Anna Bojarska - Agitka (1987).pdf - Historia - Polski 1945 - 1989 - MMarkMMark

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ANNA BOJARSKA

AGITKA

Tower Press 2000

WSTĘP

„Agitka” – ten nieco przewrotny, a może nawet z lekką złośliwością zwodniczy tytuł fir-

muje książkę bynajmniej nie „agitatorską” i w ogóle nie mającą nic wspólnego z deklaratyw-

ną literaturą choćby najbardziej zakamuflowanej propagandy politycznej. Przeciwnie. Za

prowokacją tytułową tkwi nie wypowiedziany komentarz uprzedzający jak gdyby oczekiwa-

nia czytelnika, który od literatury biorącej się za „opozycyjny” temat polityczny spodziewał-

by się i jednoznacznego stanowiska „opozycyjnego” względnie „antyopozycyjnego”. A tym-

czasem dostaje od Anny Bojarskiej (kto jednak czytał np. „Lakier”, ten już wie) znakomicie

napisaną wielowątkową powieść intrygi – o przemyślnie (może aż nazbyt przemyślnie) skon-

struowanej fabule, obejmującej nieprawdopodobnie wielki obszar współczesnego świata, o

potoczyście (może aż nazbyt potoczyście) poprowadzonej narracji, mistrzowsko i z wdzię-

kiem panującej nad zawiłościami toku zdarzeń, a nawet nad ponurym chwilami horrorem

przedmiotu opowieści.

Tak, to znakomite „c z y t a d ł o”, na jakie nie waży się już od dawna Ambitna Literatura.

Rzecz do czytania „jednym tchem”, podczas jednego (długiego) seansu lekturowego. Lecz i

zarazem głęboka, mądra, przejmująca. Poważna. I w polskiej prozie współczesnej ważna.

Krótko mówiąc powieść Anny Bojarskiej „Agitka” jest zapewne jedną z najciekawiej napisa-

nych i najwybitniejszych powieści politycznych w polskiej literaturze powojennej. To zdanie

wymaga zastrzeżeń. Ponieważ, wbrew niektórym ustaleniom krytyki literackiej, powojenna

literatura polska nie posiada właściwie powieści politycznej w istotnym znaczeniu tego słowa,

tzn. powieści o mechanizmach polityki i uwikłaniu człowieka w te mechanizmy. Anna Bojar-

ska taki gatunek literacki dopiero u nas stwarza. Nie w pustce. Nawiązuje – mniej lub bardziej

zamierzenie – do tradycji dawniejszej, mimo woli być może odnawia pewne zapomniane na

poły lub zafałszowane i zmistyfikowane filiacje, proponując powieści politycznej pewną dro-

gę i artystyczną (tj. w aspekcie poetyki), i intelektualno-światopoglądową (tj. w aspekcie my-

ślenia o polityce i widzenia jednostek ludzkich wraz z całokształtem ich psychologicznych i

ideologicznych problemów w obrębie świata strategu i gier politycznych). Na początku tej

drogi stawia swój bardzo piękny i bardzo artystycznie dojrzały utwór.

W Polsce powojennej czystej powieści politycznej nie było i być nie mogło, mimo iż bar-

dzo wielu autorów ulegało złudzeniu, że takie powieści tworzą (Andrzejewski, Dygat, K.

Brandys, P. Hertz, Czeszko, Kruczkowski, Hołuj, Putrament itd). I mimo iż wielu wybitnych

krytyków (Wyka, Żółkiewski) nadawało tym mistyfikacjom naukową rangę. Powieści tak

klasyfikowane albo – po pierwsze – przyjmowały na wstępie, u fundamentów artystycznych,

pewien schemat i d e o l o g i c z n y (jak np. „Bołdyn” Putramenta, „Osoba” Hołuja), gdzie

intryga polityczna, mechanizmy politycznych (a tym bardziej „prywatnych”) działań i uwi-

kłań bohaterów – w konsekwencji zaś cała konstrukcja artystyczna – były zdominowane

przez z góry ustalony polityczno-ideologiczny morał, co zabijało nie tylko ich „życie” (tj. po

prostu realistyczne prawdopodobieństwo i wiarygodność), lecz i „politykę” (tj. dramatyczną

grę różnych racji i postaw). Z drugiej, przeciwnej niejako strony, duża grupa powieści poli-

tycznych, zwłaszcza po 56 roku, stosowała mechanizm ponadhistorycznego kamuflażu, prze-

nosząc akcję o charakterze politycznym w wymiar alegorii, przypowieści, a więc tak czy ina-

czej abstrakcji historycznej; zamiast artystycznego obrazu świata proponując abstrakcyjny

model świata, jak np. „Ciemności kryją ziemię” i „Bramy raju” Andrzejewskiego, jak „Poje-

dynek” J.J. Szczepańskiego, „Urząd” Brezy, „Boski Juliusz” i „Nazo poeta” J. Bocheńskiego

– by wspomnieć tylko o najwybitniejszych. Ma to oczywiście głębokie uzasadnienia właśnie

polityczne, bowiem w rzeczywistości totalitarnej zdominowanej przez ideologię wszelkie

analityczne myślenie polityczne musi albo ulegać mistyfikacjom, albo chronić się w azylach

symbolicznych uogólnień.

Bojarska przezwycięża te konieczności. Wprowadza powieść polityczną w nurt, który o ile

znajdzie równie jak autorka „Agitki” odważnych intelektualnie i utalentowanych kontynuato-

rów, zapoczątkuje istotną odnowę polskiej prozy współczesnej w ogóle. Nadzieje te zresztą

uzasadniają inne jej wydane w wydawnictwach oficjalnych utwory, „Lakier” (WL 79), „Ja”

(WL 85). Bojarska w y z w a l a zatem gatunek powieści politycznej z obydwu wspomnia-

nych uwikłań, czy lepiej – zniewoleń. Po pierwsze wyzbywa się u fundamentów pracy arty-

stycznej wszelkich ideologicznych hipostaz i „założeń wstępnych”. Przyjmuje generalnie po-

stawę analityczno-obserwacyjną, dewizę: „widzę i opisuję”, nie pozbawioną bynajmniej emo-

cjonalnego zaangażowania, ale pozbawioną gruntownie sentymentalizmu, zarówno politycz-

nego, jak i prywatnego (czy „intymnego”). Bohaterowie jej (nawet wówczas jeśli podejmują

kolaborację ze służbami bezpieczeństwa) potrafią wymóc na czytelniku rozumiejące współ-

czucie, ale nie domaga się dla nich autorka litości i ckliwego „wybaczenia”. Jednym słowem

Bojarska zdziera z powieści politycznej zarówno jej ideologiczny (ale nie ideowy) tatuaż, jak

i – z drugiej strony – modelową ogólność, „alegoryzm”, „symbolizm”. Reporterska drobia-

zgowość, konkretność realiów historycznych (tj. tu: współczesnych) idzie w parze z wnikli-

wym, głębokim widzeniem wielowymiarowego sensu faktów i umiejętnością artystycznej

syntezy. Rozmach, a równocześnie precyzja w budowaniu fikcji literackiej, konstruowaniu

fikcyjnych postaci zakorzeniona jest we wnikliwym widzeniu realiów oraz utajonych mecha-

nizmów czasu. To sprawia, że w odczuciu czytelnika „Agitka” oscyluje wręcz niekiedy mię-

dzy utworem filozoficznym a powieścią kryminalną.

Do jakiej pozytywnej tradycji artystycznej można powieść Bojarskiej przyłączyć? Nie

chodzi mi przy tym o „wstępne zamierzenie autorskie”, „świadome nawiązania” itp. Jeśli od-

powiedź na takie pytanie ma mieć sens k u l t u r o w y, należy je rozumieć jako pytanie o o

b i e k t y w n e uplasowanie się „Agitki” jako faktu literackiego na mapie współczesnej lite-

ratury polskiej. Otóż – jakkolwiek może to zabrzmieć dziwnie, polityczna powieść Bojarskiej

przyłącza się z jednej strony do tej tradycji XX-wiecznej powieści politycznej, jakie) znakami

wywoławczymi mogą być np. „Dzieje jednego pocisku” Struga, czy „Generał Barcz” Kadena-

Bandrowskiego (gdy chodzi o sztukę ukazywania jednostki ludzkiej w jej psychologicznym,

moralnym, światopoglądowym całokształcie w uwikłaniach nadrzędnych mechanizmów

strategii i gier politycznych). Z drugiej strony – a zabrzmi to pewnie na pozór jeszcze dziw-

niej – taką tradycję pozytywną stanowi np. twórczość T. Parnickiego (zwłaszcza z okresu od

„Srebrnych Orłów” do „Końca Zgody Narodów” i „Twarzy księżyca”) – gdy chodzi o uka-

zywanie głębokiej, „podziemnej” zależności zdarzeń, ustaleń politycznych, powiązań i sytu-

acji, które na pozór – dla przeciętnego oka – nie mają ze sobą nic wspólnego, pozostają roz-

rzucone w różnych czasach, przestrzeniach, jakie – rzekomo – nie mogą mieć ze sobą żadne-

go kontaktu. Z nie mniejszym mistrzostwem niż Parnicki. choć w niepomiernie mniejszej

skali, pokazuje Bojarska „głęboką strukturę” powiązań politycznych, z której na powierzchnię

„oficjalnych faktów” poddających się obserwacji przeciętnego człowieka – przedostają się

tylko pozbawione istotnego sensu i oderwane od całości fragmenty. „Agitka” – opowieść o

losach paru ludzi, z których jedni żyją na Zachodzie i ledwie ocierają się o kulisy polityki,

inni sądzą, że robią politykę, inni faktycznie ją robią jako działacze rozmaitych partii, jeszcze

inni siedzą w więzieniach z przyczyn etyczno-ideowych, podczas gdy ich mocodawcy na

Anna Bojarska - Agitka (1987).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: