Ekonomika rolnictwa – są to zjawiska gospodarcze zachodzące w rolnictwie, a więc związki i zależności, jakie między tymi zjawiskami zachodzą , oraz warunki w jakich powstają i kształtują się. Ekonomia w języku łacińskim oznacza oszczędność. Nauka ekonomii: a) ekonomia ogólna b) ekonomia gospodarcza; Zadania ekonomiki rolnictwa: a) przedstawienie stanu ekonomicznego gospodarki rolnej, podstawowych procesów zachodzących w rolnictwie, oraz głównych bilansów produkcji rolniczej, jej struktury i dynamiki; b) analizę czynników kształtujących poziom produkcji rolniczej na podstawie: - analizy warunków przyrodniczych i regionalnych; - historii, rozwoju rolnictwa i jego sił wytwórczych; - stosunków produkcji w rolnictwie; - polityki ekonomicznej państwa; c) wyjaśnienie prawidłowości wynikających z wewnętrznych powiązań różnych działalności gospodarczych w rolnictwie; d) ukazanie kierunków rozwoju rolnictwa i określenie znaczenia poszczególnych czynników tego rozwoju; Ekonomika rolnictwa powinna: - na podstawie danych statystycznych wyjaśnić funkcjonowanie gospodarki rolnej; - wskazać na zmiany zachodzące pod wpływem stosowanej polityki ekonomicznej, zwłaszcza polityki rolnej; - naświetlić wynikające stąd skutki o charakterze ekonomicznym i społecznym; -opracować metodyki analizy i ekonomicznej oceny przebiegu procesów gospodarczych zachodzących aktualnie w rolnictwie polskim; Metody badań w ekonomice rolnictwa (Urban): Metoda opisowa – opisanie zjawiska i porównanie go z podobnymi w innych gospodarstwach, następnie analiza i wnioskowanie; Metody: -opisowa; - monograficzna; - doświadczalno-eksperymentane;- modelowa; statystyczno-matematyczna; Metoda statystyczno-matematyczna dzieli się na: -metoda programowania liniowego; -metoda planowania programu; - metoda graficznego programowania liniowego; Agrobiznes: -gospodarka żywnościowa; - agregat żywnościowy; - kompleks rolniczo-przemyslowy; - kompleks gospodarki żywnościowej (Woś) – proces wytworzenia żywności, który począwszy od produkcji surowców pierwotnych, a skończywszy na produkcie finalnym; albo wszystkie działania które służą wytworzeniu: 1 wytwórczość rolnicza;2 produkcja przemysłu spożywczego i gastronomii; 3 część produkcji wytwarzających środki produkcji dla rolnictwa;4 części przemysłu kooperujących z przemysłem spożywczym;5usługi produkcyjne dla rolnictwa; W ujęciu szerszym obejmuje człony gospodarki żywnościowej sensu strica oraz inne działy gospodarki narodowej: budownictwo, transport, łączność itp.; Kompleks gospodarki żywnościowej powinien realizować następujące cele ( Hunek): a) zaspokajać zapotrzebowanie społeczeństwa na żywność przy uwzględnieniu odpowiedniego asortymentu i jakości; b) produkować w sposób efektywny i tani; c)zapewnić pracującym w dziale gospodarki żywnościowej odpowiedni standard życia; Właściwości ziemi: - niewzruszalność; - niepomna żalność; - niezniszczalność; - przestrzenność i ograniczoność powierzchni; Określenie wartości użytkowej ziemi: a) zasobność gleb – sumaryczna zawartość składników mineralnych i organicznych; b) żyzność gleby – zespół właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, które zapewniają roślinom optymalne warunki rozwoju; c) urodzajność gleby – pojęcie przyrodnicze oznaczające zdolność do planowania ; d) produkcyjność ziemi – wydajność technologiczna ( plon główny i uboczny w t/ha); e) produktywność ziemi- wartość produkcji w gospodarstwie; Kompleksy glebowo-rolnicze –przydatność gleb do uprawy poszczególnych gru roślin: 1 pszenny bardzo dobry klasa I i II; 2 pszenny dobry klasa IIIa i IIIb; 3 pszenny wadliwy klasa IVa i IVb; 4 żytni bardzo dobry; 5 zbożowo górski; Cena ziemi: a)renta gruntowa – dochód z posiadania użytkowanej ziemi rolniczej; b) renta absolutna – czynsz dzierżawy za użytkowanie nawet najgorszej ziemi; c) renta różniczkowa – nadwyżka wartości produkcji nad kosztami spowodowana korzystnymi warunkami produkcji; - renta różniczkowa I ; - renta różniczkowa II; Praca. Ze względu na formę zapłaty za pracę w rolnictwie możemy wyróżnić: a) właściciele i użytkownicy gospodarstw rolniczych; b) członkowie spółdzielni produkcyjnych; c) osoby pracujące za udział w uzyskanej produkcji; d) członkowie rodzin wymienionych grup; e) robotnicy – stali; - sezonowi; -dochodzący;
Ziemia. Oceniając zasoby ziemi w gospodarstwie, charakteryzujemy następujące jej walory: a)powierzchnia ogólna i jej struktura; b) powierzchnia i struktura użytków rolnych; c) jakość gleb: - klasy bonitacyjne, - wskaźnik udziału gleb dobrych; - hektary przeliczeniowe; - wskaźnik bonitacji gleb; d) wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej; e) ukształtowanie rozłogu gospodarstwa; Powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego(schemat): a)użytki rolne: -grunty orne; - trwały użytek rolny: +łąki; +pastwiska; - plantacje trwałe; b) użytki pomocnicze: -ośrodek gospodarczy; - drogi; - rowy; c) użytki nie rolnicze: - lasy; - wody; - parki; d) nieużytki: - kamieniste wzgórza; - bagna; Powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego to cały obszar określony jego granicami, w którym możemy wydzielić: a) użytki rolne – jest to część ziemi użytkowana rolniczo, do której zaliczamy grunty orne, trwałe użytki zielone (TUZ)( łąki i pastwiska), plantacje trwale (np. sady) , a także ugory i odłogi; b) użytki pomocnicze – zalicza się do nich grunty pod budynkami i urządzeniami, podwórzami, rowami melioracyjnymi itp. Są to grunty, których nie wykorzystuje się bezpośrednio do produkcji rolniczej, ale są one niezbędne do jej prowadzenia; c) użytki nierolnicze – grunty zajęte przez lasy, parki, stawy, jeziora, żwirownie itp.; d) nieużytki – grunty, które ze względu na swoje właściwości nie mogą być użytkowane w żaden powyższy sposób (np. bagna, góry itp., a także ziemia czasowo nieużytkowana). Na podstawie procentowego udziału poszczególnych grup użytków (rolnych, pomocniczych i nierolniczych) oraz nieużytków w ogólnej powierzchni gospodarstwa określana jest struktura powierzchni ogólnej gospodarstwa. Z punktu widzenia produkcji najbardziej interesującą grupą są użytki rolne, wśród których wyróżnia się: a) grunty orne ( GO) – stanowią podstawowy areał użytków rolnych, a ich cechą charakterystyczną jest okresowe odwracanie wierzchniej powierzchni gleby; b) trwałe użytki zielone (TUZ) – łąki i pastwiska – są to grunty porośnięte roślinnością trawiastą, użytkowaną kośnie lub pastwiskowo; c) plantacje trwałe są to grunty pod roślinnością wieloletnią , np. sady, winnice, szkółki drzew, plantacje krzewów, chmielniki, wikliny itp.; Procentowy udział tych grup użytków w łącznej ich powierzchni stanowi strukturę użytków rolnych. Jakość gleb: Do oceny jakości gleb możemy użyć wskaźnika bonitacji gleb lub wskaźnika udziału gleb dobrych. Wskaźnik bonitacji oblicza się według następującego wzoru: wskaźnik bonitacji= suma(ha przeliczeniowe)/ suma(ha fizyczne) gdzie: ha przeliczeniowe= ha fizyczne* współczynnik; Wartość współczynników umożliwiających przeliczanie ha fizycznych na przeliczeniowe występują w tabeli. Hektary przeliczeniowe stanowią podstawę wymiaru podatku rolnego i są zróżnicowane wg okręgów podatkowych. Do oceny jakości gleb w różnych gospodarstwach i okręgach używamy współczynników przeliczeniowych z II okręgu podatkowego. Wskaźnik udziału gleb dobrych to udział gleb klasy I,II,III i 1/3 IV w powierzchni UR gospodarstwa. Przedziały Wskaźnika Bonitacji Gleb ( WBG) określające jakość gleb w gospodarstwie: słabe – do 0,80; średnie 0,81 – 1,20; dobre: 1,21 – 1,60; bardzo dobre powyżej 