Historia myśli socjologicznej

wykłady

Literatura

J. Szacki „Historia myśli socjologicznej”

Grzegorz Leopold Seidler „Przedmarksowska myśl polityczna”

E. Ritzer „Klasyczna teoria socjologiczna”

Jan Szczepański „Socjologia rozwój problematyki i metod”

Turner „Struktura teorii socjologicznej”

Historia europejskiej myśli społecznej. Wybór tekstów źródłowych. Wybór i opracowanie. S. Solecki, Rzeszów 2002.

Elementy teorii socjologicznych. Wybór. W. Derczyński, A. Jasiński- Kania, J. Szacki W-wa 1975.

Socjologia Literatury red. P. Szromka, M. Kuciak

Karol Marks „Przyczynek do krytyki ekonomi praktycznej”

F. Engels „Rola pracy w procesie uczłowieczenia małpy”

Definicja teorii socjologicznej

Zasadniczą istotą zarówno klasycznej myśli socjologicznej jak i współczesnych kierunków socjologicznych jest znalezienie odpowiedzi na konkretne pytanie: dlaczego społeczeństwo istnieje? Co powoduje, że społeczeństwo się rozwija.

Na gruncie teorii socjologicznych można mówić o dwojakiego rodzaju teoriach socjologicznych

1. Teorie aksjonormatywne mają one wysoce abstrakcyjny charakter ponieważ ich twórcy wychodzą najpierw od wprowadzenia określonych pojęć. Na bazie owych pojęć i definicji wyprowadzone są twierdzenia względnie wynikające z siebie.
2. Teorie o charakterze empirycznym co oznacza, że punktem wyjściowym są badania empiryczne.

Teoria socjologiczna

Poprzez teorię socjologiczną rozumiemy naukowy sposób szukania odpowiedzi na pytanie dlaczego świat społeczny istnieje i ulega zmianom?

Celem każdej teorii jest budowanie wiarygodnych podstaw do budowania odpowiedzi na powyższe pytania. Wg Sztompki teoria jest więc działalnością umysłową jest to proces rozwijania idei pozwalających badaczom wyjaśnić dlaczego muszą zachodzić czy też zachodzą określone zdarzenia. Można mówić iż na każdą teorię składają się określone komponenty:

1. pojęcia
2. zmienne
3. twierdzenie i formy twierdzeń
4. teoria

Pojęcia

oznaczają lub wskazują zjawiska, które podlegają przez badacza wyizolowaniu od innych właściwości świata i które badacz uznaje dla swojej teorii jako priorytetowe i doniosłe. Pojęcia konstruowane są za pomocą definicji.

DEFINICJA jest to system terminów takich jak zdania, symbole logiczne, parametrami matematycznymi informującymi o charakterze danego zjawiska oznaczonego przez pojęcia.

W świetle teorii socjologicznej pojęcie jest tylko wtedy użyteczne jeżeli zostanie zdefiniowane wówczas to definicja pozwala wyobrazić sobie dane zjawisko, postrzegać je oraz umożliwia jego zrozumienie.

Pojęcia można podzielić na

- abstrakcyjne

- konkretne

POJĘCIA ABSTRAKCYJNE nie są kluczowym elementem w budowaniu teorii ponieważ stanowią one tylko swoiste uogólnienie danego zjawiska zdarzeń, sytuacji o analogicznym czy też podobnym charakterze. Bardziej użyteczne dla budowania teorii są pojęcia konkretne.

POJĘCIA KONKRETNE związane są z konkretnym miejscem, czasem oraz określonym kontekstem.

Pojęcie abstrakcyjne, które często są nazywane w teorii socjologicznej kategoriami analitycznymi uznaje się za użyteczne tylko wtedy jeżeli wyłania się jakiś problem co do bliższego wyjaśniania danego zjawiska.

ZMIENNE uznawane są jako istotny typ specyficzny pojęć. W socjologii przyjmuje się zasadniczo dwa rodzaje zmiennych:

·                    zależne są to pojęcia określające dane zjawisko np. prestiż, prawda, kultura polityczna

·                    niezależne tzn. takie, które determinują dane zjawiska i wykształcenie, wiek, kategoria społeczno- zawodowa, płeć, miejsce zamieszkania

Każde ze zmiennych służą do ujawniania zasadniczych i wyraźnych różnic między zjawiskami. Warto zaznaczyć, że każda nauka posługuje się odrębną klasą determinant (czynników).

Twierdzenia i ich formy

teoretyczne mogą być połączone w szereg, różnych form. Mogą one przybierać np. postać twierdzeń abstrakcyjnych. Takim twierdzeniem abstrakcyjnym będzie założenie przyjęte przez Dahrendorfa, że ludzie po to żeby osiągnąć jakieś cele muszą się zrzeszać w związku z czym zorganizowane w państwo społeczeństwo to nic innego jak ZIS (Zrzeszenie Imperatywne Skoordynowane) w którym występują za pośrednictwem instytucjonalizacji dwie wiązki ról

empiryczne formułowane na bazie przeprowadzonych badań i analizy a konkretnie analizy uzyskanych wyników. W związku z czym twierdzenia użyteczne dla teorii socjologicznej mogą przybierać dwie formy

·                    teoretyczne fachowo nazywane są aksjonormatywnymi

·                    empiryczne tzw. związków przyczynowych

Na gruncie teorii socjologicznej istnieją pewne dyrektywy, które można uznać jako swoiste paradygmaty którymi powinien kierować się każdy teoretyk (socjolog) po to by jego teoria była prawdziwa

Doktryny:

·                    twierdzenia powinny być wzajemnie niesprzeczne czyli logicznie powiązane ze sobą

·                    powinny ustalić wzajemne relacje pomiędzy przyjętymi przez teoretyka pojęciami

·                    winny posiadać intuicyjną wiarygodność

·                    końcowy efekt winna stanowić konkretna teoria jako zbiór wzajemnie powiązanych twierdzeń.

W związku z dwoma rodzajami twierdzeń można mówić o dwóch rodzajach teorii socjologicznej:

1.                 teorie formułowane na bazie twierdzeń teoretycznych (forma aksjonormatywna) są nazywane teoriami aksjonormatywnymi ponieważ stanowią one swoistego rodzaju abstrakcję co wynika z tego iż opierają się one tylko i wyłącznie na swoistych rozwiązaniach teoretycznych eksplikacji określonych pojęć sformułowania logicznie powiązanych twierdzeń czego efektem jest określona teoria. W związku z czym są one nazywane teoriami dalekiego zasięgu

2.                 teorie związków (procesów) przyczynowych ponieważ są one budowane również w oparciu o pojęcia, definicje pojęć i logicznie powiązane twierdzenia ale twierdzenia te nie są efektem domniemań intuicyjnie wiarygodnych ale stanowią efekt analizy wyników badań czyli empirii. Teorie te ponieważ zasadniczo opierają się na twierdzeniach empirycznych dotyczących determinant danego zjawiska nazwane są teoriami związków przyczynowych i mają większą wiarygodność. W związku z tym że są one efektem badania rzeczywistości i są bardziej wiarygodne noszą miano tzw. teorii średniego zasięgu.

Starożytna myśl społeczna

PLATON

Życie Platona

Platon żył w latach 427-347 p.n.e. był jednym z najwybitniejszych filozofów, twórcą systemu idealistycznego ( idealizm Platoński). Teoria ta mówiła, że byt materialny jest nie idealnym odzwierciedleniem bytu idei (świata idei). W 387 p.n.e. założył Akademię Ateńską, która miała wydać wykształconą klasę filozofów władców zgodnie z poglądami politycznymi Platona.

Sprawiedliwość przysługuje tak człowiekowi jak i państwu.

Historia europejskich myśli społ. Sławomir Solecki Rz-ów 2000

Ontologia

Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynym odbiciem wiecznotrwałym idei. Relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Platon przyjął więc założenie swoistego mechanizmu emanacji idei w przedmioty materialne. W związku z tym świat rzeczywisty jest niedoskonałym odbiciem świata idei.

Oba światy są odseparowane i nawzajem się nie przenikają wyjątek od tego stanowi przenikanie ideału jakim jest bóg Demiurg, boski budowniczy świata w człowieku.

Wg Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę która pochodzi wprost ze świata idei podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna i niezniszczalna. Zadaniem duszy jest poznanie świata idei. Dusza istniała wcześniej niż ciało i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest powrót do świata idee. Dusza składa się z 3 komponentów

·                    rozum

·                    popędliwość

·                    pożądliwość

Teoria poznania

Platon postulował metodę dialektyczną, której podstawą jest rozumowanie a procesem do tego prowadzącym jest uczenie się. Zadaniem człowieka jest w istocie niepoznawanie nowych rzeczy lecz wnikanie w świat idei „przypominanie anamneza”. Aby dusza nie zabłądziła proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym. Istotnym w procesie uczenia się jest studiowanie samego siebie w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Najbardziej użyteczną drogą do tego jest system edukacji oparty na dialektyce polegający na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć, tworzenie też i antytez, przyjmowanie ich lub odrzucanie.

Etyka i teoria państwa

W świecie materialnym panuje dobro i zło. Dobro jest pamięcią o świecie idei gdzie są idealne stosunki, zło jest brakiem tej pamięci. Trychotomicznemu podziałowi duszy odpowiada adekwatne dobro: rozumowi odpowiada osiągnięcie mądrości, popędliwości odpowiada męstwo, pożądliwości odpowiada umiarkowanie i panowanie nad sobą.

Harmonia między tymi częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości.

Istotnym dorobkiem Platona dla historii myśli społecznej są:

1. Wprowadzenie idei sprawiedliwości jako naczelnego paradygmaty idealnego społeczeństwa. Idea ta jest realizowana jak wynika z powyższego z trychotomicznej budowy duszy człowieka.
2. Platon uważa się za inicjatora założenia iż genezę i rozwój społeczeństwa umożliwia podział pracy (każdy powinien wykonywać pracę adekwatną do przyrodzonego mu talentu co gwarantuje harmonię w społeczeństwie i dążenie do doskonałości). W związku z czym postulował kastowy podział społeczeństwa adekwatny do predyspozycji. Zasadniczo wyraził trzy stany:

·                    stan uczonych: filozofów, mędrców

·                    stan strażników, wojskowych dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo

·                    stan żywicieli zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne

Można więc mówić iż była to swoista stratyfikacja społ.

3. Istotnym paradygmatem dobrze funkcjonującego społeczeństwa jest stawianie nacisku obok edukacji na wychowanie co powszechnie we współczesnej socjologii można odnieść do procesu socjalizacji
4. Zróżnicowanie społeczne i nadmierny dobrobyt może prowadzić do zła, a tym samym do dysfunkcji w społeczeństwie. Jest ono również źródłem konfliktów.
5. Źródłem dysfunkcji społeczeństwa mogą być też nowe trendy, które jednostki gotowe są do przyjmowania i wprowadzania w życie.

Arystoteles

Logika i filozofia

Postulował wprowadzenie pojęć, a następnie powiązanie pojęć w określone twierdzenia, które nazwał sądami. W oparciu o dedukcje i wnioskowanie sygnalizował o możliwości weryfikacji i falsyfikacji określonych założeń.

Jako uczeń Platona odszedł jednak od założenia istnienia dwóch światów, świata idei i świata materialnego ponieważ świat idei nie jest logiczny i nie można go wyjaśnić a tym samym niczemu nie służy.

W związku z powyższym wprowadził z kolei dwie kategorie analityczne:

·                    świat formy

·                    świat materii

Forma była odpowiednikiem platońskiej idei. Według niego stanowiła ona niezależny byt, który to nadaje cel, kształt i postać materii.

Jeśli chodzi o byt założył on hierarchiczność bytów. Wyraził na przykład byty nie ożywione typu kamień, które mają prostą formę; rośliny o bardziej złożonej formie i zwierzęta jeszcze bardziej złożonej formie. Najbardziej doskonałą formą jest człowiek ponieważ ma duszę, czyli świadomość samego siebie. Inne byty nie posiadają świadomości.

Dla zaistnienia konkretnej rzeczy muszą zaistnieć następujące przyczyny:

·                    materialna korzystająca z materii

·                    formalna, kiedy forma kształtuje daną materię

·                    sprawcza czyli spowodowana przez jakiś czynnik

·                    celowa, kiedy to rzecz musi służyć pewnemu celowi

Przyczyna sprawcza to duch, którego w jakiś sposób utożsamiał z Bogiem, który to ingeruje w dzieje świata i jest najczystsza formą tego co istnieje.

W związku z tym, że można uznać, że Arystoteles wyznawał idee podmiotowości każdego człowieka. W związku z tym wskazywał na dualistyczną naturę człowieka:

·                    natura biologiczna

·                    natura społeczna

Jeśli chodzi o duszę człowieka, czyli świadomość samego siebie to wyróżnia następujące rodzaje:

·                    wegetatywna która jest wspólna tak człowiekowi jak i roślinom i zwierzętom. Wiąże się z zaspokajaniem podstawowych potrzeb organizmu

·                    zmysłowa charakterystyczna dla zwierząt i ludzi. Umożliwia postrzeganie i poruszanie się

·                    rozum bierny

·                    rozum czynny, który jest najczystszą formą i jest nieśmiertelny

Jeśli chodzi o poglądy etyczne był zwolennikiem dobra indywidualnego. Uznawał, że dusze ludzkie są niepowtarzalne i to co dla nas jest dobre nie znaczy że dla innego jest dobre

Trzy stany

kryterium to status majątkowy.

Społeczeństwem powinna rządzić klasa średnia. Elity finansowe nie cenią cnoty umiarkowania. Na drugim biegunie ubodzy - deprywacja[1] prowadzi do buntu. Bogaci niech się cieszą zbytkiem a rządzi stan średni.

Z perspektywy teorii socjologicznej można uznać Arystotelesa za ewolucjonistę. Uznał on bowiem, że każde społeczeństwo wcześniej lub później przejdzie określone fazy rozwoju niezależnie od tego na jakim etapie współcześnie się znajduje. Są one następujące:

·                    wspólnota rodzinna

·                    gmina wiejska

·                    państwo

...