LESZEK MAGIERA, ROBERT WALASZEK
MASAŻ SPORTOWY
Z ELEMENTAMI
ODNOWY BIOLOGICZNEJ
:
Kraków 2003
Recenzenci:
Prof. dr hab. Tadeusz Kasperczyk Dr n.med. Emil Staszków
Copyright by Wydawnictwo BIOSPORT, Kraków 2003
Wszystkie prawa zastrzeżone.
Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części książki bez
pisemnej zgody wydawcy są zabronione.
Ryciny:
Projekt okładki: Zdjęcia:
Wojciech Piróg Wojciech Piróg Maciej Kałuża
ISBN 83 - 917610 - 0 - 2
Wydawnictwo:
BIOSPORT
Kraków, ul. Siemaszki 41/21
tel/fax (012) 266 09 09, tel. (012) 648 21 60
Druk i oprawa:
Zakład Graficzny „Colonel" Kraków, ul. Dąbrowskiego 16
Skład komputerowy i naświetlanie: „Grafton"
Kraków, ul. Gdańska 18a
SPIS TREŚCI
PRZEDMOWA............................................................................................ 11
WSTĘP......................................................................................................... 15
1. Anatomiczno-fizjologiczne podstawy masażu sportowego.................. 17
1.1. Skóra i tkanka podskórna.........................................................................17
1.2. Kości, stawy i elementy okołostawowe .....................................................18
1.3. Mięśnie i elementy okołomięśniowe..........................................................23
1.4. Układ krążenia............................................................................................30
1.5. Układ nerwowy...........................................................................................39
1.6. Układ oddechowy........................................................................................44
1.7. Układ endokrynologiczny..........................................................................47
2. Teoria klasycznego masażu sportowego...............................................53
2.1. Cel i zadania masażu sportowego .............................................................53
2.2. Zasady i warunki stosowania masażu sportowego..................................53
2.2.1. Zasady...................................................................................................53
2.2.2. Warunki................................................................................................54
2.2.3. Dawkowanie siły bodźca w masażu......................................................55
2.2.4. Gabinet masażu.....................................................................................56
2.2.5. Środki poślizgowe do masażu..............................................................57
2.2.6. Środki wspomagające masaż................................................................57
2.3. Techniki masażu sportowego ....................................................................60
2.3.1. Technika głaskania................................................................................60
2.3.2. Technika rozcierania ............................................................................61
2.3.3. Technika ugniatania .............................................................................62
2.3.4. Technika oklepywania..........................................................................63
2.3.5. Technika wibracji..................................................................................65
2.3.6. Technika wałkowania............................................................................66
2.3.7. Technika wyciskania............................................................................67
2.3.8. Technika mieszania..............................................................................67
2.3.9. Technika rolowania..............................................................................67
2.3.10. Technika roztrząsania..........................................................................67
2.3.11. Technika funkcjonalna.......................................................................67
2.3.12. Inne techniki.......................................................................................68
3
2.4. Wpływ klasycznego masażu sportowego na organizm ...........................69
2.4.1. Wpływ masażu na skórę........................................................................69
2.4.2. Wpływ masażu na stawy i aparat więzadłowy......................................69
2.4.3. Wpływ masażu na tkankę łączną .........................................................70
2.4.4. Wpływ masażu na mięśnie...................................................................70
2.4.5. Wpływ masażu na układ krążenia.........................................................70
2.4.6. Wpływ masażu na układ nerwowy........................................................71
2.4.7. Wpływ masażu na układ oddechowy...................................................71
2.4.8. Wpływ masażu na układ moczowy.......................................................72
2.4.9. Wpływ masażu na układ pokarmowy...................................................72
2.5. Wskazania i przeciwwskazania do masażu sportowego.........................72
3. Metodyka klasycznego masażu sportowego.........................................75
3.1. Masaż grzbietu ...........................................................................................75
3.2. Masaż kręgosłupa.......................................................................................83
3.3. Masaż grzbietu w całości...........................................................................93
3.4. Masaż karku i obręczy barkowej..............................................................93
3.5. Masaż klatki piersiowej ...........................................................................110
3.5.1. Masaż klatki piersiowej w pozycji leżenia tyłem............................... 110
3.5.2. Masaż klatki piersiowej w pozycji siedzącej...................................... 119
3.6. Masaż powłok brzusznych........................................................................124
3.7. Masaż kończyny górnej............................................................................129
3.7.1. Masaż palców...................................................................................... 129
3.7.2. Masaż strony grzbietowej ręki ........................................................... 132
3.7.3. Masaż strony dłoniowej ręki............................................................... 134
3.7.4. Masaż stawu nadgarstkowego............................................................ 137
3.7.5. Ćwiczenia i mobilizacje po masażu ręki ............................................ 139
3.7.6. Masaż przedramienia.......................................................................... 142
3.7.7. Masaż stawu łokciowego.................................................................... 146
3.7.8. Masaż ramienia .................................................................................. 150
3.7.9. Masaż mięśnia naramiennego i stawu ramiennego ............................ 154
3.7.10. Masaż kończyny górnej w całości.................................................... 158
3.7.11. Ćwiczenia i mobilizacje po masażu stawów łokciowego
i ramiennego................................................................................... 158
3.8. Masaż kończyny dolnej.............................................................................159
3.8.1. Masaż palców..................................................................................... 159