1,60; wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej( WWRPP); Dokonując waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, uwzględnia się: - jakość gleb wg klas bonitacyjnych; - agroklimat: - warunki wodne; - rzeźbę terenu; Wskaźnik ukształtowania rozłogu: Oprócz jakości gleb z punktu widzenia produkcji roślinnej ważne jest ukształtowanie powierzchni – tzw. Rozłóg gospodarstwa. Rozłóg ziemi jest określany przez kształt powierzchni gospodarstwa oraz lokalizację ośrodka gospodarczego w stosunku do pól. Najlepszy rozłóg z teoretycznego punktu widzenia ma kształt koła lub kwadratu z ośrodkiem gospodarczym położonym centralnie. Dla scharakteryzowania ukształtowania rozłogu można posłużyć się opracowanym przez J. Wolszczana wskaźnikiem (Url): Url= Lr/Li Lr- średnia odległość wszystkich teoretycznych punktów rozłogu od ośrodka gospodarczego ( w praktyce przyjmuje się minimum 100pkt); Li – średnia odległość wszystkich punktów rozłogu o kształcie figury idealnej; dla kwadratu Li=0,3826*a, gdzie a = P, dla koła Li=2/3*r, gdzie r=P/π; P- powierzchnia UR w gospodarstwie; Przedziały określające jakość rozłogu w gospodarstwie: -bardzo dobry 1,00-1,20; - dobry 1,21 – 1,50; średni 1,51 – 1,80; zły – powyżej 1,80; Kategorie zatrudnionych w rolnictwie: a) zawodowo czynni w rolnictwie – pracujący w pełnym i niepełnym wymiarze czasu. Kategoria ta obejmuje rolników pracujących w swoich gospodarstwach, członków ich rodzin, pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy, gdy praca w rolnictwie jest ich głównym zajęciem i źródłem utrzymania. Czas pracy pracujących w gospodarstwie w niepełnym wymiarze czasu powinien wynosić min 3 miesiące ( 504 rbh). b) pełnozatrudnieni – pracujący w rolnictwie w pełnym wymiarze czasu ( pełen etat). W przedsiębiorstwach z najemną siłą roboczą obowiązujący czas pracy w roku wynosi 1920rbh. W gospodarstwach rodzinnych zgodnie z metodyką obowiązującą w Unii Europejskiej czas pracy pełnozatrudnionego wynosi 2200rbh. (Dla porównania w rocznikach statystycznych GUS za pełny wymiar czasu pracy uważa się nie mniej niż 40h tygodniowo.) c) pełnosprawna jednostka siły roboczej – osoba w pełni sprawna do pracy: mężczyzna w wieku 18-65lat(WSP. 1), kobieta w wieku 18-60lat(WSP.1). Młodocianych w wieku przedprodukcyjnym w wieku 15-17 lat (WSP.0,5)i dorosłych w wieku poprodukcyjnym (WSP.0,4) przelicza się na pełnosprawne jednostki siły roboczej przy pomocy współczynników, opartych na kryterium fizjologicznym. d) pełnosprawni – pełnozatrudnieni – pracujący w rolnictwie z uwzględnieniem sprawności i czasu pracy. Oblicza się według następującego wzoru: Liczba pełnosprawnych-pełnozatrudnionych w gospodarstwie= suma liczba osób w grupie*liczba potencjalnych godzin pracy 1 osoby w roku*współczynniknormatywna liczba godzin pracy w roku( 2200rbh) e) Dyspozycyjne zasoby siły roboczej – zasoby siły roboczej wyrażone w jednostkach pełnosprawnych, pomniejszonych o nakłady pracy w gospodarstwie domowym. Na każdą osobę pozostającą w gospodarstwie domowym przeznacza się 0,2 jednostki pełnosprawnej siły roboczej. Trwałe i obrotowe środki produkcji. Środki produkcji to środki i przedmioty pracy używane w procesie produkcji. Dzieli się je na dwie grupy: środki trwałe i obrotowe. Podstawą zaliczenia środków produkcji do trwałych lub obrotowych jest liczba procesów produkcyjnych, w których dany środek bierze udział. Jeżeli dany środek zostaje całkowicie zużyty w jednym procesie produkcyjnym (np. nawozy, paliwo), zalicza się go wówczas do środków obrotowych, gdy uczestniczy w wielu procesach produkcyjnych (np. budynek, maszyna) jest środkiem trwałym. W praktyce, przy podziale środków produkcji na trwale i obrotowe, stosuje się kryterium pomocnicze w postaci wartości pieniężnej. Według obecnie obowiązujących