Czynniki biologiczne w środowisku pracy nowe przepisy.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2005

dr LIDIA ZAPÓR

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

W artykule przedstawiono nowe obowi¹zuj¹ce rozporz¹dzenie ministra zdrowia wdra¿aj¹ce

do prawa polskiego postanowienia dyrektywy 2000/54/WE w sprawie ochrony pracowników

przed ryzykiem zwi¹zanym z nara¿eniem na dzia³anie czynników biologicznych w miejscu pracy.

The biological agents in the working environment

This article presents a new Polish legislation act implementing into Polish legislation the resolutions of

the Directive 2000/54/EC on the protection of workers from risks related to exposure to biological

agents at work.

Do grupy 1. nale¿¹ czynniki, przez które wywo³anie chorób u ludzi

jest ma³o prawdopodobne; czynniki z tej grupy praktycznie nie stanowi¹

zagro¿enia dla pracowników, dlatego te¿ nie zosta³y umieszczone w wykazie

szkodliwych czynników biologicznych.

Grupê 2. stanowi¹ czynniki, które mog¹ wywo³ywaæ choroby u ludzi,

mog¹ byæ niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenianie ich w po-

pulacji ludzkiej jest ma³o prawdopodobne. W stosunku do tych czynników

zazwyczaj istniej¹ skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Wykaz

obejmuje 140 gatunków bakterii i organizmów im podobnych, 56 wirusów,

60 gatunków paso¿ytów, 20 gatunków grzybów.

26 maja 2005 r. wesz³o w ¿ycie rozporz¹dzenie ministra zdrowia z dnia

22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia

w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara¿onych

na te czynniki (DzU nr 81, poz. 716). Rozporz¹dzenie wdra¿a do prawa polskiego

postanowienia dyrektywy 2000/54/WE w sprawie ochrony pracowników

przed ryzykiem zwi¹zanym z nara¿eniem na dzia³anie czynników biologicznych

w miejscu pracy.

Grupa 3. obejmuje czynniki, które mog¹ wywo³ywaæ u ludzi ciê¿kie choroby,

s¹ niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej

jest bardzo prawdopodobne. W stosunku do czynników z tej grupy równie¿

istniej¹ skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. W wykazie umieszczonych

zosta³o 28 gatunków bakterii i organizmów im podobnych, 57 wirusów, 10 pa-

so¿ytów oraz 6 gatunków grzybów. W grupie tej wyodrêbniono grupê 3**,

do której nale¿¹ czynniki mog¹ce stanowiæ ograniczone ryzyko zagro¿enia dla

ludzi, gdy¿ nie rozprzestrzeniaj¹ siê drog¹ powietrzn¹, np. wirus wścieklizny,

wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wirusy zapalenia w¹troby typu C.

Czego dotyczy nowy akt prawny?

Rozporz¹dzenie określa:

• klasyfikacjê szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy

w zale¿ności od stopnia zagro¿enia jakie stanowi¹ dla cz³owieka oraz alfabe-

tyczny wykaz czynników biologicznych z podzia³em na poszczególne grupy

zagro¿enia (za³¹cznik 1.)

• wykaz prac nara¿aj¹cych pracowników na dzia³anie czynników biologicznych

(za³¹cznik 2.)

• szczegó³owe warunki ochrony pracowników przed zagro¿eniami spo-

wodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków

niezbêdnych do zapewnienia ochrony zdrowia i ¿ycia pracowników nara¿onych

na dzia³anie tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki

i sposób monitorowania stanu zdrowia nara¿onych pracowników

• sposób prowadzenia rejestru prac nara¿aj¹cych pracowników zatrudnio-

nych na dzia³anie szkodliwych czynników biologicznych i rejestru pracowników

zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób przechowywania i przekazywania

tych rejestrów do podmiotów w³aściwych do rozpoznawania lub stwierdzania

choroby zawodowej.