3.8.2. Masaż śródstopia................................................................................ 160
3.8.3. Masaż strony grzbietowej stopy.......................................................... 162
3.8.4. Masaż strony podeszwowej stopy....................................................... 164
3.8.5. Masaż stawu skokowego.................................................................... 166
3.8.6. Ćwiczenia i mobilizacje po masażu stopy........................................... 168
3.8.7. Masaż przedniej strony podudzia........................................................ 170
3.8.8. Masaż stawu kolanowego................................................................... 172
3.8.9. Masaż przedniej strony uda................................................................ 177
3.8.10. Masaż przedniej strony kończyny dolnej w całości ......................... 181
3.8.11. Masaż strony podeszwowej stopy.................................................... 181
3.8.12. Masaż ścięgna Achillesa .................................................................. 183
3.8.13. Masaż tylnej strony podudzia........................................................... 186
3.8.14. Masaż dołu podkolanowego............................................................. 189
3.8.15. Masaż tylnej strony uda ................................................................... 189
3.8.16. Masaż pośladka................................................................................ 190
3.8.17. Masaż tylnej strony kończyny dolnej w całości............................... 194
3.8.18. Masaż stawu biodrowego................................................................. 195
3.8.19. Ćwiczenia i mobilizacje po masażu stawów kolanowego
i biodrowego.................................................................................... 197
3.8.20. Masaż kończyny dolnej w całości..................................................... 197
3.9. Masaż tylnej strony tułowia.....................................................................199
3.9.1. Ćwiczenia i mobilizacje po masażu tylnej strony tułowia..................201
3.10. Masaż całego ciała...................................................................................210
4. Klasyczny masaż sportowy w wybranych dyscyplinach
sportowych............................................................................................. 211
4.1. Mechanizm działania masażu sportowego..............................................211
4.2. Rodzaje masażu sportowego ...................................................................216
4.2.1. Masaż treningowy..............................................................................216
4.2.2. Masaż przed zawodami......................................................................217
4.2.3. Masaż startowy...................................................................................218
4.2.4. Masaż powysiłkowy............................................................................219
4.2.5. Masaż podtrzymujący......................................................................... 220
4.3. Biegi krótkie .............................................................................................221
4.4. Biegi przez płotki......................................................................................222
4.5. Biegi średnie i długie oraz chód sportowy...............................................223
4.6. Biegi przez przeszkody.............................................................................225
4.7. Skoki lekkoatletyczne ..............................................................................225
4.8. Rzuty lekkoatletyczne..............................................................................227
4.9. Gry zespołowe...........................................................................................230
4.10. Sporty walki i siłowe ..............................................................................234
4.11. Pływanie i piłka wodna..........................................................................237
5
2.5. Wskazania i przeciwwskazania do masażu sportowego .........................72
3.7.5. Ćwiczenia i mobilizacje po masażu ręki............................................ 139
4.12. Kajakarstwo i wioślarstwo.....................................................................238
4.13. Kolarstwo................................................................................................240
4.14. Tenis........................................................................................................241
4.15. Narciarstwo ............................................................................................242
4.16. Łyżwiarstwo szybkie i figurowe.............................................................245
4.17. Gimnastyka.............................................................................................247
5. Masaż profilaktyczno-leczniczy stosowany w odnowie
biologicznej............................................................................................. 249
5.1. Masaż w środowisku wodnym ................................................................249
5.1.1. Masaż podwodny natryskiem biczowym ...........................................249
5.1.2. Masaż podwodny klasyczny ..............................................................250
5.1.3. Masaż wirowy................................................................................*.... 250
5.1.4. Masaż natryskowy - bicze szkockie ..................................................251
5.1.5. Masaż w kąpieli perełkowej...............................................................252
5.2. Masaż przyrządowy.................................................................................252
5.2.1. Masaż wibracyjny..............................................................................252
5.2.2. Masaż podciśnieniowy .......................................................................253
5.2.3. Masaż pneumatyczny.........................................................................254
5.2.4. Masaż synkardialny.............................................................................254
5.2.5. Masaż próżniowy bańką.....................................................................255
5.3. Masaż limfatyczny ...................................................................................256
5.3.1. Zasady stosowania masażu limfatycznego.........................................256
5.3.2. Techniki stosowane w masażu limfatycznym....................................257
5.3.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................258
5.3.4. Masaż limfatyczny grzbietu................................................................258
5.3.5. Masaż limfatyczny klatki piersiowej..................................................262
5.3.6. Masaż limfatyczny brzucha................................................................265
5.3.7. Masaż limfatyczny kończyny górnej..................................................269
5.3.8. Masaż limfatyczny kończyny dolnej..................................................273
5.4. Masaż izometryczny..................................................................................282
5.5. Masaż stawowy centryfugalny.................................................................282
5.6. Masaż kontralateralny..............................................................................284
5.7. Masaż punktowy i inne metody refleksoterapii.....................................284
5.7.1. Techniki stosowane w masażu punktowym.......................................284
5.7.2. Punkty meridianowe i recepty punktowe ...........................................285
5.7.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................292
5.7.4. Inne metody refleksoterapii................................................................292
6. Zabiegi fizykalne stosowane w odnowie biologicznej i fizjoterapii
po urazach sportowych......................................................................... 295
6.1. Sauna fińska..............................................................................................295
6.1.1. Ogólna charakterystyka zabiegu ........................................................296
6.1.2. Czas i częstotliwość korzystania z sauny...........................................297
6.1.3. Kontrola stanu organizmu sportowca podczas pobytu w saunie........298
6.1.4. Prawidłowy sposób korzystania z sauny............................................298
6.1.5. Działanie sauny na organizm sportowca............................................300
6.1.6. Wskazania i przeciwwskazania.......................................................... 305
6.2. Okłady parafinowe...................................................................................305
6.2.1. Ogólna charakterystyka zabiegu ........................................................ 306
6.2.2. Sposób stosowania parafiny...............................................................306
6.2.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................307
6.3. Okłady i kąpiele borowinowe..................................................................307
6.3.1. Ogólna charakterystyka zabiegu ........................................................307
6.3.2. Mechanizm działania borowiny .........................................................307
6.3.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................308
6.4. Kąpiele solankowe....................................................................................308
6.4.1. Ogólna charakterystyka zabiegu ........................................................ 308
6.4.2. Wpływ kąpieli solankowych na organizm sportowca........................309
6.4.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................309
6.5. Promieniowanie podczerwone ................................................................309
6.5.1. Ogólna charakterystyka zabiegu ........................................................309
6.5.2. Wpływ promieniowania podczerwonego na organizm sportowca..... 310
6.5.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................310
6.6. Leczenie zimnem (krioterapia) ...............................................................311
6.6.1. Ogólna charakterystyka zabiegów zimnoleczniczych........................311
6.6.2. Działanie zimna na organizm podczas schładzania miejscowego .....313
6.6.3. Działanie zimna na organizm podczas schładzania całego ciała........314
6.6.4. Rodzaje zabiegów zimnoleczniczych.................................................315
6.6.5. Krioterapia w leczeniu i rehabilitacji urazów sportowych.................319
6.6.6. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................321
6.7. Elektroterapia ..........................................................................................321
6.7.1. Ogólna charakterystyka zabiegów elektroleczniczych.......................321
6.7.2. Galwanizacja......................................................................................322
6.7.3. Jonoforeza..........................................................................................322
6.7.4. Elektrostymulacja...............................................................................325
6.7.5. Prądy diadynamiczne .........................................................................326
6.7.6. Prądy interferencyjne .........................................................................329
6.8. Ultradźwięki .............................................................................................330
6.8.1. Ogólna charakterystyka zabiegu ........................................................330
6.8.2. Zasady stosowania ultradźwięków.....................................................331
6.8.3. Sposób wykonania zabiegu................................................................332
6.8.4. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................333
6.9. Magnetoterapia ........................................................................................333
6.9.1. Ogólna charakterystyka pola magnetycznego małej częstotliwości ..333
6.9.2. Efekty biologiczne osiągane przez stosowanie pola magnetycznego . 334
6.9.3. Wskazania i przeciwwskazania..........................................................335
6.9.4. Wybrane przykłady zabiegów z wykorzystaniem pola
magnetycznego małej częstotliwości .............................................335
6.9.5. Wpływ pulsującego pola magnetycznego na przebieg odnowy
powysiłkowej .................................................................................336
6.10. Laseroterapia..........................................................................................336
6.10.1. Fizyczne właściwości promieniowania laserowego..........................337
6.10.2. Biologiczne efekty oddziaływania biostymulacji laserowej.............337
6.10.3. Wskazania i przeciwwskazania........................................................338
6.10.4. Wybrane przykłady zabiegów z wykorzystaniem promieniowania
laserowego......................................................................................338
7. Fizjologiczne podstawy wysiłku ..........................................................341
7.1. Wpływ treningu fizycznego na organizm sportowca ............................341
7.2. Homeostaza a wydolność fizyczna...........................................................351
7.3. Proces zmęczenia i jego odmiany.............................................................351
7.4. Ból - czynnik towarzyszący zmęczeniu..................................................352
7.5. Przetrenowanie.........................................................................................353
7.6. Wypoczynek..............................................................................................354
8. Odnowa biologiczna w sporcie ............................................................357
8.1. Pojęcie odnowy biologicznej....................................................................357
8.2. Systemy odnowy biologicznej..................................................................357
8.3. Zadania odnowy biologicznej..................................................................358
8.4. Zasady stosowania środków odnowy biologicznej ................................359
8.5. Programowanie odnowy biologicznej.....................................................360
8.5.1. Odnowa w podokresie przygotowania ogólnego ...............................362
8.5.2. Odnowa w podokresie przygotowania specjalnego ...........................363
8.5.3. Odnowa w podokresie głównym (startowym) ...................................364
8
...
jowa33