przepisów (zasady te są zmienne) do środków trwałych zalicza się te środki pracy, których jednostkowa wartość przekracza 3500zł. Środki pracy o mniejszej wartości (np. narzędzia, proste urządzenia) traktuje się jako środki obrotowe. Oznacza to, że środki o wartości poniżej 3500zł amortyzuje się w roku zakupu, czyli ich wartość wlicza się w bieżące koszty prowadzenia przedsiębiorstwa. Wyjątek od tej zasady stanowi stado podstawowe zwierząt. Z teoretycznego punktu widzenia zalicza się je do środków trwałych. W systemie ekonomiczno-finansowym traktowane jest jako źródło obrotowe, tzn. nie jest amortyzowane. Trwałe środki produkcji. Oceniając zasoby środków trwałych w gospodarstwie możemy posłużyć się ich wartością(m. in. Wartością odtworzeniową, wartością rynkową, wartością księgową), stopniem ich zużycia oraz sumą rocznych rat amortyzacji. Wartość odtworzeniowa przedmiotu jest równa kosztom jego odtworzenia, z uwzględnieniem stopnia zużycia. Wartość rynkową stanowi najbardziej prawdopodobna cena, możliwa do uzyskania na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych, z późniejszymi zmianami. Umorzenie jest to zmniejszenie wartości środka trwałego na skutek jego użytkowania. Amortyzacja to stopniowe zużywanie się środka trwałego w procesie jego użytkowania i przenoszenie jego wartości na wytwarzany przy jego użyciu produkt. W środkach trwałych gospodarstwa rolnego możemy wydzielić następujące grupy: a) majątek nieruchomy: -grunty, lasy, plantacje trwałe, melioracje, budynki i budowle; b) majątek ruchomy: - środki transportowe; -maszyny i urządzenia; - stado podstawowe; - finansowy majątek trwały; Plantacje trwałe oraz stado odstawowe nie są amortyzowane, zmiany ich wartości w ciągu roku uwzględniane są w rachunku wyników i w bilansie majątkowym gospodarstwa. Zasoby siły pociągowej. Oceniając wyposażenie gospodarstwa w czynniki produkcji pośród środków trwałych ważne miejsce zajmują zasoby siły pociągowej, które ocenić można na podstawie jednostek pociągowych (umożliwiających zsumowanie siły pociągowej żywej i mechanicznej). W tym celu używa się przelicznika: 1 jednostka pociągowa =3,7kW, 1 koń= jedna jednostka pociągowa. Proces produkcyjny w rolnictwie – polega na odpowiednim połączeniu pracy i pozostałych środków produkcji w celu osiągnięcia żądanych efektów produkcyjnych. Produkcja globalna – obejmuje wartość lub ilość wszystkich produktów wytworzonych w gospodarstwie w danym czasie(najczęściej w ciągu roku kalendarzowego). Produkcja globalna całkowita stanowi sumę produkcji globalnej rolniczej, produkcji globalnej nierolniczej oraz wartości sprzedanych usług. Produkcja globalna rolnicza jest to suma produkcji globalnej roślinnej i zwierzęcej. Składają się na nią: - artykuły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego stanowiące produkty główne (np. ziarno zbóż, ziemniaki, siano, mięso, mleko); -artykuły stanowiące produkty uboczne (np. słoma, obornik); - przyrost niezakończonej produkcji roślinnej oraz przyrost pogłowia zwierząt gospodarskich. Obliczyć można ją różnymi sposobami: a) stosując wyjście od produkcji, na podstawie ewidencji podstawowej, np. powierzchnia*plon, lub w produkcji zwierzęcej liczba sztuk*wydajność. Wielkość lub wartość produkcji w tym sposobie oblicza się wg wzoru: Pg=Pr+Pz+Apz+Pu+Pn+Ps+Ppr gdzie: Pg- produkcja globalna; Pr – produkcja roślinna; Pz- produkcja zwierzęca; Apz- artykuły pochodzenia zwierzęcego; Pu- produkcja uboczna; Pn – produkcja niezakończona; Ps- przyrost stada; Ppr – produkty przetwórstwa rolniczego i usługi sprzętem gospodarstwa; b) stosując wyjście od rozchodów(obrotów) , produkcję globalną oblicza się wg wzoru: Pg=Pt+Ow+Spw+Swn+D+deltaSt+deltaPn+deltaZp gdzie: Pt – produkcja towarowa ; Ow- obrót wewnętrzny; Spw- spożycie