Grupa 4. czynniki, które wywo³uj¹ u ludzi ciê¿kie choroby, s¹ niebezpieczne

dla pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo

prawdopodobne. Zazwyczaj nie istniej¹ w stosunku do nich skuteczne me-

tody profilaktyki lub leczenia. Czynniki z tej grupy stanowi¹ bardzo powa¿ne

zagro¿enie, czêsto gro¿¹ce śmierci¹. Wykaz obejmuje 12 wirusów.

W wykazie szkodliwych czynników biologicznych zidentyfikowane s¹ czynniki

o mo¿liwym dzia³aniu alergizuj¹cym oraz produkuj¹ce toksyny, a tak¿e czynniki,

w stosunku do których istniej¹ informacje o dostêpnej skutecznej szczepionce.

Oznaczone s¹ te¿ czynniki, dla których rejestr pracowników nara¿onych

na ich dzia³anie powinien byæ przechowywany przez okres d³u¿szy ni¿ 10 lat

po zakoñczeniu ostatniego zanotowanego przypadku nara¿enia (np. wirusy

zapalenia w¹troby typu B, C, D; priony).

Co zosta³o uznane za szkodliwe

czynniki biologiczne?

Kto jest nara¿ony na dzia³anie

szkodliwych czynników biologicznych?

Zgodnie z rozporz¹dzeniem szkodliwe czynniki biologiczne to „drobno-

ustroje komórkowe, paso¿yty wewnêtrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne

do replikacji lub przenoszenia materia³u genetycznego, w tym zmodyfikowane

genetycznie hodowle komórkowe, które mog¹ byæ przyczyn¹ zaka¿enia, alergii

lub zatrucia”.

Szkodliwe czynniki biologiczne zaklasyfikowano do 4 grup zagro¿enia, bior¹c

pod uwagê stopieñ ich chorobotwórczości, mo¿liwośæ rozprzestrzeniania siê

w populacji ludzkiej, a tak¿e mo¿liwośæ profilaktyki oraz skutecznego leczenia.

W za³¹czniku 2. do rozporz¹dzenia zamieszczono wykaz prac nara¿aj¹cych

pracowników na dzia³anie szkodliwych czynników biologicznych.

Nale¿¹ do nich:

– prace w zak³adach produkuj¹cych ¿ywnośæ

– prace w rolnictwie

– prace, podczas których dochodzi do kontaktu ze zwierzêtami lub produk-

tami pochodzenia zwierzêcego

333332

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2005

– prace w jednostkach ochrony zdrowia

– prace w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych

– prace w zak³adach gospodarki odpadami

– prace przy oczyszczaniu ścieków

– prace w innych okolicznościach ni¿ wymienione, podczas których jest po-

twierdzone nara¿enie na dzia³anie czynników biologicznych.

• sporz¹dzania planu postêpowania na wypadek awarii z udzia³em szkodli-

wego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3. lub 4. zagro¿enia;

niezw³ocznego informowania pracowników o awarii lub wypadku przebiega-

j¹cym z uwolnieniem szkodliwego czynnika, a tak¿e o jego przyczynach oraz

podjêtych środkach zapobiegawczych

• przeprowadzania badañ na obecnośæ szkodliwego czynnika biologicznego,

tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne

• zapewniania warunków bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz

usuwania odpadów

• sporz¹dzania i stosowania procedur bezpiecznego postêpowania ze szko-

dliwymi czynnikami biologicznymi; dostarczania pracownikom aktualnych,

pisemnych instrukcji postêpowania

• zapewniania pracownikom systematycznych szkoleñ

• informowania pracowników o badaniach lekarskich, z których mog¹

skorzystaæ po ustaniu nara¿enia

• informowania, na wniosek pracownika lub jego przedstawiciela, o liczbie

pracowników nara¿onych, a tak¿e o osobie odpowiedzialnej za bezpieczeñstwo

i higienê pracy oraz ochronê zdrowia pracowników.

Rozporz¹dzenie obliguje pracodawcê do prowadzenia rejestru prac, a tak¿e

rejestru pracowników nara¿onych na dzia³anie szkodliwych czynników biologicz-

nych zakwalifikowanych do grupy 3. lub 4. zagro¿enia (w formie elektronicznej

lub ksiêgi rejestrowej) oraz uszczegó³awia zakres wymaganych informacji.

Rejestr pracowników musi byæ przechowywany przez pracodawcê przez

okres nie krótszy ni¿ 10 lat od dnia ustania nara¿enia, natomiast w przypadku

nara¿enia na szkodliwy czynnik biologiczny, który mo¿e byæ przyczyn¹ choroby

przewlek³ej lub utajonej, która – w świetle obecnej wiedzy – jest niemo¿liwa

do zdiagnozowania do czasu rozwiniêcia siê choroby, o wyj¹tkowo d³ugim

okresie wylêgania, o nawracaj¹cym charakterze w d³ugim okresie pomimo

leczenia, mog¹cej powodowaæ powa¿ne, d³ugookresowe powik³ania – rejestr

musi byæ przechowywany przez 40 lat od dnia ostatniego odnotowanego

przypadku nara¿enia.

Rozporz¹dzenie nak³ada na pracodawcê obowi¹zek zg³aszania awarii lub

wypadku zwi¹zanego z uwolnieniem siê szkodliwego czynnika biologicznego

do w³aściwych jednostek s³u¿by medycyny pracy i w³aściwego inspektora sani-

tarnego oraz obowi¹zek przekazywania w³aściwemu inspektorowi sanitarnemu

informacji dotycz¹cej u¿ycia szkodliwego czynnika biologicznego. Rozporz¹dze-

nie uszczegó³awia zakres i czêstośæ przekazywania informacji.

Rozporz¹dzenie nie zawiera wzoru formularza zg³oszeniowego, podobnie

jak wzorów rejestrów prac i pracowników nara¿onych na dzia³anie szkodliwych

czynników biologicznych.

Jakie obowi¹zki nak³ada rozporz¹dzenie

na pracodawcê w celu ochrony pracowników?

Pracodawca jest obowi¹zany do oceny i udokumentowania ryzyka zawo-

dowego, na jakie jest lub mo¿e byæ nara¿ony pracownik oraz do stosowania,

w warunkach określonych w rozporz¹dzeniu, wszelkich dostêpnych środków

eliminuj¹cych nara¿enie lub ograniczaj¹cych stopieñ tego nara¿enia.

Jak dokonywaæ oceny ryzyka

zwi¹zanego z nara¿eniem na czynniki biologiczne?

Kryteria dokonywania oceny zosta³y zamieszczone w paragrafie 5., w myśl

którego ocena powinna byæ przeprowadzona na podstawie wszelkich dostêp-

nych informacji o czynniku biologicznym z uwzglêdnieniem:

– grupy zagro¿enia wystêpuj¹cych czynników biologicznych, wed³ug

skali 2-4

– potencjalnego dzia³ania alergizuj¹cego lub toksycznego szkodliwego

czynnika biologicznego

– rodzaju wykonywanych przez pracownika czynności, czasu i stopnia

spodziewanego nara¿enia

– horoby, która mo¿e wyst¹piæ w nastêpstwie wykonywanej pracy

– stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni zwi¹zek z wykonywan¹

prac¹

– wskazówek organów w³aściwej inspekcji sanitarnej, Pañstwowej Inspekcji

Pracy oraz jednostek s³u¿by medycyny pracy.

W zak³adach opieki zdrowotnej i zak³adach leczniczych dla zwierz¹t praco-

dawca powinien uwzglêdniæ ponadto:

– informacje na temat potencjalnego wystêpowania szkodliwego czynnika

biologicznego u pacjenta lub zwierzêcia oraz w materiale i próbkach od nich

pobranych

– zagro¿enie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wia-

domo, ¿e jest obecny, lub którego obecnośæ jest podejrzewana u pacjenta lub

u zwierzêcia oraz w materia³ach i próbkach od nich pobranych

– ryzyko wynikaj¹ce z rodzaju pracy.

Ocena ryzyka powinna byæ okresowo weryfikowana oraz przeprowadzana

po ka¿dej zmianie warunków pracy, mog¹cej mieæ wp³yw na nara¿enie; powinna

byæ przedstawiana przez pracodawcê na ¿¹danie kompetentnych organów wraz

z danymi, na podstawie których zosta³a dokonana.

***

Czynniki biologiczne ze wzglêdu na ró¿norodnośæ i specyfikê dzia³ania

od wielu lat stanowi¹ powa¿ny problem w medycynie pracy. Rozporz¹dzenie

jest aktem prawnym, umo¿liwiaj¹cym objêcie dzia³aniami profilaktycznymi

szerok¹ rzeszê pracowników nara¿onych na ich dzia³anie. Zgodnie z zamie-

rzeniem, odpowiada wymaganiom zawartym w dyrektywie 2000/54/WE,

co nie znaczy, ¿e stanowi rozwi¹zanie wszystkich problemów wynikaj¹cych

z nara¿enia na czynniki biologiczne.

Uwagi dotycz¹ce niektórych postanowieñ dyrektywy 2000/54/WE,

uwzglêdnione w omawianym rozporz¹dzeniu, s¹ opublikowane w piśmiennic-

twie dotycz¹cym problematyki zwi¹zanej z nara¿eniem na czynniki biologiczne

[1, 2, 3].

Uwagi dotycz¹ m. in. nieścis³ości w definicji czynników biologicznych, zmiany

ich klasyfikacji, sposobu wykonywania pomiarów stê¿eñ czynników biologicz-

nych w powietrzu środowiska pracy, celowości ustalania wartości stê¿eñ refe-

rencyjnych w powietrzu, w odniesieniu do czynników biologicznych. Problemy

te oraz inne zwi¹zane z ocen¹ nara¿enia i szacowaniem ryzyka zawodowego

s¹ i bêd¹ przedmiotem obrad Zespo³u Ekspertów ds. Czynników Biologicznych

powo³anego przy Miêdzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN i bêd¹ sukcesywnie

publikowane w wydawnictwach CIOP-PIB.

Jakie środki ostro¿ności obowi¹zany jest podj¹æ

pracodawca w celu zapewnienia

ochrony pracowników?

Pracodawca ma obowi¹zek zapewniæ techniczne, organizacyjne i indywidual-

ne środki ochrony pracowników, a w szczególności obowi¹zany jest m.in. do:

• unikania stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, je¿eli rodzaj

prowadzonej dzia³alności na to pozwala, przez jego zast¹pienie innym, mniej

niebezpiecznym dla zdrowia pracownika

• ograniczania liczby pracowników nara¿onych lub potencjalnie nara¿onych

na dzia³anie szkodliwego czynnika biologicznego

• projektowania procesu pracy w sposób pozwalaj¹cy na unikniêcie lub

zminimalizowanie uwalniania siê szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu

pracy

• zapewniania pracownikom środków hermetyczności w celu zapobiegania

i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika

biologicznego; środki i stopnie hermetyczności dla procesów przemys³owych,

laboratoriów, zwierzêtarni oraz pomieszczeñ izolacyjnych dla ludzi i zwierz¹t

zosta³y przedstawione w za³¹cznikach 4. i 5. do rozporz¹dzenia

• stosowania znaku ostrzegaj¹cego przed zagro¿eniem biologicznym,

który jest określony w za³¹czniku 3. do rozporz¹dzenia oraz innych znaków

ostrzegawczych

PIŚMIENNICTWO

[1] Dutkiewicz J. Dyrektywa 2000/54/WE, a strategia wykonywania pomiarów czynników biologicznych

w zak³adach pracy . „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” 2004, 3(41), s. 9-16

[2] Górny R.L. Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych .

„Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” 2004, 3(41), s. 17-39

[3] Dutkiewicz J., Górny R.L. Biologiczne czynniki szkodliwe dla zdrowia – klasyfikacja i kryteria oceny

nara¿enia. „Medycyna Pracy” 2002, 53, 29-39

333333

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: