ĆWICZENIA TWÓRCZE WYKORZYSTYWANE W PRACY NAD ROZWIJANIEM POSTAWY TWÓRCZEJ DZIECI I MŁODZIEŻY
Wstęp.
Ekspresja twórcza wynika z naturalnych psychicznych potrzeb człowieka, a jej zaspokojenie jest jednym z podstawowych warunków pełnego rozwoju istoty ludzkiej. Wysokie walory wychowawcze aktywności twórczej, uznane dziś powszechnie przez psychologię i pedagogikę zobowiązują nauczyciela zarówno do głębszego poznania samej problematyki, jak też stosowania w praktyce metod pobudzających swobodne, samodzielne, twórcze myślenie i działanie.
Oto co pisze na ten temat jeden z czołowych teoretyków Nowego Wychowania – Adolphe Ferriere: „Jeżeli zostanie uszanowana dziecięca skłonność do tworzenia, jeżeli wychowawca ograniczy się do dostarczenia dziecku materiałów potrzebnych do jego pracy twórczej, jeżeli zrezygnuje ze zbędnej interwencji z zewnątrz, to okaże się w jaki sposób dziecko urzeczywistnia w rzeczach swoje najbardziej ukryte idee, wciela w nie swoje marzenia i wyobrażenia.
U młodszych dzieci twórczość artystyczna związana jest ściśle z własnym, konkretnym doświadczeniem i stanowi równocześnie zalążek postawy badawczej. Tak zresztą być musi. W tym tkwi gwarancja równowagi psychicznej i ochrona dziecięcej energii życiowej.”
Rola nauczyciela polega głównie na stwarzaniu klimatu i sytuacji sprzyjających uwarunkowaniu i kształtowaniu postawy twórczej dzieci w zakresie aktywności ruchowej, werbalnej, plastycznej i muzycznej.
Zadanie to nie będzie trudne, jeśli nauczyciele nauczą się spostrzegać twórczą działalność dziecka, potrafią ją docenić i organizować, jeśli będą się starali tak formułować zadania (zwłaszcza zadania otwarte), aby zachęcały one dzieci do własnych, samodzielnych wypowiedzi, jeśli stworzą. w grupie atmosferę wzajemnej życzliwości i aprobaty dla każdego pomysłu (nawet niezbyt udanego), jeśli sami będą unikać w pracy powtarzania się i szablonu, szukając zawsze nowych; ciekawych rozwiązań.
1. Zabawy na poznanie imion: aranżujemy w dowolnej kolejności lub jeśli będzie taka potrzeba zwiększamy ilość ćwiczeń i zabaw:
Imię i nastrój - uczestnicy mówią swoje imię w określony, podany przez prowadzącego sposób, np. bardzo wesoło, bardzo smutno, nieśmiało, pytając.
Imię i gest - uczestnicy wypowiadają po kolei swoje imię, dołączając do tego dowolnie wybrany przez siebie gest a grupa powtarza.
Imię do imienia - np. Ola rzuca piłeczkę do wybranej osoby, mówiąc jednocześnie imię swoje i osoby, do której rzuca: - „Ola do Ali”
2. Chmurki
Na kartce każdy uczestnik obrysowuje ołówkiem swoją pieść, trzy razy. Potem ślad pogrubia mazakiem. Następnie każdy uczestnik wykonuje polecenia:
Ø pierwszą chmurkę zamaluj swoim ulubionym kolorem;
Ø w drugiej chmurce narysuj ulubione miejsce spędzania wakacji;
Ø w trzeciej chmurce narysuj swoją ulubioną potrawę;
Ø następnie wydrzyj poszczególne chmurki;
Ø „poszukaj osób, które lubią taki sam kolor jak Ty”.
Gdy stworzą się grupy kolorów, każda grupa wykonuje zadanie. Na kartce wypisują jak najwięcej nazw przedmiotów naturalnych w tym właśnie kolorze, np. żółtym, a następnie otrzymują zadanie:
Ø „poszukaj osób, które lubią takie same lub podobne potrawy co Ty”.
Każda grupa podaje przepis wykonania, danej potrawy.
Ø „poszukaj osób, które spędzają wakacje w tych samych miejscach co Ty”.
W danej grupie uczestnicy wymyślają co niezwykłego można zrobić w tym miejscu. Każda grupa prezentuje wykonane zadanie. Po prezentacji uczestnicy na arkuszu szarego papieru tworzą kompozycję z chmurek, które przyklejają na nim - powstaje plastyczny wizerunek grupy.
Można zmienić polecenia np. :
Ø ulubione zwierzę (wierszyk na temat tego zwierzęcia)
figura geometryczna (wypisać, co w tym kształcie występuje w naturze).
- ułatwiające porozumiewanie się, współdziałanie i sprzyjające powstawaniu klimatu grupowego.
Przy prowadzeniu zajęć twórczych, ważne jest przestrzeganie zasady, by rozpoczynać je od ćwiczeń interpersonalnych. Oto przykładowe propozycje z tego zakresu:
Ø „Poranne nastroje”
Na dużym arkuszu napisane jest zdanie : „Narysuj swój nastrój za pomocą symbolu”. Zadaniem uczestników jest zastanowić się jaki mają nastrój i zaprezentować go na arkuszu symbolicznie. Następnie każdy kończy zdanie „Czuję się jak ...(tu podaje nazwę symbolu swojego nastroju”).
W tym ćwiczeniu każdy uczestnik oddaje swój aktualny stan psychiczny za pomocą metafory, np. „Czuję się jak drzewo na wiosnę, w którym krążą ożywcze soki”. Unikamy prostych określeń przymiotnikowych lub przysłówkowych (np. „Czuję się wspaniale”), zwłaszcza jeśli są one ogólnikowe.
Ø Gra planszowa „Totem grupy”
Na środku sali znajduje się duży arkusz z rozpoczętym rysunkiem. Uczestnicy po kolei rzucają kostką. Ilość wyrzuconych oczek wskazuje ile elementów należy dorysować w wybranym przez siebie miejscu. W efekcie powstaje wspólne dzieło, któremu grupa nadaje tytuł.
Ø Krzesełkowy puzzel.
Każdy uczestnik losuje część przeciętego w różny sposób obrazka ( na dwie części ). Szuka swojego miejsca w kręgu krzeseł, na których znajdują się właściwe połówki. Układa obrazek w całość.
Ø Zabawa ruchowa „Spotkanie w parach”
Prowadzący wydaje polecenie: „znajdź sobie parę”. Uczestnicy ustawiają się twarzami do siebie. Następnie wykonują polecenia. Przykłady poleceń:
- mrówki: zdejmujemy je delikatnie, ruchem pęsetkowym z ubrania partnera,
- parzące łapki: dotykamy się bardzo gorącymi dłońmi,
- figura taneczna: wykonujemy krótki pląs i zastygamy w bezruchu,
- drzewo: wspólnie przedstawiamy jego wybrany kształt itp.
Ø Opisywanie kolegi
Uczestnicy stają parami twarzą do siebie w dwóch kręgach (wewnętrznym i zewnętrznym). Na dany znak odwracają się do siebie plecami a następnie dostają instrukcję, aby opisać wygląd swojego partnera.
Twórcza ekspresja ruchowa
- jest formą twórczą, samorzutnej aktywności (nie naśladowniczej) dziecka. Charakteryzuje się różnorodnością rozwiązań i wielością odmian.
Nieodłącznym elementem ćwiczeń twórczych powinny być wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe. Oto kilka propozycji zawartych w warsztacie:
Ø Zabawa ruchowa. Krótkie polecenia przy muzyce.
Uczestnicy chodzą swobodnie po sali. Gdy muzyka milknie prowadzący podaje polecenia do wykonania np. „przywitaj się z jak największą liczbą osób”, „dotknij wszystkich czterech ścian”, „spójrz jak największej liczbie osób w oczy”.
Ø Siad grupowy.
Uczestnicy, stojąc w kręgu jeden za drugim i trzymając się za ramiona, siadają sobie na kolanach, a następnie puszczają ręce, starając się zachować równowagę. Można też wtedy liczyć do dziesięciu, aby zobaczyć jak długo da się utrzymać grupie w tej pozycji.
Ø Zabawa ruchowa „Waż”.
Dzieci stoją w rozsypce. Przy muzyce prowadzący kolejno dotyka każde dziecko, które dołącza do niej, aż wszystkie dzieci tworzą ogromnego „węża”. Następnie dzielimy go na dwa „węże”, które przy muzyce starają się złapać siebie nawzajem, np. głowa jednego węża, łapie ogon drugiego węża.
Drugi wariant tej zabawy jest następujący: prowadzący staje na środku i rozpoczyna zabawę prezentując dowolny ruch i zapraszając kolejną osobę, by dołączyła do węża. Każda dochodząca osoba staje na początku „węża” i nadaje rytm i krok „ogonowi” improwizując nowe ruchy i kroki. Wszystkie pozostałe osoby tworzą „ogon” i powtarzają ruchy zapoczątkowane przez osobę, która doszła i jest głową „węża”. Jeśli grupa jest liczna mogą być dwa „węże”.
Ø Impulsy materialne.
„Podaję Ci coś”: bardzo ciężkiego, gorącego, kartofelka, małego motylka itp. Uczestnicy w kręgu podają sobie wyobrażony przedmiot.
Ø Zabawa ruchowa „Kangurki”
Uczestnicy stoją pojedynczo. Na polecenie uginają kolana, wypinają pupy i skaczą udając się na spacer. W drugiej wersji dobierają się parami. Stają trzymając się za ręce i powtarzają „pozycję spacerową” pojedynczego kangurka. W trzeciej wersji zmęczony kangurek wraca ze spaceru w torbie mamy (jedna osoba staje przed drugą tyłem). Mama - kangurek obejmuje dziecko ramionami. Obydwoje przyjmują kangurzą pozycję i skaczą.
Ø „Magiczna piłka”
Uczestnicy siedząc w kręgu przekazują sobie piłkę, która ma niezwykłe właściwości – cały czas się zmienia, zgodnie z życzeniem kolejnej osoby np. jest śliska, gorąca, słodko pachnąca, kolczasta, lodowata, lepka, szklana, bardzo ciężka, leciutka itp. W zabawie chodzi o to, aby „językiem” swojego ciała zaprezentować, pokazać, jaka jest piłka w danym momencie.
Prowadzący dzieli uczestników na grupy 3, 4, 5-osobowe. Zadaniem ich jest zaprojektowanie maszyny, której elementami będą członkowie grupy. Może to być np. lokomotywa z wagonikami, pralka automatyczna, robot kuchenny itp. Następnie poszczególne zespoły prezentują ich działanie, a pozostali uczestnicy odgadują jaka to maszyna, podają jej nazwę i nagradzają oklaskami.
Drugi wariant: uczestnicy w grupach „budują” maszyny według otrzymanych instrukcji, następnie demonstrują ich działanie, a pozostali zgadują co to za maszyna (np. maszyna do rozśmieszania, do uczenia, do przestraszania, do usypiania itp.)
Ø Zabawa ruchowa „Zawody”
Uczestnicy dobierają się w pary. Jedna osoba za pomocą pantomimy prezentuje dowolny zawód, a druga odgaduje. Jeśli się to nie udaje, może w tym pomóc grupa.
Ø „Zamień się w...” (np. drzewo, żabę, bociana itp.) - ruch kreatywny.
Uczestnicy naśladują sposób poruszania się różnych zwierząt. Po wymienieniu przez prowadzącego nazwy zwierzęcia, uczestnicy poruszają się według własnej inwencji, naśladując je. Innym wariantem może być naśladowanie ruchem ciała różnych przedmiotów np. piłki, toczącego się pnia drzewa, lecącego samolotu.
Ø „Widzę coś”
Np. galopujące antylopy, wygrzewające się na słońcu krokodyle, szarżujące nosorożce, strusie chowające głowę w piasek, pluskające się hipopotamy, szumiące drzewa, wyścigi samochodowe itp. Uczestnicy naśladują to ruchem, tak jak chcą.
Ø Scenki pantomimiczne.
Prowadzący dzieli uczestników na grupy 4 - 5 osobowe. Przedstawiciele grup otrzymują obrazki, na których są ilustracje do znanych bajek np. „Czerwony Kapturek’, „Jaś i Małgosia”, „Kot w butach”, „Śpiąca królewna” itp. Potem grupy przygotowują się i przedstawiają wybraną scenę z takiej bajki bez słów, za pomocą pantomimy. Reszta uczestników zgaduje jaka to bajka. Za pomocą pantomimy, w podobny sposób można zaprezentować znane przysłowia np. „kuj żelazo póki gorące”, „na złodzieju czapka gore”, „nie wywołuj wilka z lasu”, „póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie” itp.
- rozwijające zdolności w zakresie wykonywania określonych operacji intelektualnych.
Ø Lista atrybutów - wpływa na zdolności abstrahowania. Polega na wyszukiwaniu możliwie wielu cech badanego obiektu począwszy od cech bardzo charakterystycznych, bliskich do coraz bardziej odległych.
Uczestnicy za pomocą przymiotników kończą zdanie np.: „Kot prezydenta jest...” lub „Papuga policjanta jest...” prowadzący zapisuje na arkuszu ich propozycje. Ważne jest, aby było kilka rundek - im więcej podanych cech, tym lepiej widać istotę ćwiczenia. Zasada listy atrybutów polega na wyróżnianiu wszystkich cech badanego obiektu, począwszy od cech koniecznych i definiujących, aż po niekonieczne, przypadkowe, zbędne. Przechodzimy od atrybutów oczywistych, jawnych i narzucających się do atrybutów niezwykłych, nieoczekiwanych i ukrytych przed powierzchownym oglądem. Uwaga: Wprowadzając tę technikę z dziećmi nie stosujemy odsunięcia z gry.
Ø Podobieństwa - wpływa na zdolności abstrahowania. Polega na wyszukiwaniu podobieństw między dwoma różnymi przedmiotami.
Uczestnicy kończą zdanie np.: „kot prezydenta jest... jak...” kontynuując listę atrybutów, np.: „Kot prezydenta jest ciepły jak kaloryfer”, „Kot prezydenta jest biały jak mąka” itp. Podobieństw do dwóch pierwszych cech można wyszukiwać na zasadzie rundki. Podobieństwa do kolejnych cech mogą być wyszukiwane w grupach - każda grupa wyszukuje podobieństwa do jednej cechy.
Ø Zalety wad - wady zalet - ćwiczenie to jest na umiejętność transformowania. Przełamuje sztywność naszego myślenia, technika uaktywniająca zdolności przekształcania znanych treści w nowe.
Uczestnicy w kręgu lub w dwóch grupach podają jedną największą wadę i jedną największą zaletę wybranego przedmiotu codziennego użytku np. perfumy, szminka, okulary, zegarek, klucze a następnie wspólnie chętni próbują powiedzieć (może być w rundce) , co może być zaletą tej wady i wadą tej zalety.
Ø „Co by było gdyby...” - wpływa na zdolności rozwijając myślenie dedukcyjne, ćwiczenie rozwijające wyobraźnię twórczą z przewidywaniem odległych i niezwykłych konsekwencji,
W grupach uczestnicy losują kartki, na których jest zdanie zaczynające się od słów „Co by było gdyby...” i kończą je, zapisując swoje pomysły na kartce.
„ ... wszystkie martwe przedmioty ożyły i potrafiły biegać, mówić, tańczyć?”,
„ ... do przedszkola przylecieli kosmici?”,
„ ... zwierzęta mogły mówić?”.
Zadaniem grup jest wymyślenie i spisanie wielu konsekwencji podanego stanu rzeczy. Każda grupa odczytuje swoje pomysły.
Uczestnicy mogą również swoje propozycje zaprezentować w formie plastycznej rysując np. na kartonie „Co by było, gdyby padał kolorowy deszcz?”. Następnie prezentują swoje prace i opowiadając swoim obrazku.
Ø Analogia personalna - polega na „wczuwaniu się” w określony problem, identyfikowanie się z określonym zjawiskiem.
Prowadzący czyta tekst (materiały W. Limont). W tle gra, starannie w zależności od tekstu dobrana muzyka. Uczestnicy starają się uważnie słuchać i wczuć w jego treść. Następnie w formie plastycznej prezentują swoje wrażenia z jakim przedmiotem identyfikowali się i jak się czuli w trakcie słuchania tekstu. Po kolei omawiają swoje prace. A oto przykłady tematów do wyboru: „Jesteś płatkiem śniegu”, Jesteś dziurą w serze”, „Jesteś śrubą w maszynie”, „Jesteś kroplą krwi w ciele człowieka”. Przykładowy tekst do tego ćwiczenia: „Jesteś wiatrem” znajduje się w załączniku (patrz załącznik nr 1).
Analogię personalną można rozszerzyć przez poznanie danego zjawiska różnymi zmysłami np.: ruchem, dotykiem, zapachem, słuchem.
Uwaga: Ważne jest żeby teksty dla dzieci nie były drastyczne. Dzieci należy powoli wprowadzać w takie działania (szczególnie w analogie personalną żywiołów).
Dokonywanie skojarzeń - polega na doskonaleniu tzw. skojarzeń odległych, które są zaskakujące i trudne do przewidzenia.
Ø Skojarzenia typu „gwiazda”- polega na otoczeniu idei wyjściowej pewną liczbą asocjacji stanowiących reakcję tylko na tę właśnie ideę, a nie na poprzednie skojarzenie
Można tak jak na warsztacie w grupach sporządzić mapy pojęciowe dla różnych słów i pojęć: np. wychowanie; pedagog, Janusz Korczak. Każdy pisze na kartce po kilka skojarzeń. Przedstawiciele grup prezentują prace, podając w oparciu o wykonany plakat informacje na temat danego pojęcia.
Z dziećmi można podać nazwę jakiegoś obiektu np. parasol, matka, radio itp. i dzieci podają skojarzenia do tego obiektu
Ø Skojarzenia typu „łańcuch” - polega na stopniowym oddalaniu się idei wyjściowej dzięki wprowadza...
renata.misia