XX lecie 20 lecie mi�dzywojenne to okres mi�dzy pierwsz� i drug� �wiatow� - jeden z najkr�tszych okres�w literackich w dziejach literatury, okres bardzo zr�nicowany. Pierwsza wojna �wiatowa doprowadzi�a do zmiany uk�adu si� w�r�d pa�stw europejskich, wielkie mocarstwa utraci�y swoje dotychczasowe znaczenie w �wiecie, natomiast Stany Zjednoczone ugruntowa�y swoj� pozycj� i sta�y si� najwi�ksz� pot�g� w�r�d pa�stw kapitalistycznych. Rewolucja Pa�dziernikowa w Rosji doprowadzi�a do powstania nowego pa�stwa socjalistycznego. W Polsce wreszcie zi�ci�o si� marzenie o odzyskaniu niepodleg�o�ci. Polska powr�ci�a po wielu latach niewoli na mapy Europy, sta�a si� niepodleg�ym i niezale�nym pa�stwem, by po 21 latach sta� si� jednym z pierwszych obiekt�w hitlerowskiego ataku. Literatura tego okresu nie wykszta�ci�a charakterystycznego tylko dla swej epoki typu bohatera, tak jak na przyk�ad literatura romantyczna, nie mo�na wyodr�bni� w niej jednolitych tendencji, a problematyka podejmowana przez pisarzy tego okresu jest r�norodna. Obok temat�w zwi�zanych z pierwsz� wojn� �wiatow� pojawiaj� si� w literaturze tendencje do uchwycenia i odzwierciedlenia skomplikowanych przeobra�e� �wczesnego �wiata, zwi�zanych z wieloma donios�ymi zdobyczami cywilizacyjnymi, takimi jak na przyk�ad rozw�j komunikacji, wynalazek samolotu czy kina. Kierunki filozoficzne: materializm dialektyczny - teoria filozoficzna stworzona przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, a rozwini�ta przez W�odzimierza Lenina; tw�rcy tego kierunku g�osili tez� o pierwotno�ci materii i wt�rno�ci �wiadomo�ci; poznanie rzeczywisto�ci traktowali jako ci�g�y proces gromadzenia prawd wzgl�dnych i zbli�ania si� do prawdy absolutnej; poznanie to praktyka; przemiany w czasie i przestrzeni wynikaj� z nieustannej walki przeciwie�stw literatura, wg materialist�w by�a odzwierciedleniem stosunk�w spo�ecznych. ntuicjonizm - teoria filozoficzna zapocz�tkowana przez Bergsona; g��wnym narz�dziem poznania �wiata jest intuicja i instynkt �yciowy, a nie rozum; prawa rz�dz�ce �wiatem s� nieuchwytne, poniewa� o jego rozwoju decyduje irracjonalny p�d �yciowy, kt�ry tylko arty�ci mog� dzi�ki w�asnej intuicji wyczu� i wyrazi�; pragmatyzm - kierunek powsta� w Ameryce pod koniec XIX w. i jego tw�rc� by� filozof i psycholog Wiliam James; postulowa� on praktyczny spos�b my�lenia i dzia�ania, stosowanie metody krytycznego rozs�dku i nauk do�wiadczalnych; has�em pragmatyst�w by�o zbli�enie filozofii do �ycia oraz uzale�nienie prawdziwo�ci twierdze� od ich praktycznych skutk�w; poznanie ludzkie ma charakter czysto praktyczny, nie chodzi wi�c w tym procesie o obiektywne zbli�enie cz�owieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne, zwi�zane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb; Kierunki artystyczne: ekspresjonizm - przedstawiciele tego gatunku d��yli do intuicyjnego i spontanicznego wyra�enia swoich my�li i prze�y� wewn�trznych, co zgodne by�o z za�o�eniami filozofii Bergsona, kt�ry wyznacza� intuicji szczeg�ln� rol� w procesie poznawczym; ekspresjoni�ci pos�ugiwali si� kontrastem, karykatur� i grotesk�, celowo deformowali obraz �wiata, kt�ry by� ich zdaniem terenem walki ducha z materi�, dobra ze z�em; w utworach ekspresjonist�w odnajdujemy �wiadomo�� kryzysu �wczesnej cywilizacji, bunt przeciwko niesprawiedliwo�ci spo�ecznej, ch�� obrony warto�ci humanistycznych. Przedstawiciele i tw�rcy tego kierunku wyst�powali te� przeciwko tradycyjnemu realizmowi i naturalizmowi, atakuj�c tak ma�o tw�rcze kopiowanie rzeczywisto�ci. Nadmiernemu estetyzmowi w sztuce przeciwstawiali d��enie do prawdy. Ekspresjonizm rozwin�� si� g��wnie w liryce oraz w dramacie. Styl ekspresjonistyczny charakteryzowa� si� �mia�o�ci� obrazowania, hymnicznym tonem, stosowaniem kontrast�w i dysonans�w. Poeta znowu sta� si� kreatorem prawie r�wnym Bogu (p. romantyzm). Sztuka ekspresjonistyczna b�d�ca \"krzykiem duszy\", mia�a wywo�ywa� u odbiorcy wstrz�s, niepok�j, niezatarte wra�enia. Celowo zaniedbywano konstrukcje logiczne, stosowano animazj� i antropomorfizacj� przedmiot�w realnych, a tak�e abstrakcyjnych stan�w duszy. futuryzm - awangardowy kierunek literacki i artystyczny rozwijaj�cy si� w pierwszym �wier�wieczu XX wieku. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu by� w�oski poeta Tomasso Marinetti, kt�ry g�osi� idee anarchistycznego buntu przeciwko istniej�cym formom �ycia spo�ecznego, tradycji kulturowej. Futury�ci zafascynowani byli nowoczesn� cywilizacj� urbanistyczno-techniczn�, a wi�c gloryfikowali wszelk� nowo��, przysz�o��, dynamiczne tempo wielkomiejskiego �ycia oraz wszelkie wytwory nowoczesnej techniki. Wi��e si� z tym pochwa�a brutalno�ci, przemocy, a nawet wojny oraz kult Nietzschea�skiego �mocnego cz�owieka\". Dlatego te� w�oscy futury�ci zwi�zali si� z w�oskim ruchem faszystowskim, w Polsce futury�ci opowiedzieli si� po stronie rewolucjonist�w i walcz�cego proletariatu. W literaturze kierunek ten objawia� si� d��eniem do stworzenia nowego j�zyka poetyckiego, zdolnego wyrazi� ruch, wieloplanowo�� i r�wnoczesno�� zjawisk, w odrzuceniu regu� logiki, sk�adni i ortografii. W ten spos�b powstawa�y cz�sto utwory bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie podobie�stwa brzmieniowego s��w i d�wi�k�w; Polska: B. Jasie�ski, S. M�odo�eniec, Czy�ewski nadrealizm (surrealizm) - autorem manifestu surrealistycznego jest Andre Breton; Przedstawiciele tego kierunku d��yli do stworzenia nowej �nadrealnej rzeczywisto�ci\" poprzez uniezale�nienie artysty od regu� logicznego my�lenia, poprzez eliminacj� nakaz�w rozumu, negacj� wszelkich norm estetycznych i moralnych. Proces tw�rczy to mechaniczne notowanie potoku lu�nych skojarze�, wy-p�ywaj�cych z pod�wiadomo�ci tw�rcy. Du�� rol� w tw�rczo�ci surrealist�w pe�ni�y elementy czystego przypadku, absurdalnego �artu, parodii i groteski. Z do�wiadcze� pierwszej wojny �wiatowej nadreali�ci wysnuli przekonanie o kryzysie cywilizacji zachodniej i jej racjonalistycznych idea��w. Widzieli mo�liwo�� wyzwolenia jednostki od przymusu poprzez mi�o��, poezj�, woln� gr� wyobra�ni, po-przez osi�gni�cie stanu wewn�trznej harmonii dzi�ki zespoleniu jawy i snu. neoklasycyzm - kierunek poetycki nawi�zuj�cy do dziedzictwa kulturalnego epok minionych, a zw�aszcza do staro�ytnej kultury grecko-rzymskiej, a tak�e klasycyzmu i baroku. Czo�owym przedstawicielem tego kierunku by� wybitny poeta francuski Paul Valery, kt�ry sformu�owa� program poezji intelektualnej, ��cz�cej tradycj� z osi�gni�ciami symbolizmu i liryki wsp�czesnej. W jego poezji odnajdujemy elementy intelektualnej abstrakcji i aluzji filozoficznych. Utwory neoklasyk�w charakteryzowa�y si� rygorystyczn� form�, opart� na klasycznych wzorach, �ci�le poetycki j�zyk tych utwor�w by� ca�kowicie uwolniony od balastu wszelkich \"tre�ci �yciowych\", ka�dy utw�r by� ilustracj� tzw. \"poezji czystej\"; drugim wybitym przedstawicielem by� Thomas Eliot. Ugrupowania poetyckie w Polsce; \"Skamander\". Grupa skupia�a si� wok� pis-ma UW \"Pro arte et studio\". W 1919 roku poeci za�o�yli kabaret li-teracki w kawiarni \"Pod Picadorem\". W 1920 roku pierwszy numer \"Skamandra\". Od 1924 roku organem skamandryt�w s� \"Wiadomo�ci literackie\". Przedstawiciele Skamandra: Julian Tuwim, Jaros�aw Iwaszkiewicz, Jan Lecho�, Antoni S�onimski, Kazi-mierz Wierzy�ski. Postawa artystyczna poet�w \"Skamandra\" nie by�a jednolita, charakterystyczny jest te� dla tej grupy brak konkretnego programu. W s�owie wst�pnym do pierwszego numeru \"Skamandra\" poeci pisa-li: \"programy s� zawsze spojrzeniem wstecz, s� dzieleniem nieobliczalnego �ycia przez znane\". Zgodnie jednak podkre�lali ch�� silnego zwi�zku poezji z �yciem wsp�czesnym, z dniem codziennym. Starali si� adresowa� swoj� wypowied� poetyck� do jak najszerszego kr�gu odbiorc�w, tote� opr�cz wierszy ch�tnie pisali szopki polityczne, teksty piosenek do kabart�w, felietony i wiersze satyrycz-ne. Wprowadzili do poezji konkretno�� obrazowania, opiewali opty-mistyczn� rado�� �ycia, preferowali tematyk� dnia codziennego, zwracaj�c si� do prostego cz�owieka wprowadzali do poezji j�zyk potoczny, stawali w opozycji do awangardowych grup poetyckich. Futuryzm. Kierunek ten na zachodzie Europy rozwin�� si� przed pierwsz� wojn� �wiatow�, natomiast w Polsce okres g��w-nych wyst�pie� futuryst�w przypada na lata 1919-1921. Przedstawiciele futuryzmu: Bruno Jasie�ski, Stanis�aw M�odo�eniec, Anatol Stern, Adam Wa�yk. Futuryst�w cechowa� agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja �wiatem wsp�czesnej techniki i cywilizacji. \"Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzie�a sztuki przez doskona�e po��czenie ekonomiczno�ci, celowo�ci i dynamiki\" - twierdzili futury�ci. W ich programie �atwo odnale�� sporo niekonsekwencji, a w�r�d nich kult techniki i pierwotnego instynktu, apologi� maszyny i uwielbienie dla �ywio�u, pochwa�� nowoczesnej cywilizacji i zau-fanie do pierwotnych odruch�w cz�owieka. �wiadom� prowokacj� wobec tradycji by�o g�oszenie \"dowolno�ci form gramatycznych, ortografii i przestankowania\". Awangarda Krakowska.Poeci awangardy skupiali si� wok� czasopisma \"Zwrotnica\", kt�re ukazywa�o si� w Krakowie. Teoretykiem grupy by� Tadeusz Peiper. Twierdzi� on, �e wiek XX ca�kowicie zmieni� oblicze �wiata zar�wno w sensie cywili-zacyjno-technicznym, jak i spo�ecznym. Zdaniem Piepera cz�owiek powinien uczestniczy� w tym wielkim nurcie przemian. Uczestnictwo to powinno obj�� wszystkie dziedziny �ycia, przemieni� ludzk� wra�liwo��, uczuciowo�� i wyobra�ni�. Przedstawiciele Awangardy: Julian Przybo�, Adam Wa�yk, Jan Brz�kowski. Tak�e nowoczesna sztuka powinna bra� udzia� w tworzeniu nowych form �ycia, nowego modelu cz�owieka, powinna likwidowa� prze-dzia�, jaki wytworzy� si� mi�dzy osi�gni�ciami cywilizacyjnymi a nieumiej�tno�ci� psychicznego dostosowania si� do nich. Jego s�owa has�a to m iasta,masa,maszyna.Szybki rozw�j techniki, ci�g�e udoskonalanie maszyn, urbanizacja i industrializacja witane by�y z radosnym optymizmem. Idealnym modelem takiego �wiata by�o spo�ecze�stwo trak...
kyynel