ZAGADNIENIA OGÓLNE PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ I PRAWA FINANSOWEGO
PODZIAŁ POTRZEB LUDZKICH:
1) potrzeby zaspokajane indywidualnie(prywatnie)- wymagają starań osobistych jednostki związane z działalnością prywatnej gospodarki rynkowej, produkcją, popytem i podażą.
2) Potrzeby zaspokajane publicznie- wymagają aktywności państwa lub samorządu; są to m.in.
· obrona kraju
· bezpieczeństwo wewnętrzne obywateli
· zapobieganie powodziom
· zapobieganie katastrofom
· zapobieganie epidemiom
· zwalczanie epidemii
· wymiar sprawiedliwości
· pomoc społeczna
3) potrzeby zaspokajane w systemie publicznym i indywidualnym- np. edukacja, usługi zdrowotne.
Podział nie jest sztywny, ale ELASTYCZNY, sposób zaspokajania zależy od dominującej w danym okresie koncepcji dotyczącej :
-roli państwa
-roli samorządu
-roli rynku
-roli jednostki
-znaczenia odpowiednich dóbr w życiu społecznym.
GOSPODARKA FINANSOWA PAŃSTWA- jest to czerpanie, uzyskiwanie środków pieniężnych oraz ich podział. Jest to działalność związana z gospodarką pieniężną.
PODZIAŁ ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH- jest to kierowanie środków pieniężnych na poszczególne cele i zadania.
FINANSE- są to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych. Wyrażają: formy, treści, przejawy i rezultaty działalności finansowej, w ujęciu szerokim można mówić o finansach każdego podmiotu np. państwa, ludności, organizacji społecznych, korporacji)
DOCHODY + WYDATKI= FINANSE PODMIOTU.
Art. 3.
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
PRZEDMIOT PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA:
= przymusowe(władcze) i nieodpłatne przejmowanie dochodów od obcych, prywatnych jednostek gospodarczych i dokonywanie wydatków, związane ze świadczeniem usług i dóbr zaspokajających potrzeby publiczne.
CECHY PUBLICZNEJ GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA:
1.państwowa, a nie prywatna własność zasobów finansowych;
2. kategoria zaspokajanych potrzeb- publiczne
3. przymus państwowy lub nadrzędność państwa, a nie stosunki oparte na umowach
4. ekonomiczne stosunki podziału- redystrybucja dochodu narodowego, a nie ekonomiczne stosunki wymiany;
5. administracyjny, polityczny im parlamentarny, a nie indywidualny proces podejmowania decyzji w sprawach finansowych.
6. metoda budżetowa, tzn. usługa świadczona przez podmioty sektora publicznego nie jest określona przez zysk, ale w trybie politycznej i administracyjnej procedury, która bazuje na wspólnych, społecznych celach.
METODA BUDŻETOWA= PRZECIWIEŃSTWO ZASADY RYNKOWEJ.
7. jest procesem ciągłym i stałym oraz niezbędnym elementem danej wspólnoty państwowej.
PODMIOTY PROWADZĄCE PUBLICZNĄ GOSPODARKĘ FINANSOWĄ:
· państwo tj. jego organy i instytucje
· wspólnoty terytorialne tj. w szczególności samorząd terytorialny
· inne podmioty publicznej działalności finansowej(sytuujące się pomiędzy strukturami sektora publicznego a jednostkami ze sfery gospodarki prywatnej Są to:
- instytucje ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych (zakłady ubezpieczeń społecznych, fundusze emerytalne, kasy chorych)
- samorządy zawodowe (np. izby lekarskie)
- związki zawodowe
- związki pracodawców
- niektóre przedsiębiorstwa publiczne
- fundacje
- stowarzyszenia
DECENTRALIZACJA- proces przekazywania zadań i kompetencji w dół do wspólnot terytorialnych niższego rzędu, jego podstawowa forma to samorząd terytorialny
CENTRALIZACJA- proces przesuwania zadań i kompetencji w górę do wyższych szczebli samorządu i do sfery administracji rządowej.
KONCENTRACJA LUB DEKONCENTRACJA KOMPETENCJI- odnosi się do pozycji i znaczenia organów funkcjonujących w ramach danej jednej administracji np. W ramach administracji rządowej. Przykładowo: minister finansów(organ centralny) , izba skarbowa(organ rządowy pośredniego szczebla), urząd skarbowy (organ rządowy pierwszej instancji).
Decentralizacja w zakresie finansów jest możliwa dzięki decentralizacji administracji.
MAJĄTEK PUBLICZNY- środki jakimi dysponuje państwo w związku z:
1. gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków,
2. działalnością państwowych banków i przedsiębiorstw,
3. zaciąganiem i udzielaniem pożyczek
4. działalnością władz i urzędów
POSTAĆ MAJĄTKU PUBLICZNEGO –
a) środki pieniężne
b) akcje
c) udziały
d) wierzytelności
e) budynki
f) drogi publiczne
g) grunty
h) ruchomości(np.: wyposażenie, maszyny, pojazdy, księgozbiory)
Działając w płaszczyźnie majątkowej państwo działa jako SKARB PAŃSTWA.
Skarb państwa- jest osobą prawną reprezentującą państwo w stosunkach majątkowych z OF i OP. Jest to złożona, szczególna osoba prawna, składająca się z wielu jednostek organizacyjnych, działających na różnych szczeblach zarządzania majątkiem państwowym. Zgodnie z art. 218 Konstytucji organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa. Skarb Państwa w głównej mierze jest reprezentowany przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa i ministra właściwego do spraw finansów publicznych.
Skarb państwa działa :
1. za pomocą metod władczych (np. pobiera podatki i cła)
2. wchodzi w stosunki prywatnoprawne (cywilnoprawne) np. zakładając spółki, zawierając umowy
Skarb Państwa posiada :
1. uprawnienia władcze
2. uprawnienia właścicielskie
PROKURATORIA GENERALNA SKARBU PAŃSTWA- powołana na mocy ustawy z 2005r w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa. Zadania:
-zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed SN, NSA, sądami powszechnymi i
administracyjnymi, sądami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych.
- wydawanie opinii prawnych
Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest obowiązkowe jeżeli wartość przedmiotu sprawy przewyższa kwotę 1 000 000 zł.
W sprawach dotyczących ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa, Prokuratoria Generalna, na wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa wydaje opinie prawne, opiniuje projektu umów, których stroną jest lub ma być Skarb Państwa. Czynności sądami, trybunałami, i innymi organami wykonują r a d c o w i e Prokuratorii Generalnej.
BANK CENTRALNY- jest składnikiem finansowej działalności finansowej państwa. Zgodnie z art.227 Konstytucji centralnym bankiem Polski jest Narodowy Bank Polski.
- Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza
- Ustalanie i realizacja polityki pieniężnej
- Odpowiada za wartość polskiego pieniądza
ROZŁOŻENIE ZADAŃ, WYDATKÓW I DOCHODÓW POMIĘDZY PAŃSTWO A SAMORZĄDY TERYTORIALNE
- jest następstwem podziału zadań (jest czynnikiem wtórnym)
- wynika z prawnego punktu widzenia - z ustaw i innych przepisów regulujących
poszczególne dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej
- konieczny jest ustawowo dokonany podział dochodów publicznych, który musi nawiązywać
do zadań i ich kosztów
- obowiązuje tu zasada s u b s y d i a r n o ś c i (posiłkowości), która polega na tym, by
zadania publiczne powierzyć wspólnocie terytorialnej niższego szczebla, której jednostki i
przedsiębiorstwa powinny wykonać tyle zadań, ile są w stanie wykonać s k u t e c z n i e
i e f e k t y w n i e. Takie rozwiązanie zbliża przy tym świadczenie usług publicznych do
bezpośrednio zainteresowanych oraz wzmacnia odpowiedzialność polityczną danej
wspólnoty terytorialnej za prowadzoną działalność.
Zasada subsydiarności ma ogólny charakter i może być jedynie generalną wskazówką co do rozkładu zadań między wspólnoty terytorialne.
POJĘCIE I PRZEDMIOT PRAWA FINANSOWEGO
Prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie. Prawo finansowe to regulacje prawne odnoszące się do działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych. Jest to prawo o kompetencjach Państwa i samorządu, państwowych i samorządowych organów i jednostek organizacyjnych w zakresie działalności finansowej Prawo finansowe ma zapobiegać chaosowi, żywiołowości i niekontrolowanym działaniom w zakresie gospodarki finansowej sektora publicznego.
Systematyka prawa finansowego:
1) prawo budżetowe (ustrojowe, prawo o wydatkach budżetowych, prawo o dochodach budżetowych, w tym prawo podatkowe, prawo o opłatach i dopłatach oraz prawo celne)
2) prawo o pożyczkach publicznych
3) prawo finansowe samorządu terytorialnego
4) prawo dewizowe i walutowe
5) publiczne prawo bankowe
6) prawo o gospodarce finansowej podmiotów gospodarczych
W ramach prawa finansowego wyróżnić można płaszczyznę:
a) ustrojową- powołują organy finansowe państwa oraz specjalne urzędy zajmujące się gospodarką finansową
b) materialnoprawną- szczegółowe konstrukcje prawne poszczególnych instytucji i rozwiązań budżetowych, podatkowych, bankowych, dewizowych, z zakresu ubezpieczeń społecznych i gospodarki samorządu terytorialnego;
c) proceduralną – umożliwiają funkcjonowanie instytucji prawa materialnego.
Główne dziedziny prawa finansowego to:
1)prawo budżetowe- reguluje gospodarkę budżetową państwa i gospodarkę budżetową gmin. Funkcję źródła prawa budżetowego pełni ustawa o finansach publicznych i coroczna ustawa budżetowa. PRAWO BUDŻETOWE NIE OKREŚLA W SPOSÓB BEZPOŚREDNI PRAW I OBOWIĄZKÓW OF I OP.
REGULUJE DZIAŁALNOŚĆ ORGANÓW I JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ODNOSZĄC SIĘ DO ICH KOMPETENCJI, ZAKRESU I TRYBU WYDATKOWANIA ŚRODKÓW ORAZ SPOSOBU OSIĄGANIA DOCHODÓW. Prawo to określa finansową działalność państwa i samorządu terytorialnego.
2) prawo podatkowe- to 2 grupy regulacji:
a) ogólne ustawy podatkowe-wprowadzają pojęcia i zasady dotyczące funkcjonowania podatków, są to: Ordynacja podatkowa z 29 sierpnia 1997r, ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 17 czerwca 1966r,ustawa o kontroli skarbowej, ustawa o zasadach ewidencji identyfikacji podatników i płatników.
b)szczególne ustawy podatkowe- wprowadzają do systemu prawnego różne podatki np.: ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa o podatkach i opłatach lokalnych, ustawa o opłacie skarbowej.itp.
OGÓLNE ZAŁOŻENIA PRAWA FINANSOWEGO RP:
- zgodnie z art. 2 Konst. – RP jest demokratycznym państwem prawa urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej
- zgodnie z art. 20 Konst. – społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP
- zgodnie z art. 21 Konst. RP chroni prawo własności
· WŁASNOŚĆ PRYWATNA
· WOLNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
· GOSPODARKA RYNKOWA
-konsekwencją dualizmu w administracji jest dualizm w systemie finansowoprawnym RP
FORMY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ: (podział nie jest ścisły uzupełniają się i zazębiają)
· PRAWNE
· FAKTYCZNE
· PRYWATNE
· PUBLICZNE
A) stanowienie przepisów prawa
B) wydawanie aktów indywidualnych
C) wydawanie uchwał przez organy samorządowe
D) formy prawa prywatnego np. zawieranie umów cywilnoprawnych, zakładanie spółek prawa handlowego, emisja obligacji
E) zawieranie porozumień administracyjnych np. między organami samorządu a administracji rządowej np. dot. źródła finansowania zadań
F) czynności materialnotechniczne (faktyczne)
ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO:
I źródła powszechnie obowiązujące:
1.) Konstytucja RP
2.) Ustawy: w szczególności:
-ustawa o finansach publicznych z 30 czerwca 2005r,
- ustawa o dochodach samorządu
-ustawy podatkowe
-ustawy dotyczące działalności banków i NBP
- ustawy o finansach ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych
3.) ratyfikowane umowy międzynarodowe np. z zakresu spraw celnych i podatkowych
4)rozporządzenia (głównie ministra właściwego ds. finansów publicznych)
5)akty prawa miejscowego np. uchwały rady gminy, rady powiatu
II źródła wewnętrzne:
- np. zarządzenia i inne przepisy wewnętrzne wydawane przez Ministra Finansów, Prezesa NBP, lub inne organy do tego upoważnione.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE NORM PRAWA FINANSOWEGO
...
chomikSGHowy