IPN-Przed Sierpniem.pdf

T EMAT MIESIÑC A

SIERPNIEM

Podczas rytualnych w PRLu uroczystoci doynek w 1968 r na Stadionie Dziesiciolecia w Warszawie spon ywcem Ryszard

Siwiec Podpali si na znak protestu przeciw inwazji na Czechosowacj wojsk Ukadu Warszawskiego w ktrej brao udzia take

Wojsko Polskie Ministrem obrony by wczenie przypomnijmy gen Wojciech Jaruzelski Wydarzenie to pozostaoby zapewne

nieznane gdyby nie zarejestrowaa go oficjalna kronika filmowa Oczywicie wtedy zostao utajnione materiay filmowe odnaleziono

dopiero niedawno a i tak tragiczna posta Ryszarda Siwca jest prawie nieznana ju bardziej pamitano o nim w Czechosowacji

gdzie w podobnie tragicznym protecie zgin Jan Palach

Tak radykalny jak by dzi powiedziano protest jakim bya mier Ryszarda Siwca to rzecz jasna pojedynczy i odosobniony

przypadek oporu przeciw systemowi komunistycznemu Nie mg by powszechny Czy nie istniay jednak inne mniej bolesne formy

protestu czy oporu spoecznego niejawnego wewntrznego ale obecnego jednak w cigu pwiecznego trwania systemu PRLu

Opozycja przed opozycj

Trudno dzi zbada i okreli rozmiary

tego rozproszonego oporu osabianego

od samego pocztku przeladowaniami

sdami wizieniami a take egzekucja

mi zepchnitego do poktnych przeja

ww do prywatnych opinii do poufnych

rozmw i spotka do wiadomoci szepta

nych z ucha do ucha

Z natury rzeczy ten rodzaj dziaalnoci

nie pozostawia swoich wiadectw i doku

mentw Prcz spontanicznych wybuchw

protestu i objaww tego oporu w przeo

mowych latach najbardziej zaznaczy si

Marek Klecel

Uniwersytet Kard S Wyszyskiego

piony mimo braku organizacji ale wybucha

jcy co jaki czas w przeomowych wydarze

niach lat 1956 1968 197 1976 Pomimo

tego e wadze komunistyczne wcigny

do wsppracy w aparacie PRL rzesze ludzi

nowych w tym na pocztku sporo inteligen

cji obiecujc awans spoeczny i cywilizacyj

ny Opr ten z czasem rozszerzy si i na no

we warstwy zwaszcza po entuzjazmie i roz

czarowaniach roku 1956 W ocenie PRLu

pytaniem najwaniejszym jest na ile system

komunistyczny przyj si w Polsce czy

i do jakiego stopnia wpyn na stan spoe

czestwa zmieni mentalno i wiadomo

ludzi odwrci porzdek spoeczny Czy

opr przeciw niemu i opozycja byy zjawi

skiem szerszym i trwaym czy elitarnym

i wyjtkowym

Panuje przekonanie e opozycja wobec

PRLu powstaa dopiero w latach 6 ci

lej po wydarzeniach roku 1968

a w sposb trway zawizaa si w Komi

tecie Obrony Robotnikw w 1976 r Doty

czy to opozycji zorganizowanej i wyst

pujcej ju jawnie w ograniczonym yciu

publicznym PRLu Bya to jednak co

warto podkreli opozycja wtrna wobec

systemu komunistycznego Pierwsz bya

opozycja polityczna i zbrojna lat 4 kt

ra od razu przeciwstawia si panowaniu

systemu komunistycznego w Polsce

Po zdawieniu opozycji zbrojnej i politycz

nej istnia nadal wyrany opr spoeczny t

archiwum dowcipu politycznego

Jedna z Polek przedostaa si do Francji gdzie po

kilku dniach umara z godu dlatego e nie widziaa

ogonkw przed sklepami i nie wiedziaa gdzie co

sprzedaj (dowcip bez sankcji karnej bo przekaza

go donosiciel)

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 listopada 2006 r.

przed

P RZED SIERPNIE M

Polskie Radio poza eterem

Wielu Polakw pisao do Polskiego Radia Szczegln

popularnoci w czasach stalinowskich cieszya si pro

pagandowa audycja „Fala 49” ktrej spiker Stefan

Martyka zosta tak opisany przez pisarza Marka Hask

w ksice Pikni dwudziestoletni „Bydl to wczao si

przewanie w czasie muzyki tanecznej mwic Tu fa

la49 tu fala49 Wczamy si Po czym zaczyna oplu

wanie krajw imperialistycznych przewanie jednak

wsadza szpilki w pup Amerykanom mwic o ich kre

tynizmie bestialstwie i tego rodzaju rzeczach” Marty

ka zosta zabity w 1951 r przez czonka jednej z ostat

nich organizacji podziemnych „Kraj”

Bardzo mi to dziwi e Wielki Stalin zmar Czyta

am w gazetach e w wizku Radzieckim s takie

doktory e przeduaj ycie do15 lat Mnie to dzi

wi dlaczego takiemu Wielkiemu Stalinowi nie prze

duyli ycia (Janina D z abenic)

