43.   HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ

Tablica ekonomiczna – zawiera system teoretyczny fizjokratów. Uczniowie [Kene] traktowali jego poglądy jako element –rodzaj filozofii społecznej, obejmującej ekonomiczną jak i etyczną społeczno-polityczną strukturę działalności ludzi. [Kene] rozwinął wizję ustroju naturalnego opartego na prawach danych przez naturę , a najważniejsze jego zdaniem jest to: prawo do posiadania własności prywatnej oraz prawo do wolności gospodarowania.

Według [Kene] motorem działalności gospodarczej ludzi jest interes osobisty, a więc każda jednostka dąży do maksymalizacji osobistych korzyści, co jest zgodne z prawem natury. Traktował on tablice ekonomiczne jako sposób wykrycia praw rządzących gospodarką.

[Kene] podzielił ówczesne społeczeństwo na 3 klasy:

klasa właścicieli – król oraz właściciele świeccy i duchowni – posiadają oni ziemię, której nie uprawiają, ale wydzierżawiają ją rolnikom dzierżawcom za co otrzymują czynsz dzierżawny;

klasa rolników dzierżawców – produkcyjna – w wyniku swojej działalności otrzymuje produkt czysty czyli nadwyżkę ponad koszty produkcji. Jedynie ta klasa pomnaża bogactwo społeczne;

klasa jałowa – obejmująca przemysłowców, rzemieślników i kupców – nie dodaje ona bogactwa społecznego, ale w wyniku swojej działalności przynosi jedynie ekwiwalent zużytych środków konsumpcyjnych.

Dodatkowo wyróżnił klasę biedoty wiejskiej i miejskiej, której egzystencja zależy od sytuacji ekonomicznej trzech podstawowych klas.

[Kene] w swoich tablicach ekonomicznych opisuje proces wymiany wytworzonego produktu pomiędzy klasami zaczynając od klasy produkcyjnej. Klasa ta dokonuje nakładów pierwotnych, którymi są niezbędne nakłady kapitałowe w wysokości 3 mld liwrów, a uzyskany produkt ma wartość 5 mld liwrów, z czego wynika, że produkt czysty ma wartość 2 mld liwrów, które przekazuje klasie posiadaczy w formie czynszu dzierżawnego. Ponadto klasa rolników – dzierżawców (produkcyjna) kupuje u klasy jałowej za 1 mld. liwrów narzędzia niezbędne do produkcji rolnej.

Klasa właścicieli ziemskich otrzymuje 2 mld liwrów i wydaje je na zakup: środków żywności u rolników za 1 mld liwrów, a także u klasu jałowej artykuły wytworzone przez tą klasę za 1 mld liwrów.

Klasa jałowa uzyskane 2 mld liwrów (1 od rolników i 1 od właścicieli) przeznacza na zakup artukułów konsumpcyjnych u rolników za 1 mld liwrów oraz surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej u rolników za 1 mld. liwrów.

W ten sposób do klasy produkcyjnej wraca zainwestowane 3 mld liwrów, które po ponownym zainwestowaniu przyczyni się do pomnożenia bogactwa społecznego (produktu czystego). Twórcami ekonomii klasycznej w Anglii byli A.Smith i D.Ricardo.

Smith uważany jest za teoretyka systemu manufakturowego, zaś Ricardo 40 lat później pisał w okresie I rewolucji przemysłowej.

Poglądy ekonomiczne A.Smitha 1723 – 1790.

W 1759r. wydał pracę pt. „Teoria uczuć moralnych”, w której badał motywy działalności ludzi, w tym także działalności gospodarczej.

W 1759r. wydał pracę pt. „Teoria uczuć moralnych”, w której badał motywy działalności ludzi, w tym także działalności gospodarczej.

Czynniki wzrostu bogactwa społecznego (czyli wzrost gospodarczy) wg Smitha.

Najważniejszym czynnikiem jest praca ludzka a o jej znaczeniu w gospodarce decydują:

·        ilość osób zatrudnionych w produkcji;

·        wydajność pracy, która uwarunkowana jest postępem technicznym i specjalizacją.

Czynniki wzrostu bogactwa społecznego (czyli wzrost gospodarczy) wg Smitha.

Najważniejszym czynnikiem jest praca ludzka a o jej znaczeniu w gospodarce decydują:

·        ilość osób zatrudnionych w produkcji;

·        wydajność pracy, która uwarunkowana jest postępem technicznym i specjalizacją.

Teoria wartości Smitha i dogmat

Odróżnił on wartość użytkową od wartości wymiennej (czyli od ceny) i skupił uwagę na wartości wymiennej. Ponieważ stosował dwie metody badawcze jego rozważania nie są jednolite na temat poszczególnych kategorii.

Smith wysunął 3 koncepcje wartości wymiennej:

1.    o wartości wymiennej towaru – decyduje nakład pracy niezbędny do jego wytworzenia;

2.    o wartości wymiennej towaru – decyduje ilość pracy, którą można uzyskać w wyniku wymiany za swój towar;

3.    o wartości wymiennej towaru – decydują koszty produkcji, które Smith sprowadza do sumy wynagrodzenia czynników produkcji (kapitału, ziemi i pracy) a więc jako sumę zysku, renty i płacy.

Smith odróżnił społeczeństwo pierwotne od kapitalistycznego, ale rozumiał je (pierwotne)  jako gospodarkę drobnotowarową (rzemieślniczą) a nie naturalną. Twierdził, że nakłady pracy są podstawą wartości jedynie w społeczeństwie pierwotnym, w gospodarce drobnotowarowej, natomiast w gospodarce kapitalistycznej o wartości wymiennej decyduje koszt produkcji.

Dogmat Smitha: nie mógł on kontynuować rozważań fizjokratów na temat procesów reprodukcji w skali globalnej, gdyż uniemożliwiało mu to twierdzenie nazwane później DOGMATEM Smitha. Mówiło ono, że wartość i cena każdego towaru składają się i rozkładają na dochody, ale są sumą (cena) zysku, renty i płacy. Twierdzenie, że ceny rozkładają się na dochody nie jest prawdziwe, gdyż wynikałoby z niego że PKB składa się z samych dochodów a tak nie jest.

Teoria wartości i ceny Ricarda

Odróżnił on wartość wymienną od wartości użytkowej. Stwierdził, że wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej chociaż stanowi niezbędną jej przesłankę, ponieważ jeśli towar nie ma wartości użutkowej nie będzie miał wartości wymiennej.

O wartości wymiennej towaru decydują:

·        rzadkość dobra

(niewielka grupa dóbr ekonomicznych, dóbr unikatowych – niepowtarzalnych dzieła sztuki, klejnoty)

·        nakład pracy niezbędny do wytworzenia danego towaru

(i taka sytuacja ma miejsce w większości dóbr ekonomicznych).

Ricardo dostrzega, że wielkość wartości nie jest stała. Zmienia się wraz z postępem technicznym. Formułuje on twierdzenie zwane prawem Ricarda:

Wartość towarów jest wprost proporcjonalna do nakładu pracy i odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy.

Ricardo podważa pogląd Smitha, że nakłady pracy są podstawą wartości wymiennej jedynie w gospodarce drobnotowarowej, natomiast w kapitalistycznej koszty produkcji. Uważał on, że zarówno w gospodarce drobnotowarowej jak i kapitalistycznej o wartości decyduje ilość pracy zużyta na jego wytworzenia.

Widzi różnicę pomiędzy pracą żywą a uprzedmiotowioną w środkach produkcji.

Ricardo dzieli pracę na pracę prostą i złożoną, która stanowi wielokrotność (sumę) prac prostych.

Ricardo jako pierwszy odróżnił wartość od wartości wymiennej pomimo tego rozróżnienia nie dostrzegł, że wartość wymienna jest rynkową postacią wartości i w konsekwencji utożsamił wartość z ceną produkcji, określając ją terminem ceny naturalnej wokół której krążą ceny rynkowe. Zdaniem Ricarda w większości przypadków ceny = wartością, a przypadki odchyleń ceny od wartości są wyjątkiem.

Niemiecka starsza szkoła historyczna.

Rozwinęła się ona w Niemczech w I poł. XIX w. Na podłożu szkoły narodowej. Niemcy w tym czasie były krajem zacofanym gospodarczo, dominowała własność feudalna z tąd też koncepcja klasyków, które były postulatami kraju rozwiniętego gospodarczo, nie mogły znaleźć rozwiązana w Niemczech, które były krajem rozbitym politycznie (zjednoczenie nastąpiło w 1871 r.) Przedstawicielami szkoły narodowej byli A.Miller i Fryderyk List. Obaj dowodzili, że w procesie rozwoju gospodarczego istotne znaczenie mają nie tylko czynniki materialne (posiadane zasoby kapitałowe i ludzkie ale również czynnik duchowy tzn. zawiązany z tradycjami, z religią, kulturą danego narodu poczuciem więzi odrębności narodowej, które tworzą tzw. Ducha narodu.

Byli rzecznikami ingerencji państwa w życie gospodarcze, za najważniejsze narzędzie polityki gospodarczej państwa uznawali pieniądz który powinien mieć ukonstytuowaną (narzuconą) wartość. Odrzucali liberalizm ekonomiczny i wolny handel wskazując na potrzebę ochrony rozwijającego się przemysłu Niemieckiego przed konkurencją towarów zagranicznych.

Szkoła ta stała się później zalążkiem nacjonalizmu narodowego. Na bazie szkoły narodowej i w opozycji do koncepcji praw ekonomicznych klasyków. Rozwinęła się Niemiecka Starsza Szkoła Historyczna . Szkoła Historyczna w odróżnieniu od szkoły klasycznej podkreślała historyczną zmienność zjawisk i procesów gospodarczych. Szkoła ta podkreślała nie tyle zmienność co ciągłość procesów historycznych. Dowodziła, że każdy kraj ma swoją własną, odrębną drogę rozwoju i teza ta służyła argumentacji, że rozwój gospodarczy Niemiec dokona się w sposób pokojowy, ewolucyjny. Przedstawicielami starszej szkoły historycznej byli: Wilhellm Roscher, Bruno Hilderbrand, Karol Knies.

Tab.1 Porównanie szkoły klasycznej i historycznej

Teoria interwencjonizmu państwowego (pełnego zatrudnienia) Johna Menarda Keynes’a

Lata Wielkiego Światowego Kryzysu Gospodarczego 1929-33 w ekonomii zachodniej panował pogląd, że gospodarka w warunkach wolnej konkurencji musiała równoważyć się automatycznie. W oparciu o prawo Say’a dowodzono, że niemożliwe są ogólne kryzysy nadprodukcji.

W 1928 r. Przewidywano dobrą koniunkturę gospodarczą i wbrew tym prognozom w 1929 r. Wybuchł niezwykle ostry, głęboki, kryzys gospodarczy, o światowym zasięgu. W 1928 r. Przewidywano dobrą koniunkturę gospodarczą i wbrew tym prognozom w 1929 r. Wybuchł niezwykle ostry, głęboki, kryzys gospodarczy, o światowym zasięgu. Pogorszenie sytuacji ekonomicznej zwłaszcza grup najniżej uposażonych, [wzrost] nastrojów społecznych i żądania zmiany dotychczasowej biernej polityki antykryzysowej spowodowały, że rządy niektórych państw zastosowały nowe metody oparte o aktywną rolę państwa w życiu gospodarczym. Politykę interwencyjną zastosowano w Stanach Zjednoczonych w ramach polityki „Nowego Ładu” prowadzonej przez Prezydenta Roosvelta, w Niemczech po dojściu do władzy Hitlera a we Włoszech Mussoliniego. Podejmowano wówczas próby zwiększenia globalnego zatrudnienia drogą rozwoju robót publicznych do prób zwiększenia popytu [efektywności] drogą rozszerzenia świadczeń socjalnych zwłaszcza świadczeń dla bezrobotnych, a także podjęto próby zwiększenia popytu na produkty przemysłu chemicznego i ciężkiego drogą inwestycyjnych zakupów rządowych (np. dla potrzeb wojska). Próby tej interwencyjnej polityki i efekty ekonomiczne stały się praktyczną podstawą stworzonej przez Keynes’a teorii interwencjonizmu państwowego.

Zdaniem Keynes’a tzw regulowany kapitalizm czyli sterowany przez politykę ekonomiczną państwa, może łagodzić wahania koniunkturalne i poprawić sytuację ekonomiczną całego społeczeństwa. Obok Keynesa teorię ekonomiczne głosili i inni ekonomiści m.in. Szkoła Szwedzka.

Problem równowagi w gospodarce.

Jest to problem pomiędzy, globalną podażą i globalnym popytem. Keynes odrzuca twierdzenia ekonomii materialnej, że w warunkach wolnej konkurencji gospodarka automatycznie dąży do stanu równowagi i osiągnięcie stanu równowagi oznacza pełne wykorzystanie pracy i kapitału.

Czynnikiem, który decyduje o osiągnięciu stanu równowagi w gospodarce jest realizacja
ex-ante tj. na początku danego okresu działalności gospodarczej równości pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami. Do tego wniosku doszedł w następujący sposób:

Istnieją 2 sposoby określenia dochodu narodowego:

·        Dochód narodowy jest sumą konsumpcji i oszczędności

Y=C+S

·        Dochód narodowy jest sumą konsumpcji i inwestycji

Y=C+I

Ponieważ w obu określeniach występuje dochód i konsumpcja i są identyczne to w warunkach równowagi oszczędności równają się inwestycjom czyli:

C+S=C+I

S=I

Zakłócenie, zachwianie prowadzi do wystąpienia stanów nierównowagi w gospodarce gdy I jest większe od S to rośnie popyt (popyt jest większy od podaży) to ma miejsce ożywienie. Gdy natomiast S>I to podaż jest większa od popytu ma miejsce depresja.

Zmienne zależne i niezależne w modelu Keynes’a.

Keynes wyróżnia 5 zmiennych zależnych i 3 zmienne niezależne

Zmienne zależne:

1.    Dochód narodowy

2.    Zatrudnienie

3.    Konsumpcja

4.    Inwestycje

5.    Oszczędności

Zmienne niezależne:

1.    Psychologiczna skłonność do konsumpcji

2.    Krańcowa rentowność kapitału

3.    Stopa procentowa

Ad 1 Decyduje o popycie konsumpcyjnym, a dwie pozostałe o popycie inwestycyjnym. Powiązanie pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi można przedstawić na schemacie:

zatrudnienie

Keynes ujmuje zmienne niezależne psychologicznie. Skłonność do konsumpcji psychologicznie jako właściwą danej jednostce skłonność do wydawania określonej jednostki własnego dochodu. Prawem psychologicznym jest, że w miarę wzrostu dochodów relatywnie maleje skłonność do konsumpcji

Mnożnik inwestycyjny Keynes’a

Służy do bliższego badania związków pomiędzy inwestycjami a przyrostem dochodu narodowego. Sformułował go Keynes pod wpływem mnożnika zatrudnienia opracowanego przez ekonomistę angielskiego F.Kahna. Mnożnik zatrudnienia ukazuje, że w razie wystąpienia bezrobocie jest konieczne, żeby państwo zatrudniło wszystkich przy robotach publicznych. Każdy przyrost zatrudnienia przy robotach publicznych powoduje wzrost społecznego popytu, głównie konsumpcyjnego, dla zaspokojenia którego konieczne jest zwiększenie zatrudnienia i produkcji w działach wytwarzających te dobra. Mnożnik zatrudnienia to stosunek zatrudnienia początkowego  związanego z robotami publicznymi do ogólnego przyrostu zatrudnienia w gospodarce. Jego wysokość zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji.

formułuje mnożnik inwestycyjny.

Punktem wyjścia jest następujące rozumowanie:

mnożnik inwestycyjny, który wskazuje o jaką wielokrotną wzrośnie dochód narodowy w przypadku realizacji nowych inwestycji

Wyprowadzenie:

Mnożnik inwestycyjny podobnie jak i mnożnik zatrudnienia zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji

Środki polityki ekonomicznej państwa zalecane przez [Keynsa] dzieli się na: pośrednie i bezpośrednie, w zależności od stopnia zaangażowania się państwa w działalność gospodarczą. Do środków pośrednich zalicza:

1.    manipulowanie stopą procentową,

2.    zalecenia przeprowadzenia zmian w sferze podziału.

Manipulowanie stopami procentowymi – polityka ta powinna iść w kierunku obniżenia stopy procentowej albo drogą obniżania stopy dyskontowej albo zwiększenia ilości pieniądza w obiegu. Zalecenia przeprowadzenia zmian w sferze podziału – środek ten zakłada wprowadzenie progresywnego opodatkowania wysokich dochodów i przeznaczenie uzyskanych w ten sposób środków na świadczenia socjalne głównie na zasiłki dla bezrobotnych.

Wzrost niezrównoważony – ma miejsce wówczas gdy inwestycje rozwijają się w tempie odmiennym niż określony przez stopę wzrostu zrównoważonego (r). Występujące w gospodarce procesy kumulacyjne związane z działaniem mnożników (inwestycyjnego i zatrudnienia) i akceleratora będą powodowały, że ścieżka wzrostu gospodarczego będzie się coraz bardziej odchylała od ścieżki wzrostu zrównoważonego. Mogą wystąpić dwie sytuacje:

1.    luka deflacyjna;

2.    luka inflacyjna.

Luka deflacyjna – powstaje wówczas gdy inwestycje rozwijają się na poziomie niższym niż określony przez iloczyn a* d (czyli r). Niskie inwestycje stają się przyczyną niedostatecznego popytu efektywnego ludności i niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych, ponieważ spada popyt spadają ceny , przedsiębiorcy ograniczają produkcję. Spadek cen powoduje dalsze ograniczenie inwestycji i kolejny spadek dochodu narodowego i popytu, gospodarka wkracza w stan kryzysu. Lukę deflacyjną charakteryzują: niskie inwestycje, niedostateczny popyt, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych.

Luka inflacyjna – powstaje gdy inwestycje kształtują się na poziomie wysokim, wyższym niż wyznaczony przez iloczyn a* d (czyli r). Wysokie inwestycje powodują wzrost dochodu narodowego i popytu konsumpcyjnego, którego nie jest w stanie zaspokoić produkcja, ponieważ efekty podażowe inwestycji pojawiają się w długim okresie czasu. Jeżeli popyt jest większy od podaży to ceny rosną, inwestycje są coraz bardziej opłacalne, a więc następuje dalszy rozwój inwestycji. Rozwija się spirala inflacyjna. Rosną ceny i rosną płace przy

[Domar] podkreśla, że w warunkach żywiołowego rozwoju procesów inwestycyjnych w g...