własne; Swn- świadczenia w naturze; D-dary; delta Stb- przyrost stada; delta Zp- zmiana stanu zapasów; delta Pn- przyrost produkcji niezakończonej; Produkcja globalna stanowi podstawę do obliczania pozostałych kategorii produkcji lub dochodów przez odejmowanie od niej poszczególnych składników kosztów. Produkcja końcowa brutto (Pkb) –jest to produkcja globalna pomniejszona o obrót wewnętrzny. Jest to ta część produkcji globalnej, która może opuścić gospodarstwo rolne. Oblicza się ją dwoma sposobami: a) Pkb=Pg- Ow; b) Pkb=Pt+Spw+Swn+D+deltaSt+deltaPn+delta Zp (na podstawie obrotów). Produkcja końcowa netto (Pkn) – różni się od Pkb o wartość zakupionych i zużytych produktów pochodzenia rolniczego (Zpr). Oblicza się ja wg wzorów: a) Pkn=Pkb-Zpr; b) Pkn=Ptn+Spw+Swn+D+deltaSt+delta Pn+deltaZp (wychodząc od obrotów); gdzie Ptn-produkcja towarowa netto, czyli produkcja towarowa pomniejszona o wartość zakupionych produktów rolniczych (Zpr). Produkcja towarowa brutto – suma produktów rolnych sprzedanych poza gospodarstwo. Produkcja towarowa brutto – zakupione produkty wolne na cele produkcyjne= produkcja towarowa netto; Towarowość – stosunek produkcji towarowej do globalnej lub końcowej; Produkcja czysta( odpowiednik PKB) nowo wytworzona produkcja przez pracę w rolnictwie i konkretnym gospodarstwie rolniczym. Pkn- Zpn=Pczb gdzie Zpn – zakupy produktów pochodzenia nierolniczego; produkcja globalna – nakłady materialne( surowce pochodzenia rolniczego własne i zakupione, surowce pochodzenia nierolniczego i amortyzacja)(Pczn=Pczb-A) =produkcja czysta netto; Dochód gospodarstwa – przyrost nowej wartości uzyskanej w wyniku procesu produkcyjnego wyrażony w pieniądzu. Dochód globalny ( w skali całej gospodarki jest odpowiednikiem produktu krajowego brutto); produkcja końcowa brutto (wartościowa)- wartość zużytych środków produkcji i usług( nakłady materialne)= dochód globalny (produkcja czysta); Dochód rolniczy – część dochodu globalnego , który pozostaje w dyspozycji rolnika po opłaceniu wszystkich należnych świadczeń – kosztów majątkowych(podatki, oprocentowanie kredytów, najem siły roboczej; itp.) Przeznaczenie dochodu: 1konsumpcja; 2 zakumulowany; Metody obliczania: 1 produkcja końcowa brutto – nakłady materialne= produkcja czysta; produkcja czysta – świadczenia= dochód rolniczy; 2 spożycie naturalne+ produkcja towarowa – przyrost (ubytek) zapasów = produkcja końcowa; produkcja końcowa – nakłady materialne pochodzenia nierolniczego= produkcja czysta ; produkcja czysta- świadczenia= dochód rolniczy; dochód osobisty to dochód rolniczy+ dochody z zewnątrz ( pensja żony z zakładu pracy); dochód dyspozycyjny= dochód osobisty+ amortyzacja; dochód z zarządzania= dochód rolniczy netto- oplata pracy własnej- zaangażowanie ziemi- zaangażowanie kapitału własnego; dochód czysty: produkcja globalna – całkowite koszty produkcji= dochód czysty gospodarza indywidualnego; albo dochód rolniczy- wynagrodzenie za pracę gospodarza i jego rodziny we własnym gospodarstwie = dochód czysty gospodarza indywidualnego; dochód bezpośredni: produkcja końcowa – całkowite koszty produkcji= dochód bezpośredni; Kategoria rachunkowa stosowana w projektowaniu reorganizacji gospodarstwa metodą planowania programu. Dochód rolniczy wg standardów UE: produkcja końcowa- koszty bezpośrednie produkcji roślinnej i zwierzęcej= nadwyżka bezpośrednia – koszty pośrednie rzeczywiste= dochód rolniczy brutto – amortyzacja= dochód rolniczy netto;
Metody obliczania amortyzacji: amortyzacja – od strony rachunkowej – dokonywanie odpisów amortyzacyjnych jako działalność rachunkowa; amortyzacja – jako element kalkulacyjny w toku podejmowania decyzji produkcyjnych; Rola amortyzacji w nie dopuszczeniu do dekapitalizacji majątku gospodarstwa (inwestycje i remonty); ...
DagaD91