Komisja Specjalna

Szerszy obraz wczesnego oporu spoecznego mona od

nale w dokumentach Komisji Specjalnej do Walki

z Naduyciami i Szkodnictwem Gospodarczym dziaajcej

w latach 19451954 ktra kontrolowaa prywatn

przedsibiorczo i handel waciwie stopniowo likwi

dujc wszelkie przejawy ycia spoecznego Skazywaa

na kary obozu pracy take za najmniejsze absurdalne

dzi wykroczenia podcigane pod paragraf „rozpo

wszechnianie faszywych wiadomoci” lub „zniewaanie

osb publicznych” Naleao do nich opowiadanie dowci

pw politycznych suchanie zachodniego radia opinie

i plotki o ustroju politycznym przywdcach partii soju

szu z SRR ale take objawy nadmiernego „religianc

twa” i udzia w uroczystociach kocielnych Komisja by

a drugim obok UB organem sucym do niszczenia za

straszania i rozbijania spoeczestwa pilnujcym by nie

powstaa krytyczna opinia publiczna zalki oporu czy

opozycji W cigu dziewiciu lat rozpatrzya ponad 28

tys spraw i skazaa na obozy pracy od p roku do dwch

lat okoo 9 tys osb dokumentw Komisji wyania

si obraz represji i niszczenia ludzkiej dziaalnoci ale

i obraz spontanicznej reakcji w postaci opinii niejawnej

skrytej ale tym bardziej ostrej nieulegajcej przemo

nej propagandzie komunistycznej i grobom sankcji Lu

dzie zachowywali mimo wszystko zdrowy rozsdek dy

stans do nowego ustroju a nawet poczucie humoru co

przebija si mimo grozy sytuacji z ujawnianych doku

mentw

„Oda do wini” Owinio Marze moich upojna tskno

to W uszach wspomnieniem dzwonisz tak jak szczere

zoto Dzi tw warto cenimy paczemy po stracie

Waobie zatwym misem wkadej ludzkiej chacie Dzi

ao potobie wnaszych sercach pynie () Dzi jeste

natchnieniem poety Wr niech ludzie yj ijedz kotle

ty(kara dla dwch osb 12 i 15 miesicy obozu pracy)

on w sferze religijnej ktra manifestowaa

si te publicznie w przynalenoci cz

sto ostentacyjnej do Kocioa w uroczy

stociach i obrzdach zwaszcza za

w momentach przeladowa osb du

chownych w procesach biskupw

po uwizieniu prymasa Wyszyskiego

a pniej po jego uwolnieniu wreszcie

w powszechnych obchodach milenijnych

w poowie lat 6 w pielgrzymkach na Ja

sn Gr i wdrwce obrazu Matki Boej

po caym kraju jawnie ju represjonowa

nych przez wadze PRLu

Totalitaryzm polega i na tym e ingero

wa w cae ycie take osobiste i midzy

ludzkie zmienia umysy i dusze nie pozo

stawia wolnej przestrzeni dla innego ni po

litycznie kontrolowany sposb ksztatowania

si czowieka Opr z jakim si jednak spo

tyka mona dzi rozpozna tylko pored

nio wydedukowa z dokumentw na inny

temat albo z nielicznych gosw niezalenej

opinii przemyconych w prasie wyraanej

wprost w listach i skargach do instytucji

pastwowych lub do redakcji prasowych

i do Polskiego Radia Mona si o nim prze

kona take z rozmaitych procesw i wyro

kw sdowych jakie wymierzano ju nie

jawnym wrogom i przeciwnikom politycz

nym ale zwykej ludnoci cywilnej bo

w ustroju totalitarnym kady mg by

oskaronym osdzonym i osadzonym

Opozycja ale jaka

W czerwcu 197 r „Ruch” zaplanowa akcj znisz

czenia pomnika Lenina w Poroninie na stulecie jego

urodzin zmienion pniej na plan podpalenia s

siedniego Muzeum Lenina W przededniu akcji Su

ba Bezpieczestwa aresztowaa organizatorw

i grup kilkudziesiciu uczestnikw „Ruchu” Wyto

czono im proces z oskarenia o przygotowywanie

obalenia si ustroju PRL Andrzej Czuma i Stefan

Niesioowski dostali kar 7 lat wizienia Benedykt

Czuma 6 lat Marian Gobiewski i Bolesaw Sto

larz po 45 roku Emil Morgiweicz 4 lata Po wie

lu protestach rodowisk opozycyjnych i interwen

cjach Kocioa zostali zwolnieni w 1974 roku

Marek Klecel

Uniwersytet Kard S Wyszyskiego

zacja konspiracyjna o charakterze antyko

munistycznym i niepodlegociowym Jej

zaoycielami s Marian Gobiewski o

nierz AK i WiN oraz ludzie modzi prze

wanie studenci z odzi i Warszawy An

drzej i Benedykt Czumowie Emil Morgie

wicz Stefan Niesioowski „Ruch” wywodzi

si ze rodowisk katolickich powstaje nie

bez inspiracji Duszpasterstw Akademickich

odzi i Lublina Odwouje si do tradycji

niepodlegociowej II Rzeczypospolitej

i walki z komunizmem lat 4 Odrzuca ko

munizm w caoci jako ustrj faszywy

i zbrodniczy

Z protestw i fermentu ruchu studenckie

go w roku 1968 wyaniaj si rozmaite gru

py i inicjatywy elit studenckich i intelektu

alnych o do umiarkowanym charakterze

Nie proponuj likwidacji ustroju komuni

stycznego w Polsce raczej jego napraw

i demokratyzacj To ruch skupiony wok

grup „komandosw” i „taternikw” Jacka

Kuronia i Karola Modzelewskiego rozbity

po marcu 1968 r i represjonowany wielu

jego uczestnikom wytoczono procesy

i uwiziono wielu przedstawicieli rodo

wiska akademickiego zwaszcza pocho

dzenia ydowskiego relegowano z uczelni

zmuszajc czsto do wyjazdu z kraju

Jednake represje nie powstrzymay pro

cesu ksztatowania si opozycji przeciwnie

stopniowo po pewnym czasie zaczy po

wstawa w caym kraju nowe grupy opozy

cyjne W Warszawie powstaa grupa sku

piona wok Leszka Moczulskiego (Romu

ald Szeremietiew Tadeusz Staski Andrzej

Szomaski) o korzeniach niepodlegocio

W poowie lat 6 rozpoczynaj do

wyrywkow dziaalno pierwsze

ugrupowania opozycyjne o niesprecy

zowanej jeszcze orientacji i do

oglnych programach wobec systemu

komunistycznego Najczciej s to

niewielkie grupy samoksztaceniowe

i rodowiskowe Stopniowo wyania

y si spord nich dwie gwne

orientacje niepodlegociowa naro

dowa odrzucajca komunizm zwi

zana najczciej z katolicyzmem

i Kocioem oraz druga reformi

styczna w stosunku do panujcego

systemu komunistycznego nazywa

na rewizjonistyczn zmierzajca tyl

ko do naprawy systemu do budowy

„socjalizmu z ludzk twarz”

wych odwoujca si do tradycji opozycyj

nej i walki zbrojnej w latach 4 z czego

w latach 7 powstaa Konfederacja Polski

Niepodlegej W Warszawie powstaa har

cerska „Czarna Jedynka” opozycyjna wo

deklaracji ideowej „Ruchu” Bez niepodlegego

istnienia nie potrafimy si rozwija spoecznie eko

nomicznie i kulturalnie () Jako atrapa na usu

gach obcego sowimperializmu nic poytecznego nie

moemy wnie do trwaych wartoci wsplnoty

ludzkiej

odezwy Wolnych wizkw awodowych Jestemy

eksploatowani i wyzyskiwani bowiem wymaga si

od nas coraz wikszego wysiku ale warunki byto

wania nasze inaszych rodzin wcale nie ulegaj po

prawie awrcz pogarszaj si Jestemy przekona

ni e stan taki bdzie si utrzymywa tak dugo jak

dugo nie potrafimy zorganizowa si w Wolne

wizki awodowe Tylko tak zorganizowani moe

my stawi skuteczny opr wyzyskujcemu nas apa

ratowi pastwowemu partyjnemu i gospodarcze

mu () Apelujemy dopracownikw zcaego kraju

Twrzcie Wolne wizki awodowe Powoujcie Ko

mitety Pracownicze ktre zorganizuj wsplne

dziaanie nas wszystkich

Przez dugi czas owe rnice nie byy

wyrane z racji strategii opozycjonistw

przyjmowanej wobec utrwalonego i repre

syjnego systemu komunistycznego Do

piero dzisiaj z perspektywy zmian

po 1989 r mona je cilej okreli i usy

tuowa Ta druga tendencja okazaa si

doranie silniejsza bardziej wpywowa

i ofensywna iztego powodu e mieli

w niej udzia ludzie ktrzy zanim przyst

pili do opozycji system komunistyczny

wsptworzyli popierali mieli w nim

mniejszy lub wikszy udzia

W 1965 r jako pierwsze wiksze ugrupo

wanie opozycyjne powstaje „Ruch” organi

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 listopada 2006 r.

P RZED SIERPNIE M

„Taternicy”

Na pocztku 197 r odby si proces tzw taterni

kw grupy modych ludzi oskaronych o przekazy

wanie paryskiej „Kulturze” materiaw o wydarze

niach marca 1968 r i procesach z nimi zwizanych

a take o przemyt przez Tatry wydawnictw emigra

cyjnych Maciej Kozowski Jakub Karpiski Krzysz

tof Szymborski Maria Tworkowska i Magorzata

Szpakowska zostali skazani na kary od 45 do 3 lat

wizienia

sytecie Lubelskim zawizaa si grupa stu

dencka Bogdana Borusewicza Janusza

Krupskiego Piotra Jegliskiego wspiera

na przez Duszpasterstwo Akademickie

i o Ludwika Winiewskiego oraz profeso

rw KULu o nazwie „Spotkania”

W Gdasku podobn grup powoali

uczniowie szk rednich Aleksander Hall

Arkadiusz Rybicki Ryszard Terlecki Ma

ciej Grzywaczewski ktra miaa take kon

takty z lubelskim Duszpasterstwem Akade

mickim z czego powsta w kocu lat 7

Ruch Modej Polski

Po strajkach robotniczych w 1976 r

w Radomiu i Ursusie w powstajcym wte

dy Komitecie Obrony Robotnikw po

czyy si na krtko ugrupowania o charak

terze lewicowym reformistycznym z ugru

powaniami opozycji niepodlegociowej

i antykomunistycznej a take przedstawi

ciele starszych i modszych pokole Obok

Jacka Kuronia i Adama Michnika Jana J

zefa Lipskiego prof Edwarda Lipiskiego

wystpili razem Jzef Rybicki onierz

AK i jeden z zaoycieli WiN ks Jan Zie

ja a take A Macierewicz P Naimski E

Morgiewicz Wojciech Ziembiski Ten

stan konsolidacji by krtkotrway sprzyja

y mu czy te go wymusiy represje syste

mu Wkrtce jednak rnice programowe

i ideowe a take wiatopogldowe prze

wayy i z KOR u wyczya si grupa

skupiona wok Leszka Moczulskiego

ktry wczeniej organizowa Nurt Niepod

legociowy oraz rodowiska „Ruchu”

Historii nie da si zakama

Pamitam jak dyskutowalimy o naszej deklaracji

ideowej zamieszczonej w pierwszym numerze „Ro

botnika” Najpierw czy powinno si w niej znale

sowo „niepodlego” Helena uczywo bya bardzo

„za” ja nie byam tego pewna Oczywicie chciaam

niepodlegoci ale obawiaam si e to sowo moe

kogo wystraszy W ktrym momencie Helena po

wiedziaa e przecie my wszyscy mamy polsko we

krwi Pamitam swoje zdziwienie jako inaczej ni

ona definiowaam polsko Razio mnie to sformuo

wanie () okresu „Solidarnoci” pamitam jeszcze

inn dyskusj naten temat zHekiem Tumaczyam

e przeraa mnie iniepokoi ta dawka mszy idemon

strowania katolicyzmu ktra towarzyszya „Solidar

noci” () „Robotnik” te si odwoywa dotradycji

Pisudskiego sama nazwa nawizywaa do tamtego

„Robotnika” ale nam cho zasocjalistw emy si

nie uwaali chodzio owtek socjalistyczny tej tra

dycji () Czas „Solidarnoci” to rwnie okres odzy

skiwania pamici zbiorowej () Oczywicie przywra

canie pamici miao swoje dobre i ze strony Bo to

przede wszystkim byo silne przywracanie wiadomo

ci narodowej take w zym tego sowa znaczeniu

budzenie si a moe nie tyle budzenie si bo nie

wiem naile on zasn ale ujawnianie si polskiego

nacjonalizmu Na pocztku nie dostrzegaam w tym

antysemityzmu ale nuty nacjonalistyczne byy mocno

syszalne co wykorzystywali ubecy ()

() Brzydzi mnie pisanie nanowo historii takiej ja

k by si chciao eby bya Jej ideologizacja wmyl

zasady Lenina jeli fakty s przeciwko nam tym

gorzej dla faktw Myl jednak e nadusz met

historii nie da si zakama Jak to mwi dzieci

oliwa cho nie ywa ale zawsze sprawiedliwa

inawierzch wypywa

Ewa Komiska Frejlak Historii nie da si zakama

rozmowa zLudwik Wujec „Midrasz” 26 nr 19

„Terroryci”

W padzierniku 1971 r dwaj bracia Kowalczykowie

wysadzili w powietrze aul Wyszej Szkoy Pedago

gicznej w Opolu gdzie nastpnego dnia miaa si od

by akademia na cze Suby Bezpieczestwa i Mili

cji Obywatelskiej Nikt nie zosta poszkodowany Je

rzego Kowalczyka skazano na kar mierci jego

brata Ryszarda na 25 lat Po masowych protestach

zmieniono wyrok Jerzego na 25 lat wizienia

bec komunistycznego harcerstwa i dawnych

„walterowskich” druyn harcerskich Jacka

Kuronia (Antoni Macierewicz Piotr Naim

ski Wojciech Onyszkiewicz Ludwik

Dorn) W Lublinie na Katolickim Uniwer

Wiara i wina

Stopniowo odtych rodowisk si odsunem Sam za

praszaem Jacka Kuronia na spotkania z modzie

byo to w pierwszej poowie lat siedemdziesitych

Ju wtedy moje dowiadczenie nakazywao mi pewien

dystans iostrono Uwaaem e Jacek Kuro jest

manipulatorem bya w nim jaka nieuczciwo a

wsze musia by najwaniejszy na pierwszym miej

scu Gdy w mojej obecnoci gosi prelekcj to sta

ra si mnie wyeliminowa Jego zdanie musiao by

pierwsze i ostatnie najgorsze e to co mwi nie

byo zgodne zprzekazem ewangelicznym Kuro uwa

a siebie zachrzecijaninalepszego odinnych chrze

cijan aczyna prelekcje w ten sposb „Wam si

wydaje e ja nie jestem chrzecijaninem bo nie wie

rz wosobowego Boga ale ja jestem lepszym chrze

cijaninem od was” Potem ukazywa pewne warto

ci ktre byy wwczas niedoceniane Mwi oobec

noci Ewangelii w sferze spoecznej i politycznej

Wtedy czsto rozumiano Ewangeli jako spraw pry

watn iosobist ()

Sam kiedy uczestniczyem w spotkaniu z Michni

kiem by troszeczk speszony czyta Ewangeli po

tem j na swj sposb komentowa perspektywy

lat wyglda e ich obecno wtedy w Kociele bya

manipulacj Cho wtedy zauway mona byo pew

n autentyczn wraliwo Co do Jacka Kuronia to

uwaam e on czu pewne sprawy zawarte wEwan

gelii to wspgrao jako z jego wraliwoci Kon

takt z nim by dla mnie cenny i ciekawy Trafiem

doniego gdy interesowa si rnymi podkulturami

wiziennymi „drugim” yciem wzakadach karnych

wychowawczych i poprawczych Gdy do niego przy

chodziem to opowiada i opowiada Nie wypiera

si swojej przeszoci walterowskiej twierdzi e

ideologia walterowcw bya suszna ato co si dzia

o wHP to by uwid starczy Uwaaem wtamtych

latach e jego poszukiwania Boga s autentyczne

trzykrotnie prosi mnie o katolicki pogrzeb swoich

bliskich matki ojca iony Pniej to si gdzie za

gubio zaj si czym innym Sam zdecydowa e je

go pogrzeb ma by niekatolicki

Ks Stanisaw Makowski oczasach „Solidarnoci”

wwwprawypl 19 X 26

wczeniejsza formacja prokomunistyczna

przynaleno do PZPR i zachowawczy

stosunek do ZSRR

Pomimo represji wadz dziaalno tych

ugrupowa rozszerzaa si stopniowo

w wikszych orodkach kraju W Krakowie

powsta ruch wspierajcy KOR wywodz

Redaktorzy „Spotka” dzisaw Bradel i Krzysztof

Paczuski Gorce zima 1978 r Fot biory prywatne

Lubelskie „Spotkania”

To wtym rodowisku powstaa pierwsza wPolsce nie

zalena poligrafia Janusz Krupski w Lublinie i Piotr

Jegliski wParyu byli jej organizatorami To naprze

myconym do Lublina powielaczu byy drukowane

pierwsze komunikaty Komitetu Obrony Robotnikw

„Folwark zwierzcy” Orwella pierwszy idrugi numer

„apisu” i wreszcie kolejne numery niezalenego

kwartalnika katolickiego „Spotkania” Pierwsze pu

blikacje drukowalimy pod szyldem Nieocenzurowa

nej Oficyny Wydawniczej ktra potem w Warszawie

znalaza kontynuacj jako Niezalena Oficyna Wydaw

nicza Istotnym narzdziem tej debaty bya „Bibliote

ka Spotka” Przypomnie chciaem zwaszcza jedn

pozycj a mianowicie „Wspomnienia z Kazachstanu”

ksidza Wadysawa Bukowiskiego Ksidz Bukowi

ski napisa je podczas swojego pobytu w Krakowie

nawyrane yczenie kardynaa Karola Wojtyy Maszy

nopis przekaza mi do druku wwczas kleryk dzi

ksidz Tadeusz Isakowiczaleski Obecnie trwa pro

ces beatyfikacyjny ksidza Bukowiskiego Niedawno

z ksidzem Tadeuszem wsplnie doszlimy do wnio

sku e wydanie tych „Wspomnie” byo by moe naj

waniejsz spraw w jakiej w tamtym okresie dane

nam byo uczestniczy

Wspomnienie dzisawa Bradela

Stworzyli oni w marcu 1977 r Ruch Obro

ny Praw Czowieka i Obywatela (ROP

CiO) wykorzystujc przystpienie PRLu

do Paktu Praw Czowieka ratyfikowanego

w Helsinkach Mia on w istocie charakter

antykomunistyczny i program niepodle

gociowy cho nie cakiem radykalny

proponowa bowiem zachowywanie

przy yciu czci realiw zwaszcza eko

nomicznych Powodem rozamu bya take

przeszo wielu uczestnikw KORu ich

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 listopada 2006 r.

III

P RZED SIERPNIE M

Wolne wizki awodowe

Pod wpywem wczeniejszych represji powstawa

te coraz silniejszy opr w innych rodowiskach

take na wsi i w wikszych orodkach przemyso

wych Ju wiosn 1978 r z inicjatywy ROPCiO po

wsta pierwszy Wolny wizek awodowy na lsku

zaoony przez Kazimierza witonia Ruchu Wolnych

wizkw awodowych nie popar KOR mimo to

wkrtce w Gdasku powsta nastpny W zaoony

przez Krzysztofa Wyszkowskiego Rozwin si on w

najsilniejszy a do powstania „Solidarnoci” Wolny

wizek awodowy do ktrego weszli take Andrzej

i Joanna Gwiazdowie Anna Walentynowicz Bogdan

Borusewicz Alina Piekowska a z czasem Lech Wa

sa Wsppracowa z nimi Lech Kaczyski

Harcerze warszawskiej druyny „Czarna Jedynka” ktrzy inicjowali i realizowali pomoc dla ofiar czerwca 1976 r

W oficjalnej historii KORu ich dziaalno bya przemilczana Fot IPN

przy Grobie Nieznanego onierza i prze

marsz Krakowskim Przedmieciem

W 1979 r powstaa wok Leszka Moczul

skiego i czci uczestnikw ROPCiO Kon

federacja Polski Niepodlegej a w Gda

sku wok rodowiska „Bratniaka” Ruch

Modej Polski z Aleksandrem Hallem

na czele

Patrzc na ksztatowanie si opozycji

w PRLu z dzisiejszej po 1989 roku per

spektywy mona doj do przekonania e

paradoksalnie wicej racji miay radykalne

nawet utopijne jak si wydawao w czasach

PRLu dania i nadzieje na upadek komu

nizmu oraz odzyskanie niepodlegoci ni

zachowawcze w istocie wysiki i plany re

formowania ustroju komunistycznego po

dejmowane w poczuciu beznadziejnego

i trwaego jego panowania

cy si z Duszpasterstwa Akademickiego

„Beczka” (Bogusaw Sonik Liliana Batko

Jzef Ruszar) oraz ze rodowisk studenc

kich (Bronisaw Wildstein Stanisaw Py

jas Lesaw Maleszka ktry jak dzi wie

my by agentem SB) W maju 1977 r zo

sta zamordowany Stanisaw Pyjas co

wywoao akcje protestacyjne w Krakowie

i solidarnociowe w caym kraju Pod

koniec maja grupa kilkunastu osb w War

szawie (min Bohdan Cywiski Henryk

Wujec Barbara Toruczyk Kazimierz

wito) rozpocza godwk protestacyj

n w kociele w Marcina co znw wywo

ao kolejne ataki wadz i oszczercz kam

pani prasow Jednake caa sytuacja sta

a si na tyle gona take poza krajem e

wadze ogosiy amnesti 22 lipca wypusz

czajc z wizie dziaaczy opozycji a tak

e ostatnich robotnikw skazanych w pro

cesach po strajkach w Radomiu i Ursusie

Ju po wyborze Karola Wojtyy na pa

piea dziaacze ROPCiO zorganizowali

11 listopada 1978 r pierwsze od 6 lat ob

chody rocznicy odzyskania niepodlegoci

Odbyy si jawne i tumne uroczystoci

KOR kamie ktry ruszy lawin

gest pokaza Polakom e mona przea

ma barier strachu przed wszechmoc

wadzy W prasie ktr zaczto wydawa

poza cenzur w tzw drugim obiegu

ujawniono personalia czonkw KORu

co wicej publicznie podano kontaktowe

numery ich telefonw Fortel mia pole

ga na tym e teoretycznie dziaalno

taka powinna by legalna bo opozycjo

nici odwoywali si do obowizujcej

od lat trzydziestu ustawy przewidujcej

moliwo tworzenia dla celw dora

nych komitetw bez rejestracji (np dla

pogorzelcw powodzian) Paradoksem

byo natomiast e KOR byby nielegalny

gdyby wystpi o formalne uznanie i go

Robert Spaek IPN Warszawa

nikw KORu a wic angaowali si

w dziaalno opozycyjn pod tym szyl

dem identyfikowali z nim a przez to sta

nowili o powszechnoci tego ruchu byo

znacznie wicej z KORem stale wsp

pracowao 7 8 osb a drugie tyle

angaowao si doranie

Trzydzieci lat temu wielopokoleniowa

i szalenie rnorodna w pogldach grupa

starszych i modych intelektualistw war

szawskich powoaa spoeczny antytotali

tarny ruch nazwany Komitetem Obrony

Robotnikw Oto przez pi lat (1976

1981) nie bez ktni i utarczek potrafili

ze sob wsppracowa ludzie o cakowi

cie odmiennych postawach ideowych

marksistowskorewizjonistycznej socjal

demokratycznej prawicowej liberalnej

czyo ich bez wtpienia jedno wszy

scy bez wyjtku byli krytyczni wobec re

alnie panujcego ustroju politycznego

w Polsce i podobnie wszyscy remedium

na ten stan rzeczy widzieli we wprowa

dzeniu systemu demokratycznego

Antykorowska ulotka propagandowa z koca

lat 7 Fot IPN

May parlament

Bogdan Borusewicz powiedzia cztery lata temu

Rzeczywicie widziaem rnice pogldw i faktycz

nie w KORze wyranie wystpowaa grupa Antka

Macierewicza Piotra Naimskiego igrupa Jacka Ku

ronia () Nie stanowio to jednak dla mnie adne

go problemu spaem uAntka Macierewicza jadem

obiady u Kuronia Wany by dla mnie spr o wy

szo maszyny dopisania nadpowielaczem czy dru

karni Dopenieniem tej myli bya wypowied Hen

ryka Wujca KOR () to by taki may parlament bo

tam bya bardzo swobodna dyskusja () prowadzo

no autentyczn dyskusj rywalizacj Liderem wik

szoci by Jacek Kuro amniejszoci Antek Maciere

wicz ale podziay przebiegay rnie () ostatecz

nie zwycia zawsze jaki kompromis bo trudno

mwi ogosowaniu

KOR by jawnym stowarzyszeniem

a nie tajn konspiracyjn organizacj an

typastwow Pierwsz tak grup po bli

sko 3 latach bo od 1947 r tj od czasu

ucieczki z Polski przywdcy Polskiego

Stronnictwa Ludowego Stanisawa Miko

ajczyka nie byo jawnej opozycyjnej

i jak si miao okaza dziaajcej przez

kilka lat struktury Ju we wrzeniowym

(1976 r) licie otwartym do marszaka

Sejmu PRL poinformowano o fakcie po

wstania Komitetu Ten bardzo odwany

Pierwszym podstawowym celem KOR u

byo pomaganie robotnikom represjono

wanym przez wadze pastwowe i sdo

we za udzia w strajkach i wystpieniach

antyrzdowych w czerwcu 1976 r (w od

wecie za bunt 13 osb zwolniono

z pracy kilkaset skazano na trzy miesi

ce aresztu a ponad 5 na kary wizie

nia) Komitet liczy pocztkowo 14

a ostatecznie 35 czonkw jednake

tych ktrzy uwaali si za wsppracow

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 listopada 2006 r.

P RZED SIERPNIE M

od wadz nie uzyska Nierejestrowanie

si teoretycznie nie powinno grozi reper

kusjami karnymi bo byo to wykroczenie

administracyjne Oczywicie dziaanie

jawne nie oznaczao ujawnienia kluczo

wych danych bdcych w posiadaniu opo

zycjonistw miejsca przechowywania

kartotek represjonowanych robotnikw

szczegw dotyczcych kontaktw

z emigracj czci spraw finansowych

poligrafii adresw drukar pozyskiwa

nia papieru lokali magazynw itp

Dziaalno KORu bya prowadzona

w kilku kierunkach udzielano pomocy pie

ninej lekarskiej i prawnej przeladowa

nym przez wadze robotnikom domagano

si amnestii dla uwizionych robotnikw

i przywrcenia do pracy zbierano i publiko

wano informacje o ludziach przeladowa

nych z powodw politycznych organizowa

no akcj pisania listw protestacyjnych pe

tycji do wadz organizowano godwki

Do wrzenia 1977 r KOR udzieli pomocy

blisko 95 rodzinom z Ursusa Radomia

odzi Warszawy Gdaska Pocka i Gru

dzidza KOR zapewnia pomoc prawn s

dzonym robotnikom paci zasdzone

grzywny dziaacze KORu pomagali w pi

saniu skarg i odwoa przy zaskaraniu de

cyzji o zwolnieniu z pracy Powizani

z KOR em adwokaci nie baczc na ryzyko

dyscyplinarnego zawieszenia prawa

do uprawiania zawodu czy represje brali

na siebie nie tylko sprawy robotnikw z r

nych stron Polski co wizao si min

z uciliwymi podrami ale z czasem

prowadzili take obron „korowcw” Tymi

czonkami palestry byli Andrzej Grabiski

Witold LisOlszewski Jan Olszewski Wa

dysaw Sia Nowicki Stanisaw Szczuka

Jacek Taylor

Komitet by przedstawiany w propa

gandzie jako grupa stricte polityczna

a tak nie by przynajmniej w pierw

szych latach By polityczny o tyle o ile

kada inicjatywa odrzucajca monopol

wadz tak si stawaa Pomoc robotni

kom nie wymagaa okrelonych pogl

dw Na kilkaset owiadcze wydanych

przez KOR cile politycznych byo za

ledwie kilka Najwiksze znaczenie dla

rozwoju ruchu korowskiego mia pro

gram inicjowania niezalenych ruchw

spoecznych KOR przyczyni si bezpo

rednio do powstania niezalenych

od siebie cho powizanych towarzysko

personalnie inicjatyw takich jak np

Studenckie Komitety Solidarnoci wy

dawnictwo NOWa Towarzystwo Kur

sw Naukowych Komitet Samoobrony

Chopskiej W kocu wan cech dzia

ania KORu byo przeamanie monopolu

informacji i cenzury KOR zacz wyda

wa czasopisma skierowane do rnych

grup spoecznych inteligencji robotni

kw rolnikw

Mimo inwigilacji SB ogromny wpyw

KOR una budzenie wiadomoci obywa

telskiej poszerzanie wiedzy (polityka

historia kultura informacja) integrowa

nie i aktywizowanie rodowisk inteli

genckich robotniczych i chopskich po

zostaje niezaprzeczalny Wida to nawet

wtedy gdy prowokacyjnie przyjmie

my w tej kwestii esbeck perspektyw

i dziaalno Komitetu rozpatrzymy

w kategoriach sukcesu lub poraki same

go MSW Wwczas jednoznacznie

stwierdzimy e nawet destrukcyjne dzia

ania operacyjne SB nie przerway auten

tycznych kontaktw KORu z robotnika

mi nie doprowadziy do zaprzestania

wszechstronnej akcji pomocy ludziom jej

potrzebujcym za prby dezintegracji

opozycji powiody si funkcjonariuszom

jedynie czciowo

KORa mzgowa

Centrum decyzyjne sprawcze inaczej mwic „ser

ce” i „mzg” KORu stanowili midzy innymi ksidz

Jan ieja bdcy podczas wojny naczelnym kapela

nem Szarych Szeregw Jzef Rybicki kawaler Or

deru Virtuti Militari oficer AK legendarny dowdca

warszawskiego Kedywu wieloletni wizie stalinow

ski Jan Jzef Lipski onierz AK z puku „Baszta”

odznaczony Krzyem Walecznych za udzia w powsta

niu warszawskim Antoni Pajdak onierz Legionw

Pisudskiego zastpca Delegata Rzdu na Kraj z ra

mienia PPS w 1945 r porwany jako jeden z szesna

stu przywdcw Polskiego Pastwa Podziemnego

do Moskwy Aniela Steinsbergowa adwokat min

w procesach onierzy AK Leszek Koakowski prze

bywajcy na emigracji filozof „rewizjonista”

W KORze znalaz si take Jacek Kuro dawny

„ideowy komunista” twrca komunistycznych dru

yn harcerskich zarazem wizie polityczny majcy

za sob pki co pi lat pobytu za kratami

a take jego przyjaciel rwnie dowiadczony kilku

letnim wizieniem wiecznie zbuntowany 3letni

radykalny lewicowiec z rodziny o tradycjach komuni

stycznych Adam Michnik W tym gronie by te wy

bitny naukowiec nestor ekonomistw jednoczenie

do 1977 r czonek PPR Edward Lipiski a take

niespena trzydziestoletni stopniowo ewoluujcy

w kierunku pogldw narodowych Antoni Maciere

wicz Ten ostatni by pomysodawc nazwy KOR oraz

inicjatorem caego ruchu (za takiego przez wielu

uwaany jest rwnie Jacek Kuro ktry sam palm

pierwszestwa w tym wzgldzie przyznawa Macie

rewiczowi) Czonkami i wsppracownikami KOR u

byli zwizani z Macierewiczem rodowiskowo bd

ideowo modzi ludzie z Pierwszej Warszawskiej Dru

yny Harcerskiej „Czarnej Jedynki” min Piotr Na

imski Wojciech Onyszkiewicz Andrzej Celiski

W sercu KORu znaleli si zwizani z Klubem Inteli

gencji Katolickiej Maria Wosiek i Henryk Wujec

a take pracujcy w Polskiej Akademii Nauk fizyk

bigniew Romaszewski oraz Bogdan Borusewicz

dziaajcy do 1975 r w lubelskim Duszpasterstwie

Akademickim pod okiem dominikanina o Ludwika

Winiewskiego

11 listopada 1978 roku

kanie) bp Zbigniew Kraszewski powici

tablic ku czci komendantw gwnych AK

gen Stefana Roweckiego i gen Leopolda

Okulickiego Rozdawano biaoczerwone

opaski z orem w koronie oraz literami

„AK” W naboestwie uczestniczyo bli

sko 4 tys osb a po jego zakoczeniu oko

o stuosobowa grupa udaa si z kwiatami

do Grobu Nieznanego onierza

Gwne uroczystoci w stolicy zaplano

wano na wieczr O godz 18 w Katedrze

w Jana uroczyst msz w celebrowa bp

Jerzy Modzelewski a kazanie wygosi se

kretarz episkopatu bp Bronisaw Dbrow

ski Zdaniem SB we mszy w uczestniczy

o 12 tys osb obecnych w samej katedrze

i na przylegych ulicach (wedle organizato

rw 2 tys wiernych) Naboestwo za

koczono modlitw oniersk „Apel pole

gych” i pieni OBoe ktry jest nanie

bie Zaraz po mszy w uformowa si

liczcy ok 2 tys osb pochd ktry ruszy

z ul witojaskiej przez plac Zamkowy

i Krakowskie Przedmiecie w kierunku

Grobu Nieznanego onierza Tu przem

wienie wygosi onierz powstania war

szawskiego publicysta i dramaturg Jerzy

Gren (wac Henryk Zikowski) Zoono

Grzegorz Waligra

IPN Wrocaw

zorganizowano manifestacje patriotyczne

W KORze do takich form aktywnoci

podchodzono z du rezerw obawiano

si bowiem „wyprowadzania” ludzi

na ulic Oficjalnie KSS KOR ograniczy

si do publikacji szeroko kolportowanego

owiadczenia niemniej wielu jego czon

kw i wsppracownikw uczestniczyo

w pochodzie Kilka okazjonalnych

owiadcze wyday take rodowiska

wsptworzce ROPCiO

W Warszawie

uroczyste obchody rozpoczy si wie

czorem 1 listopada pontyfikalnym nabo

estwem w kociele w Aleksandra na

pl Trzech Krzyy Po kazaniu wygoszonym

przez ks Stefana Niedzielaka bp Wadysaw

Mizioek powici tablic ku czci Jzefa

Pisudskiego Obecnych byo okoo 4

osb w tym czoowi dziaacze ROPCiO

Andrzej Czuma Wojciech Ziembiski Le

szek Moczulski

Dzie pniej przed poudniem w ko

ciele w Jacka przy ul Freta (oo Domini

Od kilkunastu lat 11 listopada uroczycie

obchodzimy w Polsce najwaniejsze wi

to pastwowe zwizane z odzyskaniem

niepodlegoci Przez wiele lat jednak

w okresie PRL pami o tym wydarzeniu

starano si usun ze zbiorowej wiadomo

ci Polakw Faszowano najnowsz histo

ri Polski zwizan z Pisudskim i Legio

nami sugerowano e niepodlego odzy

skalimy dziki zwycistwu Wielkiej

Socjalistycznej Rewolucji Padzierniko

wej Dlatego te walka o prawd historycz

n staa si jednym z istotnych elementw

dziaalnoci zorganizowanej tzw opozycji

demokratycznej uksztatowanej po wyda

rzeniach czerwcowych 1976 r

Z inicjatywy ROPCiO przy wsparciu ro

dowisk kombatanckich studenckich i Ko

cioa 11 listopada 1978 r w szedzie

sit rocznic odzyskania niepodlegoci

po raz pierwszy od zakoczenia wojny

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 listopada 2006 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: