Wellek, Warren: Literatura i nauka o literaturze
- literatura – twórczość, sztuka,
- nauka o literaturze – badanie, wiedza.
Próby zacierania różnic między literaturą i nauką o literaturze:
- nie można rozumieć literatury nie uprawiając jej samemu. Ale: badacz ma swoje przeżycia przekładać na kategorie intelektualne;
- teoretycy odmawiający studiom nad literaturą miana wiedzy, stosowanie „twórczej krytyki” – powtarzania / tłumaczenia 1 dzieła na drugie, gorsze;
- dzieła literackie nie mogą być naukowo badane, mogą być lekturą, źródłem przyjemności i przedmiotem oceny.
Jak ujmować intelektem sztukę?
1) za pomocą metod z nauk przyrodniczych, przeniesionych na literaturę:
o rywalizacja z obiektywizmem i bezosobowością (gromadzenie neutralnych faktów),
o badanie przyczyn i źródeł (doszukiwanie się powiązań),
o metody ilościowe (obliczenia statystyczne, tabele, wykresy),
o pojęcia biologii wykorzystywane do przedstawienia ewolucji literatury;
2) osobisty charakter rozumienia literatury.
1883 – Wilhelm Dilthey – sprowadza przeciwstawienie metody nauk przyrodniczych i historii do pojęć wyjaśniania i rozumienia – przyrodnik tłumaczy fakt faktami wcześniejszymi, historyk stara się zrozumieć sens faktu.
1884 Wilhelm Windelband – cel przyrodników to ustalanie praw ogólnych, historycy dążą do ujmowania faktów niepowtarzalnych.
Henryk Rickert – nauki o kulturze interesują się tym, co konkretne i indywidualne (w odróżnieniu od nauk o naturze).
A.D. Xénopol – nauki przyrodnicze badają fakty powtarzające się, a historia – fakty następujące po sobie.
Indywidualność:
- zainteresowania badaczy;
- próby odkrywania w literaturze ogólnych praw się nie udawały, ale s. 17 nie ma dzieła całkowicie jedynego w swoim rodzaju, gdyż odznaczałoby się ono zupełną niezrozumiałością;
- każde dzieło literackie jest indywidualne i ogólne – ma swoje rysy indywidualne, ale też cechy wspólne z innymi utworami;
- s. 18 – krytyka literacka i historia literatury mają na celu scharakteryzowanie indywidualności dzieła, twórcy okresu albo literatury narodowej. Ale taka charakterystyka musi posługiwać się terminami ogólnymi na zasadzie pewnej teorii literatury.
Wellek, Warren: Istota literatury
Literatura:
- obejmuje teksty drukowane – Greenlaw – wtedy badania literackie utożsamiają się z historią cywilizacji (ale tracą charakter literacki);
- „dzieła wybitne” – selekcja dokonywana pod kątem artyzmu (lub też rozgłosu, znaczenia naukowego, wartości estetycznej jako zalet stylu i kompozycji). Ale s. 21 w historii literatury pięknej ograniczenie zainteresowań do dzieł wybitnych nie pozwala rozumieć ciągłości tradycji literackiej, ewolucji rodzajów i samej istoty procesu literackiego;
- literatura piękna, czyli posługująca się fikcją literacką, obejmuje nie tylko teksty drukowane i pisane (sugestia w etymologii), ale i literaturę mówioną;
- dzieła, w których funkcja estetyczna jest dominująca.
Język dla literatury:
- twór człowieka, obarczony tradycją kultury;
- wypowiada myśli;
- język naukowy jest czysto denotacyjny, zmierza do systemu znaków podobnego matematyce / logice;
- język literacki jest wieloznaczny, z homonimami, wysoki stopień konotacyjności, działa ekspresją (wyraża nastrój i postawę mówcy / pisarza);
- uwydatnia znak, dźwiękowy symbolizm słowa;
- jest silniej określony strukturą historyczną, ma własną ekspresję i pragmatykę;
- język potoczny – pełen elementów irracjonalnych, ma osiągać pewne rezultaty;
- język literacki świadomie wyzyskuje zasady językowe;
- nie uznajemy za poezję tego, co ma w nas pobudzić działanie na zewnątrz – to retoryka;
- istnieją formy pośrednie – esej czy biografia, literatura retoryczna.
Stosunek literatury do rzeczywistości:
- wyróżnikiem literatury jest jej zmyślony, fikcyjny charakter – takie rozumienie literatury jest opisowe, nie wartościujące. Fikcja literacka nie musi używać obrazów, s. 29 wizualizacja wszystkich metafor poetyckich spowodowałaby chaos i dezorientację;
- różnice m. literaturą i nieliteraturą – organizacja, indywidualna ekspresja, rozumienie i stosowanie języka jako środka wyrazu, brak celu praktycznego i fikcyjność (s. 29);
- dzieło literackie – skomplikowana struktura warstwowa z wielością znaczeń.
Wellek, Warren: Funkcja literatury
- Horacy – poezja jest przyjemna i pożyteczna (pożyteczny – jako nie ułatwiający spędzania czasu, ale zasługujący na poważne skupienie), przyjemność – „wyższa”,
- literatura daje pewien rodzaj poznania;
- przy pomocy pisarza mamy dostrzegać rzeczy, które widzimy i wyobrażać sobie coś, co znamy – Eastman;
- prawda literatury to prawda zawarta w literaturze;
- sztuka jako odkrywanie prawdy ale i propaganda (s. 41 wysiłek świadomy lub nieświadomy, zmierzający do wywarcia takiego wpływu na czytelników, żeby przyjęli proponowaną im koncepcję życia);
- katharsis – funkcją literatury jest uwalnianie twórców i czytelników od naporu wzruszeń (ale czy uwalnia, czy też je podnieca?);
- s. 44 poezja ma wiele możliwych funkcji. Pierwszą i zasadniczą jest wierność swojej naturze.
zmordulec