundament na rogach dzikich zwierząt, jej zewnętrzne ściany pokryte były reliefami bogów i bogin, a wewnątrz mieściły się przybrane w zbroje posągi wśród których górował Swarożyc przez liczne plemiona słowiańskie na równi czczony z rugijskim Światowidem 

- jeszcze w XII wieku Szczecin posiadał 4 pogańskie świątynie, (najwspanialsza była gontyna Trzygłowa ) zdobione zewnątrz i wewnątrz  barwnymi płaskorzeźbami, składały się na nie podobizny ludzi, zwierząt; pośrodku królował posąg bóstwa o trzech przysłoniętych złocistą zasłoną głowach, przechowywano także  cenne naczynia, wysadzane drogimi kamieniami rogi, broń i ozdoby

- opisy gontyn pochodzące z czasu od X- XII wieku potwierdzają istnienie  tych budowli także w okresie rozwiniętej już sztuki romańskiej, pomorze zostało schrystianizowane dopiero przez Ottona Bamberskiego z inicjatywy Bolka Krzywoustego a biskupstwo w Wolinie powstało około roku 1130,

- najwięcej znaleziono wyobrażeń konia –drewniana i brązowa figurka z Wolina, wycięty z kory w Opolu, kilkanaście figurek z drewna, kory i gliny z Gdańska

- na ziemiach polskich przetrwało wiele zabytków pierwotnej rzeźby jednak nie wszystkie można łączyć z Prapolską czy Słowiańszczyzną, kamienie nagrobne „baby” pruskie znane tez w południowej Rusi były rozpowszechnione przez plemiona turkskie, kamienne rzeźby na Pomorzu Gdańskim i na Mazowszu należą do zabytków staropruskich, kamienny posąg Światowida ze Zburcza (Muzeum Archeologiczne Kraków) jest pomnikiem kultury ruskiej

Rzemiosła formowały się w orbicie oddziaływań międzysłowiańskich, np ruskich, wpływów rzymsko-bizantyńskich, z ziem saskich, Skandynawii i Bliskiego Wschodu

- wysoki poziom osiągnęła obróbka drewna przy pomocy narzędzi, znane były koszykarstwo, bednarstwo, tokarstwo- drewniane misy, talerze i kielichy, okładziny noży, rękojeści czerpaków i łyżek (Gdańsk, Niestronno, Opole), wycinano kunsztowne sploty podobne do aryjskich i skandynawskich (ornament krystaliczny i fryz z plecionki zdobią fragment łoża odnalezionego w Opolu)

- usprawnienie koła garncarskiego, wcześniej w Polsce południowej, później od połowy X wieku w Wielkopolsce, pracownie zduńskie używały od tego czasu wyciskanych na dnach znaków fabrycznych

- tkano płótna lniane i wyrabiano materiały wełniane ( szczególny rozwój wzorów XIII wiek)

- wyroby ze srebra rzadziej ze złota,

- z rogu wyrabiano grzebienie nieraz produkowane masowo ryte w ornamenty kreskowe i kółka