Pieśń o Rolandzie.pdf

Pieśń o Rolandzie

Anonim

Tłumaczenie: Tadeusz Żeleński (Boy)

Najsłynniejszy i najstarszy francuski epos rycerski z gatunku chansons de geste

(pieśni o czynach bohaterskich), znany z rękopisu z 1170 r., przełożony przez

Boya-Żeleńskiego w 1932 r. wg wersji J. Bediera z 1924. Napisany jest w

dialekcie anglo-normandzkim, liczy 4002 wersy o nierównych strofach, 10-

zgłoskowiec.

Tematem pieśni są przygody hrabiego Rolanda, uczestniczącego w wyprawie

Karola Wielkiego przeciwko Saracenom. Pieśń o Rolandzie stała się narodową

epopeją francuską, a jej tematykę podejmowało wielu twórców, np. L. Ariosto w

Orlandzie szalonym (1532).

Roland to jednen z paladynów Karola Wielkiego. Jest ideałem rycerza

średniowiecznego i chrześcijanina. Wierny władcy, ojczyźnie i Bogu, walczy z

pogańskimi Sararcenami, dwodząc 20-tysięczną gwardią.

Wskutek zdrady Ganelona zostaje otoczony w wąwozie przez silniejszego

liczebnie wroga. Nie słucha arcybiskupa Turpina i swego przyjaciela Oliwiera,

którzy namawiają go by wezwał posiłki grając na czarodziejskim rogu Olifancie.

Dopiero kiedy jego żołnierze zostają zdziesiątkowani, Roland dmie w róg. Jest

już jednak za późno.

Karol Wielki przybywszy z armią rozgramia Saracenów, mszcząc wiernych

poległych rycerzy.

Król Karol, cesarz nasz Wielki, siedem pełnych lat zostawał w Hiszpanii, aż po

samo morze zdobył tę wyżynę. Nie masz zamku, który by mu się ostał, nie masz

muru, który by był cały, nie masz miasta, krom Saragossy stojącej na górze.

Włada tam król Marsyl nie miłujący Boga – Mahometowi służy, do Apollina się

modli. Nie ustrzeże się nieszczęścia!

Król Marsyl jest w Saragossie. Przechadza się w sadzie, w cieniu. Kładzie się na

ganku z błękitnego marmuru; więcej niż dwadzieścia tysięcy ludu jest wkoło

niego. Woła swoje diuki i swoje hrabie: „Słuchajcie, panowie, co za klęska na

nas spadła! Cesarz Karol przybył tu ze słodkiej Francji, aby nas pognębić. Nie

mam wojska, aby mu wydać bitwę; ludzie moi nie są mocni stawić mu czoła.

Radźcie mi, doradcy mądrzy, i chrońcie mnie od śmierci i wstydu!” Żaden

poganin nie odpowiedział słowa prócz Blankandryna z walfondzkiego kasztelu.

III

Ten–ci Blankandryn najmędrszy był śród pogan; męstwem swym dzielny rycerz;

rozumem dobry rajca swego pana. Rzecze królowi: „Nie przerażaj się, królu!

Prześlij Karolowi, dumnemu, hardemu władcy, słowa powolnej służby i wielkiej

przyjaźni. Dasz mu niedźwiedzie i lwy, i psy; i siedemset wielbłądów, i tysiąc

wypierzonych sokołów; czterysta mułów ładownych złotem i srebrem i

pięćdziesiąt wozów, z których on złoży tabor; i daj mu szczerego złota tyle, aby

mógł hojnie opłacić swoich najemników. Przekaż mu, że dość długo wojował już

w tej ziemi; że powinien by wracać do Francji, do Akwizgranu, że pośpieszysz

tam za nim na święty Michał, że przyjmiesz tam prawo chrześcijan i zostaniesz

jego wiernym lennikiem. A zechce zakładników, to poślij mu ich, dziesięciu albo

dwudziestu, aby go natchnąć ufnością. Poślijmy mu synów naszych żon; ja poślę

mego, choćby miał i zginąć. Lepiej, by tam potracili swoje głowy, a my żebyśmy

nie stracili naszej swobody i państwa i nie przyszli do torby żebraczej!”

Blankandryn mówił: „Na tę moją prawicę i na tę brodę, którą wiatr kołysze mi

na piersi, wnet ujrzycie, jak francuskie woje stąd odchodzą. Pójdą Frantowie do

Francji – to ich ziemia. Kiedy wrócą, każdy do swej najdroższej dziedziny, a

Karol do Akwizgranu, do swojej stolicy, będzie tam odbywał na święty Michał

uroczyste rok . Przyjdzie święto, dzień upłynie, o nas ani słychu. Dumny jest ów

król, a serce ma okrutne: każe uciąć głowy zakładnikom. Lepiej–ci jest, aby oni

stradali głowy, a my abyśmy nie stracili naszej pięknej Hiszpanii i nie cierpieli

niedoli i klęski!” Poganie rzekli: „Może i prawdę gada!” V Król Marsyl zwołał

radę. Zwołał Klaryna Balagierskiego, Estamaryna i jego para Eudropa, i

Pryjamona, i Garlana brodacza, i Masznera, i stryja jego Mahona, i Żynera, i

Malbiena zza morza, i Blankandryna, iżby im powiedział swoją myśl. Dziesięciu

najchytrzejszych odwołał na stronę. „Pójdziecie, barony, do Karola Wielkiego.

Jest pod Kordową, którą oblega. Będziecie mieli w rękach gałązki oliwne, co

oznacza pokój i pokorę. Jeśli chytrością swoją wyjednacie dla mnie zgodę, dam

wam złota i srebra co wlezie, i ziem, i lenna, ile sami zechcecie!” A poganie na

to: „Oto mamy zadość!”

Król Marsyl zwołał radę. Zwołał Klaryna Balagierskiego, Estamaryna i jego para

Eudropa, i Pryjamona, i Garlana brodacza, i Masznera, i stryja jego Mahona, i

Żynera, i Malbiena zza morza, i Blankandryna, iżby im powiedział swoją myśl.

Dziesięciu najchytrzejszych odwołał na stronę. „Pójdziecie, barony, do Karola

Wielkiego. Jest pod Kordową, którą blega. Będziecie mieli w rękach gałązki

oliwne, co oznacza pokój i pokorę. eśli chytrością swoją wyjednacie dla mnie

zgodę, dam wam złota i srebra co wlezie, i ziem, i lenna, ile sami zechcecie!” A

poganie na to: „Oto mamy zadość!”

Król Marsyl zamknął radę. Powiada swoim ludziom; „Pójdziecie, panowie!

Będziecie nieśli w rękach gałązki oliwne i powiecie królowi Karolowi Wielkiemu,

aby przez Boga swego zlitował się nade mną: że nie upłynie ani miesiąc, jak doń

pośpieszę z tysiącem moich lenników; i przyjmę zakon chrześcijański, i zostanę

jego wasalem z całą miłością i wiarą. Jeśli chce zakładników, wierę, dostanie

ich.” Blankandryn rzekł: „W ten sposób uzyskasz dobrą zgodę.”

VII

Marsyl kazał przywieść dziesięć białych mulic, które mu był przysłał król Sycylii.

Wędzidła na nich złote, siodła wykładane srebrem. Posły wsiadają na nie,

trzymają w rękach gałązki oliwne. Spieszą do Karola, który trzyma Francję w

swym lennie. Karol nie ustrzeże się przed nimi; oszukają go.

VIII

Cesarz weseli się, rad jest z siebie. Zdobył Kordowę, mury zrównał z ziemią,

zwalił . Znaczny łup wzięło jego rycerstwo: złoto, srebro, szacowne zbroje. Nie

został w mieście ani jeden poganin; wszyscy ubici albo ochrzczeni. Cesarz siedzi

w wielkim sadzie; koło niego Roland i Oliwier, diuk Samson i Anzeis hardy,

Gotfryd Andegaweński, chorąży królewski; i byli tam jeszcze Geryn i Gerier, i z

nimi tylu innych – jest ich ze słodkiej Francji piętnaście tysięcy. Na białych

jedwabnych dywanach zasiedli rycerze; dla rozrywki najstarsi i najmędrsi grają

w warcaby i w szachy, a płocha młódź bije się w szable. Pod sosną, wpodle

krzaku głogu, ustawiono tron, cały z szczerego złota – tam siedzi król władnący

słodką Francją. Broda jego jest biała, a głowa całkiem siwa; ciało piękne, postać

dumna; kto

by go szukał, temu nie trzeba go wskazywać. I posłowie zsiedli z mułów, i

pokłonili mu się we czci i miłości.

Pierwszy przemawia Blankandryn. Rzecze królowi: „Witaj imieniem Boga

wspaniałego, którego winniśmy ubóstwiać! Słysz, co ci przekazuje król Marsyl,

chrobry rycerz. Dobrze się przepytał o wiarę, która zbawia; toteż chce ci dać

swoich bogactw w bród, niedźwiedzie i lwy, i charty na smyczy, i siedemset

wielbłądów, i tysiąc wypierzonych sokołów, i czterysta mułów objuczonych

złotem i srebrem, i pięćdziesiąt wozów, z których uczynisz tabor, naładowanych

tyloma bizantami szczerego złota, że będziesz nim mógł dobrze zapłacić swoich

zaciężnych. Dosyć już długo bawiłeś w tym kraju; godzi ci się już wracać do

Francji, do Akwizgranu. Tam on podąży za tobą; tak ci uręcza pan mój.” Cesarz

wzniósł ręce do Boga, spuszcza głowę i zaczyna dumać.

Cesarz trwa ze spuszczoną głową. Nigdy słowo jego nie było nagłe; taki ma

obyczaj, iż mówi tylko wedle swej woli. Skoro się wreszcie wyprostował, twarz

jego pełna była dumy. Rzecze do posłów: „Bardzoście dobrze powiedzieli. Ale

król Marsyl jest moim wielkim wrogiem. Jakąż mogę mieć rękojmię słów,

któreście rzekli?” – „Przez zakładniki – rzekł Saracen – których będziesz miał

albo dziesięciu, albo piętnastu, albo dwudziestu. Oddam własnego syna, choćby

miał zginąć, a sądzę, że dostaniesz i jeszcze godniejszych. Kiedy się znajdziesz

w swym cesarskim pałacu, na wielkie święto świętego Michała, pan mój

przybędzie do ciebie, on sam ci to uręcza. Tam, w twoich kąpielach, które Bóg

uczynił dla ciebie, chce zostać chrześcijaninem.” Karol odpowiada: „Może

jeszcze być zbawiony!”

Zachód był piękny, słońce jasne. Karol kazał odwieść do stajni dziesięć mułów.

W sadzie kazał ustawić namiot. Tam podjął dziesięciu posłów; dwunastu

rękodajnych troszczy się o ich usługę. Wytrwali tam całą noc, aż nastał jasny

dzień. O wczesnym ranku cesarz wstał, wysłuchał mszy i jutrzni. Udał się pod

sosnę, wzywa swoich baronów na radę; we wszystkim, co czyni, chce mieć

francuskich panów za doradców.

XII

Cesarz idzie pod sosnę, wzywa na radę swoich baronów: Ogiera diuka i Turpina

arcybiskupa; Ryszarda Starego i bratanka jego Henryka; i walecznego hrabiego

Gaskonii Acelina, Tybalda rejmskiego i krewniaka jego Milona. Przybyli także

Gerier i Geryn, i z nimi hrabia Roland i Oliwier, waleczny i szlachetny; i Franków

z Francji więcej jest niż tysiąc; i Ganelon przybył, ten, który dopuścił się zdrady.

Wówczas zaczyna się ona rada, która tak obróciła się na złe.

XIII

„Baronowie moi – rzekł cesarz Karol – król Marsyl przysłał mi swoich posłów.

Chce mi dać bogactw swoich w bród, niedźwiedzie i lwy, i charty ułożone do

smyczy, siedemset wielbłądów i tysiąc wypierzonych sokołów, czterysta mułów

objuczonych złotem Arabii; do tego więcej niż pięćdziesiąt wozów. Ale wzywa

mnie, abym się wrócił do Francji; podąży za mną do Akwizgranu, do mego

pałacu, i przyjmie tam naszą wiarę, która prowadzi do zbawienia; zostanie

chrześcijaninem i ode mnie będzie przyjmował rozkazy. Ale nie wiem, jaki jest

prawdziwy jego zamiar.” Francuzi mówią: „Miejmy się na baczności!”

XIV

Cesarz powiedział swoje. Hrabia Roland, któremu to nie jest w smak, zrywa się

z siedzenia, wstaje i sprzeciwia się. Rzecze królowi: „Biada ci, królu, jeśli

uwierzysz Marsylowi! Oto już siedem pełnych lat, jak przybyliśmy do Hiszpanii.

Zdobyłem dla ciebie i Nobles, i Commibles; wziąłem Walternę i Ziemię Pińską, i

Balagier, i Tudelę, i Sezylę. Wówczas król Marsyl dopuścił się wielkiej zdrady –

posłał piętnastu swoich pogan i każdy niósł gałąź oliwną, i wszyscy powiadali ci

te same słowa. Naradziłeś się ze swymi

Francuzami. Doradzili ci wielkie szaleństwo, wysłałeś do poganina dwóch

swoich hrabiów, jeden był Bazan, a drugi Bazyli; i w górach, pod Haltylią, Marsyl

uciął im głowy. Prowadź wojnę tak, jakeś rozpoczął! Powiedź pod Saragossę

swoje chorągwie; podejmij oblężenie, choćby miało trwać całe twoje życie, i

pomścij tych, których zdrajca pozabijał!”

Cesarz siedzi ze spuszczoną głową. Gładzi brodę, targa wąsy, ale nie daje

siostrzeńcowi żadnej odpowiedzi, ani dobrej, ani złej. Francuzi milczą,

wyjąwszy Ganelona. Wstaje, idzie przed Karola i zaczyna bardzo dumnie.

Rzecze królowi: „Biada ci, gdybyś uwierzył nicponiowi, mnie czy innemu, który

by mówił nie dla twego dobra! Kiedy król Marsyl przekazuje ci, że ze złożonymi

dłońmi stanie się twoim lennikiem i że weźmie całą Hiszpanię jak lenno z twojej

łaski, i przyjmie wiarę, którą my wyznajemy, kto ci radzi, abyśmy odrzucili

zgodę, ten snadź niewiele dba, królu, jaką my śmiercią pomrzemy. Rada płynąca

z pychy nie powinna przeważyć. Poniechajmy szalonych, słuchajmy

roztropnych!”

XVI

Wówczas wysunął się Naim; brodę miał białą, włos na głowie siwy, nie było na

dworze lepszego wasala. Rzecze do króla: „Dobrze słyszałeś, królu, odpowiedz,

jaką ci dał Ganelon – dorzeczna jest i godzi się jej posłuchać. Zwyciężyłeś

Marsyla w wojnie, zabrałeś mu wszystkie zamki, balistami rozbiłeś mury,

spaliłeś jego miasta, pobiłeś ludzi. Dziś, kiedy ci przekazuje, że się zdaje na

twoją łaskę, czynić mu więcej jeszcze to byłby grzech. Skoro chce ci dać jako

rękojmię zakładników, ta sroga wojna powinna już ustać.” Frankowie rzekli:

„Dobrze diuk gada!”

XVII

„Panowie baronowie, kogóż poślemy do Saragossy, do króla Marsyla?” Diuk

Naim odpowiada: „Pojadę, królu, jeśli wasza wola; daj mi wnet rękawicę i

laskę.” Król rzecze: „Tyś jest człowiek dobrej rady; na tę moją brodę, nie

odjedziesz w tej chwili tak daleko ode mnie. Usiądź z powrotem, skoro nikt cię

nie wzywał!”

XVIII

„Panowie baronowie, kogo możemy posłać do Saracena, który włada w

Saragossie?” Roland odpowiada: „Mogę ja jechać.” – „Nie, nie pojedziesz –

rzecze hrabia Oliwier. – Serce masz harde i pyszne; przyszedłbyś tam do zwady,

boję się tego. Jeśli król każę, mogę ja chętnie jechać.” Król spuszcza głowę i tak

odpowiada: „Cichajcie obaj! Ani on, ani ty nie ruszycie się krokiem. Na siwą

brodę, którą oto widzicie, biada temu, który by nazwał jednego z dwunastu

parów.” Frankowie zmilkli, stoją pomieszani.

XIX

Wstaje Turpin rejmski, wychodzi z szeregu i rzecze do króla: „Zostaw w spokoju

swoich Franków! Siedem lat trwasz w tym kraju, wiele ścierpieli męki, wiele

boleści. Ale daj mnie, panie, laskę i rękawicę, a ja pójdę do hiszpańskiego

Saracena; przyjrzę mu się, jak on wygląda!” Cesarz odpowie zgniewany: „Siadaj

tam na białym dywanie! I nie odzywaj się już bez mego rozkazu!”

„Frankowie, rycerze moi – rzecze cesarz Karol – wybierzcie mi barona z mojej

ziemi, który by mógł zanieść Marsylowi moje poselstwo.” Roland rzecze: „Niech

to będzie Ganelon, mój ojczym!” Frankowie rzekli: „Z pewnością to jest

człowiek po temu; gdy jego pominiesz, mędrszego nie znajdziesz!” Aż hrabiego

Ganelona zdjął wielki lęk. Zdziera z szyi futro łasicy, został w jedwabnym

kubraku. Oczy ma innobarwne, twarz wielce dumną, ciało szlachetne, pierś

szeroką; tak jest piękny, że wszyscy parowie mu się przyglądają. Rzecze do

Rolanda: „Szalony! Co do ciebie przystąpiło? Wiedzą wszyscy, że jestem twym

ojczymem, i oto wskazałeś mnie, abym jechał do Marsyla. Jeśli Bóg pozwoli,

abym wrócił stamtąd, będę ci szkodził, ile będę mógł, przez całe twoje życie!”

Roland odpowie: „To są słowa pyszne i szalone! Wiedzą wszyscy, że ja nie dbam

o groźby; ale na posła trzeba nam człeka z głową; jeśli król chce, jestem gotów;

pójdę tam za ciebie!”

XXI

Ganelon odpowiada: „Nie pójdziesz za mnie! Nie jesteś moim wasalem ani ja

twoim panem. Karol rozkazuje, abym wypełnił jego służbę; pójdę do Saragossy,

do Marsyla; ale nim uśmierzę ten srogi gniew, w jakim mnie widzisz, wypłatam

ci jaką tęgą sztukę.” Kiedy Roland to słyszy, zaczyna się śmiać.

XXII

Kiedy Ganelon widzi, że Roland się śmieje, tak go to zabolało, że omal nie pękł

ze złości; niewiele brak, aby postradał zmysły. Rzecze do hrabiego: „Nie kocham

cię, ciebie, który zwróciłeś na mnie ten niesłuszny wybór. Mój prawy cesarzu,

stoję tu przed tobą, chcę dopełnić twego rozkazu!”

XXIII

„Pójdę do Saragossy! Tak trzeba, wiem o tym. Kto tam idzie, ten nie wraca.

Pamiętaj nade wszystko, że mam za żonę twoją siostrę. Mam z niej syna,

najpiękniejszego, jak był w świecie. To Baldwin – rzecze – który będzie wielkim

rycerzem. Jemu przekazuję moje ziemie i lenna. Miej go w swej pieczy, ja go już

nie ujrzę w życiu.” Karol odpowiada: „Nazbyt masz miękkie serce. Skoro tak

rozkazuję, trzeba ci iść!”

XXIV

Król rzecze: „Ganelonie, zbliż się i przejmij laskę i rękawicę. Słyszałeś sam:

Frankowie cię wybrali.” – „Panie – rzecze Ganelon – to Roland wszystko uczynił!

Będę go nienawidził całe życie, i Oliwiera, że jest jego druhem, i dwunastu

parów za to, że go tak kochają. Wyzywam ich, panie, przed twoim obliczem!”

Król rzekł: „Nadto się gniewasz! Pójdziesz, wierzę, skoro ja każę!” – „Mogę iść,

królu, ale bez listu żelaznego, zgoła tak, jak poszli Bazyli i jego brat Bazan.”

XXV

Cesarz podaje mu rękawicę ze swojej prawicy. Ale hrabia Ganelon wolałby tam

nie być. Kiedy miał wziąć rękawicę, upadła na ziemię. Frankowie rzekli sobie:

„Boże, co to za wróżba?! Ten znak wróży nam wielką stratę!” – „Panowie –

rzecze Ganelon – dowiecie się o tym!”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: