ROŚLINNY NAJEŹDŹCA.pdf

Cig dalszy ze strony 16

EKOLOGIA

Szansa na now pami«

Biolodzy cigle nas czymæ zaskakuj,

a stare prawdy jedna po drugiej nieuchronnie

odchodz do lamusa. Przez ca¸e lata ýyliæmy

na przyk¸ad w przeæwiadczeniu, ýe komrki

nerwowe w mzgach osobnikw doros¸ych

jedynie gin, a juý w ýadnym razie nie

powstaj na nowo. Tymczasem od niedawna

wiadomo, ýe tak nie jest. Ponadto okaza¸o

si«, jak donosz w Science z 15 padziernika

ub.r. E. Gould z Department of Psychology

Princeton University i jej wsp¸pracownicy,

w mzgach doros¸ych ma¸p z gatunku

Macaca fascicularis nowe neurony mog

pojawia si« nawet w korze mzgowej nowej.

Tej Ð jako najbardziej zaawansowanej

w rozwoju i b«dcej materialnym pod¸oýem

wyýszych czynnoæci psychicznych oraz

pami«ci Ð zupe¸nie o to nie podejrzewano.

Dzieje si« tak prawdopodobnie rwnieý

u ludzi. Zapewne proces ten nie jest

zbyt intensywny. Fakt jednak, ýe w ogle

zachodzi, jest bardzo waýny, gdyý budzi

nadzieje na rozwizanie wielu neurologicznych

problemw. Naleýy jeszcze tylko pozna

sterujce nim mechanizmy i nauczy si«,

jak je stosowa w praktyce medycznej.

Ale to zapewne tylko kwestia czasu.

sprawia, ýe z odleg¸oæci kilkuset

metrw kontury drzew cypryæni-

ka, ku ktrym zmierzam, zacieraj si«.

Ca¸oæ nieco przypomina impresjoni-

styczny pejzaý. Gdy podchodz« bliýej,

widz« rozpostarte liæcie paproci, powo-

dujce, ýe drzewa wygldaj jak obsypa-

ne zielonymi cekinami. Z bliska jednak

ten fantastyczny obraz ods¸ania brutal-

n rzeczywistoæ: jestem w samym ærod-

ku roælinnej rzezi Ð pod zielon pokry-

w paproci wi«kszoæ roælin jest martwa.

Gbczaste pod¸oýe, po ktrym stpam,

sk¸ada si« g¸wnie z bez¸adnie rozrzu-

conych suchych, spltanych, brzo-

wawych fragmentw tego, co tak ma-

lowniczo drapuje wszystko w zasi«gu

wzroku. Te cypryæniki w Jonathan Di-

ckinson State Park w Hobe Sound, na

p¸noc od West Palm Beach na Flory-

dzie, gin opanowane przez pochodz-

c ze Starego åwiata papro Lygodium

microphyllum .

Michael Lott, absolwent Florida

Atlantic University (FAU), pokazuje mi

okolic« niczym weteran wojny eskortu-

jcy reportera przez stref« przyfronto-

w. Papro d¸awi swe ofiary, odcinajc

dost«p æwiat¸a, ale wywo¸uje teý inne

grone dla otoczenia skutki. ãNawet

niewielki lokalny poýar obejmuje na-

tychmiast suche pod¸oýe Ð wyjaænia Lott

Ð i b¸yskawicznie przenosi si« w koro-

ny drzew. Poýar, nad ktrym normal-

nie mielibyæmy kontrol«, w tym przy-

padku przeistacza si« w ýywio¸ nie do

opanowaniaÓ.

Lygodium microphyllum to tylko jeden

z wielu gatunkw inwazyjnych, ktre

siej zniszczenie w amerykaÄskiej przy-

rodzie. Wiele publikacji poæwi«cono ra-

cicznicy zmiennej i w«ýowi Boiga irre-

gularis , ale jak si« okazuje, niektre

roæliny s rwnie grone. Naukowcy

z Cornell University oszacowali, ýe

koszty ponoszone z powodu inwazji ob-

cych gatunkw wynosz oko¸o 123 mld

dolarw rocznie.

Inwazyjne gatunki roælin nie omijaj

takýe Florydy, gdzie cz«sto bujnie si«

rozwijaj wskutek braku konkurencji

i naturalnych wrogw Ð roælinoýercw,

ograniczajcych ich wyst«powanie w oj-

czynie. Niedawno do¸czy¸a do tych

najedcw wspomniana powyýej na-

drzewna papro ze Starego åwiata. ãJe-

steæmy tym ogromnie zaniepokojeniÓ

Oporny gen

Niektrzy pacjenci zakaýeni HIV nie reaguj

na leczenie, mimo ýe s zainfekowani

szczepem wraýliwym na stosowane leki.

John D. Schuetz i jego wsp¸pracownicy

z St. Jude ChildrenÕs Research Hospital

w Memphis znaleli by moýe przyczyn«

tego Ð gen nazwany MRP4 . Koduje on bia¸ko,

ktre pomaga limfocytom T, b«dcym cz«æci

uk¸adu odpornoæciowego, usun z organizmu

leki przeciwko HIV, takie jak AZT, ddC i 3TC,

b«dce analogami nukleozydw. Odkrycie,

o ktrym poinformowano we wrzeæniowym

Nature Medicine , sugeruje, ýe najlepszych

wynikw leczenia naleýy spodziewa si«

u osb z nisk ekspresj genu MRP4 .

CYPRYåNIK oblepiony paprociami.

Ð mwi Daniel F. Austin, opiekun na-

ukowy Lotta i kierownik programw

badawczych FAU, dotyczcych ochro-

ny ærodowiska. Niepokj ten dotyczy

tempa rozprzestrzeniania si« paproci.

Trzydzieæci lat temu nie by¸a jeszcze

znana w Dickinson, jej wyst«powanie

zaæ ogranicza¸o si« do niewielkiego ob-

szaru na wybrzeýu Atlantyku. Badania

z 1993 roku wykaza¸y, ýe opanowa¸a

ona juý 11% powierzchni parku, a obec-

nie rozprzestrzenia si« na po¸udniu Flo-

rydy, od jej wschodnich wybrzeýy

w stron« Zatoki MeksykaÄskiej. Wiatry

wiejce zwykle w tym w¸aænie kierunku

prawdopodobnie przenosz zarodniki

paproci.

Szczeglny niepokj wywo¸uje rw-

nieý fakt, ýe Lygodium microphyllum ,

ktra najprawdopodobniej zosta¸a za-

wleczona wraz z sadzonkami drzew,

wdziera si« juý do Parku Everglades.

Jeszcze w 1990 roku w Loxahatchee Na-

tional Wildlife Refuge, po¸oýonym na

p¸nocnych kraÄcach pierwotnego eko-

systemu Everglades, nie stwierdzono jej

wyst«powania. Tymczasem juý w 1995

roku 12% jego powierzchni, czyli oko-

¸o 6880 ha opanowa¸ grony przybysz.

BroÄ na Alzheimera?

Ta jedna z najgroniejszych chorb

neurologicznych polega na bardzo

szybkim zanikaniu neuronw w mzgu

i odk¸adaniu si« w ich miejscu z¸ogw

beta-amyloidu, substancji bia¸kowej,

powstajcej z prekursorowego bia¸ka

amyloidowego (APP), znajdujcego si«

w b¸onie komrkowej. Odcina go od niej

m.in. enzym, nazwany na wyrost

beta-sekretaz, ktrego istnienie

do niedawna by¸o tylko hipotetyczne,

gdyý nie udawa¸o si« go znale.

Powiod¸o si« dopiero, jak donosi Science

z 22 padziernika ub.r., M. Citronowi

z firmy Amgen oraz B. Vassarowi

i wsp¸pracujcym z nim naukowcom

z bostoÄskiej Harvard Medical School.

Bia¸ku nadali nazw« BACE. Uszkodzenie

kodujcego go genu, ktry takýe wykryli,

spowodowa¸o, ýe tempo odk¸adania si«

beta-amyloidu zmniejszy¸o si« blisko

dwukrotnie. Moýe b«dzie to panaceum

na Alzheimera, a moýe nie, gdyý cz«æ

lekarzy sdzi, ýe powstawanie z¸ogw

szkodliwej substancji bia¸kowej jest

skutkiem, a nie przyczyn tej choroby.

Czas zapewne pokaýe, kto ma racj«.

Cig dalszy na stronie 20

18 å WIAT N AUKI StyczeÄ 2000

Roælinny najedca

Papro ze Starego åwiata

szturmuje Floryd«

S zmaragdowa pokrywa roælinna

ãMyæla¸em, ýe to, co si« dzieje w Di-

ckinson, jest wstrzsajce, dopki nie

przelecia¸em nad rozlewiskami Evergla-

des Ð wspomina Robert W. Pemberton,

naukowiec z Departamentu Rolnictwa

USA w Fort Lauderdale. Ð Zobaczy¸em

rozleg¸e tereny z wysokoæci 150 m i prze-

kona¸em si«, ýe s ca¸kowicie pokryte

przez t« roælin«Ó.

By unikn stosowania na wielk ska-

l« herbicydw niszczcych jednoczeænie

rodzim roælinnoæ, Pemberton prbu-

je znale naturalnych wrogw Lygodium

microphyllum Ð owady, ktre ýeruj na

tej paproci w jej ojczynie. Na pierw-

szym etapie musia¸ zatem, opierajc si«

na materia¸ach zielnikowych, pozna jej

pierwotny zasi«g. Wyst«puje ona w mi«-

dzyzwrotnikowej Afryce, wschodnich

Indiach, po¸udniowo-wschodniej Azji,

Chinach oraz na pacyficznych wybrze-

ýach Australii. W cigu kilku ostatnich

lat odwiedzi¸ te regiony w poszukiwa-

niu konsumentw paproci. ãDo zwal-

czania biologicznego naleýy wykorzy-

sta gatunki skrajnie wyspecjalizowane,

ktre z ni koewoluowa¸yÓ Ð zauwaýa.

Powinny one zjada wy¸cznie papro,

a unika rodzimych roælin. Badania Pem-

bertona znajduj si« dopiero w fazie

wst«pnej, ale juý uda¸o mu si« odnale

m« w Australii i roæliniark« w Tajlan-

dii, z ktrymi moýna wiza nadzieje na

ograniczenie liczebnoæci paproci. Owa-

dy te zostan poddane teraz szczeg¸o-

wym badaniom.

Lott natomiast zacz¸ bada fizjologi«

tej roæliny. Przyby¸ do Dickinson tego

upalnego, parnego dnia, by pobra prb-

ki. ãJeæli si« wie, jak szybko ona roænie Ð

mwi Ð moýna zasugerowa odpowied-

nim s¸uýbom, ile czasu trzeba poæwi«ci

na jej zwalczenie.Ó Taka informacja za-

pewne by¸aby pomocna w podj«ciu de-

cyzji, czy warto w ogle podejmowa ja-

kieæ dzia¸ania. ãCzasem dochodzimy do

wniosku, ýe na okreælonym obszarze juý

nic nie da si« zrobi, i raczej naleýy prze-

nieæ si« w rejony, gdzie skala inwazji

jest mniejsza, zanim sytuacja wymknie

si« nam spod kontroliÓ Ð zauwaýa Lott.

Pojawienie si« paproci wp¸ywa na lo-

kaln flor« i faun«. Przybysz wypiera

rodzime roæliny, co moýe prowadzi

do zaniku ýerujcych na nich owa-

dw. Istnieje bardzo duýe prawdopodo-

bieÄstwo, ýe zaczn si« wycofywa rw-

nieý zwierz«ta ýywice si« tymi bez-

kr«gowcami.

ãO zagroýeniu mwimy wwczas,

gdy rýnorodnoæ organizmw w opa-

nowanym ekosystemie stanie si« inna

niý w naturalnym Ð zauwaýa Lott. Nagle

uderza nas cisza. Ð Nie s¸ysz« tu ýadne-

go ptakaÓ Ð stwierdza.

ANTY(PO)WAGA

Lepiej by krasnoludkiem...

czo¸owych postaci w hi-

storii Stanw Zjednoczo-

nych, naleýa¸ do wsp¸twr-

cw tego kraju. By¸ jednym

z trzech autorw esejw

Federalist Papers , m.in. je-

mu teý zawdzi«czaj Ame-

rykanie tekst i ratyfikacj«

Konstytucji. Przez pewien

czas sprawowa¸ urzd se-

kretarza stanu w admini-

stracji Thomasa Jeffersona,

po czym sam zosta¸ czwartym prezyden-

tem USA. Myælicie sobie zapewne, jak

bardzo dziæ przyda¸by si« nam jegomoæ

takiego kalibru. Jest tylko jeden drobny

szkopu¸: teraz, gdy Amerykanie przesta-

li juý wybiera na prezydentw facetw,

ktrzy nie potrafi dosi«gn grnej

p¸ki w szafie, Madison chcc postawi

nog« w Bia¸ym Domu, musia¸by kupi

sobie bilet dla zwiedzajcych. Ten wy-

bitny mý stanu mia¸ bowiem zaledwie

162 cm wzrostu.

Dziæ jednak okazuje si«, ýe by¸ on nie

tylko wizjonerem politycznym, lecz by

moýe takýe prekursorem pewnej poý-

danej w przysz¸oæci tendencji fizycznej.

Naleýa¸oby ýyczy sobie redukcji wzro-

stu przedstawicieli naszego gatunku do

wymiarw Madisona, a nawet jeszcze

skromniejszych. Tak w kaýdym razie s-

dzi Thomas Samaras, inýynier i analityk

systemowy z San Diego, ktry sam ma

177 cm wzrostu. Od 25 lat prbuje on

przekona ludzi, ýe Randy Newman by¸

w g¸«bokim b¸«dzie, æpiewajc ãniscy nie

maj po co ýyÓ. Zdaniem Samarasa

æwiat, w ktrym ýyliby ludzie skromnego

wzrostu, nie tylko mia¸by wi«ksz szan-

s« przetrwania, ale by¸by teý bardziej przy-

jaznym dla nas ærodowiskiem.

Swoje wnioski Samaras wysnuwa z w¸a-

snej teorii entropii starzenia si«. Biorc

pod uwag« prawa termodynamiki, twier-

dzi on, ýe ludzie wysocy, b«dcy syste-

mami o wi«kszej energii niý niscy, s bar-

dziej naraýeni na wzrost entropii rýnych

zaburzeÄ prowadzcych do chorb i

æmierci. W swej najnowszej pracy, ktra

ukaza¸a si« w ub.r. w szwedzkim czasopi-

æmie pediatrycznym Acta Paediatrica , Sa-

maras wylicza pewne korzyæci, ktre sta-

¸yby si« udzia¸em gatunku ludzkiego,

gdyby idea¸em byli osobnicy ãdrobni, ciem-

ni i przystojniÓ.

Jedn z nich by¸oby d¸uýsze ýycie. Licz-

ne badania wykazuj, ýe cieszcy si« do-

brym zdrowiem ludzie niscy ýyj d¸uýej od

wysokich. Samaras utrzymuje, ýe dwume-

trowy m«ýczyzna ma oko¸o 100 bln kom-

rek, podczas gdy niýszy od niego o 30 cm

Ð tylko 60 bln. ãM«ýczyzna wysoki Ð pisze

autor wraz ze swymi wsp¸-

pracownikami Ð ma o 40 bln

wi«cej komrek, w ktrych

moýe si« rozwin rak spo-

wodowany przez: wolne

rodniki, promieniowanie ko-

smiczne, wysokoenerge-

tyczne fotony lub mutage-

ny z powietrza, poýywienia

i wody.Ó Poniewaý wszyst-

kie inne procesy takýe za-

chodz proporcjonalnie do

wzrostu, serca ludzi wyso-

kich musz ci«ýej pracowa Ð ich krew

jest pompowana na wi«ksz odleg¸oæ.

Ostatnim gwodziem do trumny osobni-

kw nazbyt ros¸ych mia¸by by fakt, ýe ãgdy

osoba wyýsza o 20% si« potknie, energia

kinetyczna, z jak upada, jest o 210% wi«k-

sza niý w przypadku osoby niýszejÓ. Pierw-

szy raz zdarzy¸o mi si« zobaczy w cza-

sopiæmie naukowym wynik wyliczenia,

ktry tak precyzyjnie okreæla, w jakim stop-

niu si¸a upadku zaleýna jest od wzrostu.

Samaras dokonuje nast«pnie porw-

nania dwu hipotetycznych populacji ame-

rykaÄskich, ktre rýni¸yby si« wzrostem

o 10%. Wed¸ug niego osobnicy wyýsi, aby

si« wyýywi, potrzebowaliby o 32 mln ha

ziemi uprawnej wi«cej. Wytwarzaliby teý

znacznie wi«ksz gr« æmieci, czyli do-

datkowo oko¸o 36 mln ton rýnych od-

padkw rocznie. Ludzie niýsi nie sprawia-

j tylu k¸opotw.

Ta sama dieta wysokokaloryczna i o du-

ýej zawartoæci t¸uszczu, ktra sprzyja po-

wstawaniu rýnych przewlek¸ych chorb,

odpowiada dziæ w Stanach Zjednoczo-

nych przynajmniej po cz«æci za coraz

wyýszy wzrost mieszkaÄcw (w tym stu-

leciu kaýdemu pokoleniu przybywa blisko

2.5 cm). Aby odwrci t« tendencj«, na-

leýa¸oby juý od dzieciÄstwa przestrzega

odpowiedniej diety, dzi«ki ktrej nie osi-

galibyæmy w przysz¸oæci niebotycznego

wzrostu modelek, krlujcych dziæ na wy-

biegach. Przeci«tny obywatel USA mg¸-

by z czasem by niýszy o 15Ð20 cm od

tak dziæ modnych olbrzymw.

Czy ludzie kiedyæ zmalej? Wydaje si«,

ýe w najbliýszym czasie nie pozwol na

to kulturowe imperatywy. Tymczasem

wi«c Samaras ogranicza si« do sformu¸o-

wania zaleceÄ pod adresem ãnaukowcw

i specjalistw w dziedzinie medycyny, aby

uæwiadamiali pacjentom, studentom i ca-

¸emu spo¸eczeÄstwu korzyæci wynikaj-

ce z niýszego wzrostu.Ó W tym, co g¸osi,

z pewnoæci tkwi jakaæ racja. W koÄcu

prawd jest, ýe najlepsze widoki maj nie

ci, ktrzy s najwyýsi, lecz ci, ktrzy po-

trafi wspi si« na ramiona takich face-

tw jak Madison.

Steve Mirsky

å WIAT N AUKI StyczeÄ 2000 19

J ames Madison, jedna z

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: