Zasady konstruowania zindywidualizowanego programu edukacji
ucznia niepełnosprawnego w klasie integracyjnej i ogólnodostępnej
Konstruując zindywidualizowany program edukacji należy pamiętać o jego dostosowaniu do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz predyspozycji ucznia, a także, że powinien on mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, z uwagi na fakt, że w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi obu tych funkcji nie można od siebie oddzielać.
W zakresie funkcji edukacyjnej zindywidualizowany program może być:
1) adaptacją podstawy programowej do możliwości uczniów niepełnosprawnych
a) w minimalnym zakresie, ograniczoną do uwag związanych z dysfunkcją ucznia, która nie wiąże się z obniżeniem wymagań (szczególnie na I etapie edukacyjnym)
b) w znacznym zakresie, kiedy stopień dysfunkcji ucznia uniemożliwia realizowanie treści programowych i wymaga większych modyfikacji, zarówno w zakresie treści, jak i sposobu realizacji, a także konieczności dodatkowych działań wspomagających
2) całkowicie autorskim programem zawierającym treści nauczania, metody i formy pracy na poszczególnych, bądź wszystkich przedmiotach lub obszarach edukacyjnych, dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia.
W zakresie funkcji terapeutycznej zindywidualizowany program edukacji powinien zawierać działania mające na celu nawiązanie z uczniem pozytywnego kontaktu emocjonalnego (np. poprzez pozytywne wzmacnianie nawet niewielkich jego postępów), usprawnianie zaburzonych funkcji, kompensowanie braków, wspieranie rozwoju umysłowego i społecznego ucznia poprzez rewalidację w formie m.in. gimnastyki korekcyjnej, rehabilitacji ruchowej, logopedii, nauki alternatywnych metod komunikacji, stymulacji polisensorycznej, rozwijanie procesów poznawczych, eliminowanie zachowań niepożądanych, a także powinien zawierać inne formy terapii, takie jak np. hydroterapię, hipoterapię, muzykoterapię itp.
Zindywidualizowany program edukacji należy budować w oparciu o:
1. Informacje o dziecku i jego specjalnych potrzebach, które pochodzą:
1) z wywiadów i rozmów z rodzicami,
2) z orzeczeń wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne zawierających diagnozę pedagogiczną i psychologiczną,
3) od lekarzy i specjalistów i dotyczą niepełnosprawności dziecka,
4) z obserwacji nauczyciela dot. funkcjonowania ucznia w klasie, np.:
a) jak się porusza - czy samodzielnie przejdzie do tablicy, czy wymaga pomocy w czasie szkolnych wycieczek, na lekcjach wychowania fizycznego ...,
b) jak się komunikuje - słownie, wypowiedzi rozbudowane, czy wymaga alternatywnych metod (piktogramy, symbole Blissa), bądź specjalistycznych metod komunikacji (alfabet Braille'a, język migowy),
c) jak pisze - czy mieści się w liniaturze, czy przepisuje, czy pisze z pamięci itp., jak czyta - czy głoskuje, czyta globalnie, czyta ze zrozumieniem, jakie ma tempo czytania, czy uczy się Braille'a),
d) jak wyraża swoje emocje i funkcjonuje w relacjach z innymi.
Można również skorzystać z gotowych narzędzi diagnostycznych (szczególnie w odniesieniu do dzieci z upośledzeniem umysłowym i autystycznych), np.:
- Inwentarz H. C. Gunzburga do Oceny Postępu Rozwoju Społecznego,
- Program TEACCH,
- skala I. Uzgiris, C. Hunt do badania rozwoju inteligencji dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i głębokim.
Ponadto, w zindywidualizowanym programie edukacji powinny znaleźć się następujące informacje.:
1) dane personalne ucznia,
2) krótka charakterystyka ucznia (mocne strony dziecka, dominujące nastroje, ulubione formy aktywności, zachowania nietypowe oraz specyficzne zalecenia),
3) opis grupy szkolnej, do której uczeń należy,
4) tygodniowy rozkład zajęć ucznia,
a także:
5) zgoda rodziców na realizację indywidualnego programu,
6) podpis osoby odpowiedzialnej za przygotowanie programu,
7) informacja o zatwierdzeniu programu przez radę pedagogiczną oraz numer w szkolnym zestawie programów.
Zindywidualizowany program edukacji powinien zawierać:
· cele edukacyjne (główne i szczegółowe) – konkretne umiejętności, w które zamierzamy wyposażyć ucznia;
Cele te, to przede wszystkim wspieranie rozwoju każdego dziecka w różnych sferach. Będą się one różniły w zależności od możliwości i potrzeb ucznia (wpływ na to zróżnicowanie może także mieć specyfika ograniczeń związanych z niepełnosprawnością). Nie zawsze cele poznawcze będą w programie indywidualnym pierwszoplanowe. Ustalenie hierarchii celów ma zasadnicze znaczenie dla pomyślności programu. Należy zacząć od tego, co jest najistotniejsze dla dziecka, aby mogło w ogóle się uczyć (jeżeli dziecko ma np. fobię szkolną, to zasadniczym elementem programu będzie obniżenie poziomu lęku i konieczne działania podjęte w tym zakresie, np. u dzieci z cechami autyzmu - budowanie tożsamości, itp.). Cele powinny być krótkoterminowe (1 - 3 miesiące);
· treści nauczania – zagadnienia (wiedza), dzięki którym uczeń osiągnie założone przez nauczyciela cele edukacyjne;
Kryterium doboru treści nauczania powinna być korzyść dla rozwoju ucznia. Program nauczania należy modyfikować w takim zakresie, jak to jest konieczne, biorąc pod uwagę trudności związane z funkcjonowaniem dziecka oraz uwzględniając te treści, które są i mogą być przez ucznia przyswajane (ilość, jakość treści, zróżnicowanie prac domowych).
W odniesieniu do dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, należy w każdym temacie wychodzić od treści podstawowych, konkretno-obrazowych.
To, czego dziecko może nauczyć się na zajęciach edukacyjnych będzie również zależało od jakości pracy nauczyciela i będzie wymagało zmian w jego stylu pracy, w dotychczasowym sposobie prowadzenia lekcji, w organizacji klasy (np. w ustawieniu ławek), w ocenianiu i stosowaniu różnorodnych pomocy dydaktycznych ... . Wymagana jest zatem rozumiejąca, refleksyjna i twórcza postawa nauczyciela, która sprzyja powodzeniom ucznia.
· procedury osiągania celów - metody, formy (bardzo konkretne), środki dydaktyczne, którymi posłuży się nauczyciel, aby uczeń osiągał nawet minimalny sukces;
· rodzaje pomocy i wsparcia:
a) Pomoc pedagoga wspierającego na wybranych godzinach lub na wszystkich lekcjach w zależności od potrzeb uczniów.
b) Pomoc specjalistyczna tylko taka, jaka jest absolutnie konieczna i wycofywanie jej najszybciej jak to wykonalne, żeby pozwolić na maksymalną samodzielność dziecka.
c) Jeżeli są inne potrzeby wynikające z niepełnosprawności, to w indywidualnym programie zapisujemy rodzaj pomocy i osobę odpowiedzialną za realizację (kto wyprowadza do toalety, cewnikuje, itp.).
d) Pomoc płynąca ze strony rówieśników (współpraca w grupach, w parach, kontakty indywidualne...).
· przewidywane osiągnięcia – a właściwie kierunki, w jakich prawdopodobnie uczeń będzie się rozwijał;
Nie możemy przewidzieć, ile czasu zajmie uczniowi opanowanie danej umiejętności (a więc zrealizowanie celu).
· ocenę osiągnięć ucznia – ocena opisowa będąca diagnozą pedagogiczną
Ważną rolę stanowią arkusze lub zeszyty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy zachowania i postępy ucznia.
Ocena postępów dziecka zawsze dokonywana jest w płaszczyźnie indywidualnej - co dziecko osiągnęło w stosunku do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji dokonują również rodzice, uwzględnianie od nich informacji zwrotnych jest bardzo istotne, bo warunkuje powodzenie w edukacji dziecka.
· ewaluację programu - sposób, w jaki dowiemy się, czy program jest prawidłowo skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty;
Tak więc ewaluacja powinna zawierać:
- rejestrację zmian i postępów (dokumentacja tego, co dziecko osiągnęło),
- ocenę skuteczności podjętych priorytetowych działań (wygaszanie pewnych zachowań, budowanie pozytywnych wzorców),
- wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach na okres następny.
Ewaluacji dokonują wszystkie strony zaangażowane w tworzenie i realizację programu .
Kto powinien opracować indywidualny program edukacji każdego ucznia?
Indywidualny program edukacji opracowuje dla każdego ucznia, we współpracy z rodzicami, zespół nauczycieli i specjalistów pracujących w szkole.
Zespół stanowią osoby:
· nauczyciel - wychowawca oraz pozostali (wszyscy) nauczyciele
· specjaliści: psycholog, logopeda, terapeuci (np. mowy), rehabilitant, inni.
Nauczyciel – wychowawca jest odpowiedzialny za program i jego realizację.
Rola rodziców przy konstruowaniu i realizacji indywidualnego programu edukacji:
· współtwórcy indywidualnych programów (udział w posiedzeniu zespołu ustalającego program),
· realizatorzy elementów programu edukacji w warunkach domowych,
· pełnoprawni uczestnicy procesu kształcenia i rewalidacji.
magdh