Alkohol jako ważny czynnik zachowań suicydalnych kobiet.pdf

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

Marzena Binczycka-Anholcer

Katedra Medycyny Społecznej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Alkohol jako ważny czynnik

zachowań suicydalnych kobiet

Alcohol as a significant factor in women’s suicidal behaviour

Adres do korespondencji:

dr n. med. Marzena Binczycka-Anholcer

Os. Orła Białego 71/6

61–251 Poznań

tel. kom.: 0605 075 646

e-mail: marbin@esculap.pl;

marbin@mp.pl

Streszczenie

Alkohol jest ważnym czynnikiem ryzyka suicydalnego. Częstość samobójstw wśród osób uzależnionych

od alkoholu jest kilkakrotnie wyższa niż przeciętna w populacji ogólnej. Według Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO) samobójstwa popełniane pod wpływem alkoholu stanowią średnio 20% wszystkich zgo-

nów samobójczych (w USA — 25%, w Polsce — 22%).

Ocena znaczenia alkoholu w podjęciu decyzji samobójczej jest w wielu przypadkach bardzo trudna.

Jedynie w sytuacji śmierci samobójczej alkoholika często może to być sposób ucieczki od choroby alko-

holowej i związanych z tym problemów. Z reguły alkohol jest pity „dla kurażu” — w celu ułatwienia podję-

cia decyzji samobójczej.

Aby ocenić wpływ alkoholu na popełnienie samobójstwa przez kobiety, przeprowadzono analizę proto-

kołów sekcji zwłok wykonanych w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Po-

znaniu w latach 1994–2003. Spośród ogólnej liczby 586 zgonów samobójczych popełnionych w latach

1994–2003 na terenie Poznania (w tym 468 mężczyzn i 118 kobiet) 264 nastąpiły pod wpływem alkoholu

(45%). Alkohol wykryto u 222 mężczyzn (47% mężczyzn) i 42 kobiet (36%).

Odnotowano niepokojący fakt, że w okresie ostatnich 15 lat odsetek samobójstw kobiet będących pod

wpływem alkoholu wzrósł z 11,3% do prawie 36%.

Najczęściej pod wpływem alkoholu samobójstwa popełniają kobiety w wieku 31–50 lat. Jest to okres

największej aktywności zawodowej i rodzinnej, co może świadczyć o występowaniu problemów niedo-

stosowania społecznego, wpływie bezrobocia oraz o innych kłopotach rodzinnych i zdrowotnych. Często

także niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb zdrowotnych, emocjonalnych i materialnych tych

kobiet wpływa na podjęcie ostatecznej decyzji o odebraniu sobie życia.

słowa kluczowe:

słowa kluczowe: alkohol, zachowania suicydalne, kobiety

Suicydologia Tom 2, nr 1, 57–63

Towarzystwo Suicydologiczne

ISSN 1895–3786

www.suicydologia.viamedica.pl

Abstract

Alcohol is a significant suicidal risk factor. Suicide rates among alcohol dependent persons are several

times higher than these in the general population. According to WHO estimates, suicides committed

under the influence of alcohol constitute on the average 20% of all suicidal deaths (25% in the USA, and

22% in Poland). In many cases it is difficult to assess the role of alcohol in the decision to commit suicide.

Suicide of alcohol dependent persons may be sometimes regarded as an attempt to get rid of alcoho-

lism. Moreover, before attempting suicide people often drink alcohol to give themselves Dutch courage.

In order to investigate the effect of alcohol on suicidal behavior in women reports of post-mortems perfor-

med at the Department of Forensic Medicine, Medical University of Poznań in the years 1994–2003 were

analyzed. Out of the total of 586 suicidal deaths (486 men and 118 women) registered in that period, 264

(45%) were committed under the influence of alcohol. Alcohol was detected in 47% of males (222 cases)

and 36% of females (42 cases).

www.suicydologia.viamedica.pl

słowa kluczowe:

SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1

An alarming increase in the rate of suicides committed under the influence of alcohol by women was

noted in the past 15 years, from 11.3% to 36%.

Suicide under the influence of alcohol was most frequently committed by women in the 31 to 50 age

range, i.e. in the period of life characterized by the highest occupational and family activity. This may

suggest that the decision to commit suicide is influenced by such factors as social maladjustment, unem-

ployment, as well as economic, family and health problems.

key words:

Na następnej planecie mieszkał pijak. Wizyta ta trwała

krótko, ale pogrążyła Małego Księcia w głębokim smutku.

— Co ty robisz? — zapytał Pijaka, którego zastał siedzą-

cego w milczeniu przed baterią pustych butelek i baterią

pełnych butelek.

— Piję — odpowiedział Pijak z grobową miną.

— Dlaczego pijesz? — zapytał Mały Książę.

— Żeby zapomnieć, że się wstydzę — wyznał Pijak spusz-

czając głowę.

— Czego się wstydzisz? — dopytywał się Mały Książę, bo

pragnął pomóc Pijakowi.

— Wstydzę się, że piję — oświadczył Pijak na zakończenie

i pogrążył się w milczeniu.

Mały Książę odszedł zmieszany.

„Dorośli są naprawdę bardzo, bardzo dziwni” — powie-

dział sobie w duchu, ruszając w dalszą drogę.

bójczych mężczyzn do kobiet (M/K) w Polsce w 2005

roku wynosi 5:1.

Jest to jedna z najniższych proporcji samobójstw popeł-

nionych przez kobiety w stosunku do mężczyzn w po-

równaniu z innymi krajami. Na świecie proporcja ta prze-

ciętnie wynosi 3,5:1. Niemal 20% samobójstw w Polsce

w ostatnim dziesięcioleciu dokonano pod wpływem al-

koholu.

Częstość samobójstw popełnianych pod wpływem alko-

holu w Polsce obecnie się zmniejsza, natomiast w Po-

znaniu gwałtownie rośnie (tab. 1).

Na podstawie analizy protokołów sekcji zwłok wykona-

nych w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej Aka-

demii Medycznej w Poznaniu w latach 1994–2003

w odniesieniu do ogólnej liczby wykonanych sekcji zwłok

(4100) stwierdzono 586 zgonów samobójczych, z czego

264 samobójców (45%) znajdowało się pod wpływem

alkoholu. Mężczyźni stanowili 80% samobójców, kobiety

— 20%. Pod wpływem alkoholu znajdowało się 48%

mężczyzn samobójców oraz 35% kobiet samobójczyń.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World

Health Organization ) samobójstwa popełnione pod wpły-

wem alkoholu stanowią średnio 20% wszystkich zgonów

samobójczych (USA — 25%; Polska — 22,2%) [2]. Al-

kohol, po chorobach psychicznych, należy do najistot-

niejszych czynników ryzyka suicydalnego. Ocena zna-

czenia alkoholu w podjęciu decyzji samobójczej jest

w wielu przypadkach trudna. Z reguły alkohol spożywa

się w celu ułatwienia podjęcia decyzji samobójczej lub

dokonania aktu autodestrukcji. Jedynie w sytuacji śmier-

ci samobójczej alkoholika okoliczność wpływu alkoho-

Antoine de Saint-Exupéry

„Mały Książę”

Liczba zamachów samobójczych (samobójstw i prób sa-

mobójczych) w Polsce według danych KG Policji stale

rośnie i w ciągu ponad 40 lat (1962–2003) ich współczyn-

niki na 100 000 mieszkańców zwiększyły się z 7,4 w latach

60. XX wieku do średnio 15 w latach 90. (współczynniki

tylko samobójstw zakończonych zgonem odpowiednio:

6,8 i 14,0). Samobójstwa w Polsce stanowią 1,35% wszyst-

kich zarejestrowanych zgonów oraz 1,69% zgonów z orze-

czeniem przyczyny [1].

W ogólnej liczbie samobójców mężczyźni stanowili 81–

–84%, a kobiety — 16–19%. Stosunek zgonów samo-

Tabela 1. Liczba samobójstw popełnionych pod wpływem alkoholu w Polsce i w Poznaniu w latach 1999–2002

Table 1. Number of suicides committed under the influence of alcohol in Poland and Poznań in the years 1999–2002

Rok

Polska

Poznań

Liczba samobójstw

Odsetek od ogólnej

Liczba samobójstw

Odsetek od ogólnej

pod wpływem alkoholu

liczby samobójstw

pod wpływem alkoholu

liczby samobójstw

1999

1056

20,30%

28,57%

2000

1134

20,08%

44,29%

2001

1050

18,32%

46,94%

2002

1069

17,94%

53,23%

Źródło: Dane statystyczne ogólnopolskie o samobójstwach z KG Policji

www.suicydologia.viamedica.pl

key words:

key words: alcohol, suicidal behaviours, womens

Marzena Binczycka-Anholcer, Alkohol jako ważny czynnik zachowań suicydalnych kobiet

lu na zachowanie autodestrukcyjne nie ma takiego zna-

czenia, chyba że jest to sposób ucieczki od choroby al-

koholowej. Poza tym nałogowi alkoholicy popełniają

samobójstwa w okresie abstynencji alkoholowej; moż-

na więc stwierdzić, że jest to czyn dokonany w stanie

pełnej świadomości.

Samobójstwo uznaje się za rodzaj śmierci dobrowolnej.

Jest traktowane jako pewna forma wyboru; samobójstwo

można rozważać w kategoriach procesu decyzyjnego,

decyzja zaś kojarzy się ze świadomością działania [3]. Jed-

nak czy samobójstwo zawsze jest dokonane w pełnej świa-

domości decyzji i szansy wyboru? Należy więc rozstrzy-

gnąć, czy alkohol był czynnikiem sprawczym, czy też uła-

twiającym podjęcie decyzji o samobójstwie. Samobójstwa

pod wpływem alkoholu popełniają osoby, które do koń-

ca nie są przekonane o słuszności swojej decyzji, potrze-

bują dodatkowych bodźców, stymulacji, boją się, i wła-

śnie alkohol obniża poziom samokontroli. W psychozie

alkoholowej chory w głębokiej depresji może zamierzać

odebrać sobie życie z powodu braku tej samokontroli.

Decyzja popełnienia samobójstwa jest procesem prze-

myślanym, długotrwałym, wynikiem nawarstwiających

się problemów rodzinnych, społecznych, ekonomicz-

nych, zdrowotnych lub reakcją impulsywną wywołaną

nagłą niekorzystną sytuacją emocjonalną człowieka.

Można przypuszczać, że wobec zaplanowanego samo-

bójstwa alkohol stanowi czynnik ułatwiający podjęcie

decyzji o wyborze czasu, sposobu i miejsca czynu. Sa-

mobójstwo popełnione pod wpływem stresu, emocji, nie-

korzystnych przeżyć, niedojrzałości emocjonalnej, trud-

nych sytuacji bardzo często jest działaniem impulsyw-

nym, podjętym pod wpływem alkoholu. Alkohol wyzwala

zachowania agresywne, ale również ułatwia podjęcie de-

cyzji samobójczej. Znosi uczucie lęku, zaburza świado-

mość oraz zdolność do podejmowania odpowiedzialnych

decyzji. Mężczyźni sięgają po alkohol częściej niż ko-

biety. Wiąże się to z ich słabszą odpornością psychiczną,

mniejszą wytrzymałością na ból oraz brakiem umiejęt-

ności podejmowania odpowiedzialnych decyzji, zwłasz-

cza w kwestiach dotyczących problemów rodzinnych.

Samobójstwo było i jest kulturową formą rozwiązywa-

nia problemów życiowych; zależnie od przyjętych norm

społecznych, jest wykładnikiem stosunków społecznych

i rodzinnych. Samobójstwa są odzwierciedleniem rela-

cji kulturowych, obyczajów, mentalności społecznej

i indywidualnej. Jak wszystkie zjawiska społeczne pod-

lega ewolucji historycznej i kulturowej [4].

Alkohol i samobójstwo — oba te zjawiska mają bardzo

bliskie i wspólne pochodzenie ( genus proximum ), czyli pa-

tologię społeczną, do której zalicza się również: przestęp-

czość, zachowania prowadzące do dezintegracji rodziny,

przemoc, agresję, narkomanię. Z ogólnej liczby przestępstw

26%, w tym czyny o charakterze kryminalnym, popełnia

się w związku ze spożyciem alkoholu. Osoby pijące i alko-

holicy popełniają przestępstwa wielokrotnie częściej niż

osoby tej samej płci w tym samym wieku, nienależące do

intensywnie nadużywających alkoholu [5, 6]

Alkohol wpływa na zaburzenia zdolności poznawczych,

blokuje prawidłową ocenę sytuacji i jej interpretację.

Powoduje zaburzenia prawidłowego funkcjonowania

układu nerwowego oraz uszkodzenia biologiczne, a tak-

że wyzwala agresywne zachowania.

Częstość prób samobójczych wśród alkoholików i osób

nadużywających alkoholu jest wyższa niż w pozostałej

części społeczeństwa, dlatego większe jest też ich praw-

dopodobieństwo [7].

Samobójstwa wśród kobiet najczęściej wiążą się z trud-

nościami w pogodzeniu ról społecznych w środowisku

pracy i domu. Kobiety samobójczynie charakteryzują się

wysokim poziomem wykształcenia (około 40% ma wy-

kształcenie wyższe) i dużą aktywnością zawodową.

Świadczą o tym wysokie wskaźniki samobójstw wśród

kobiet pracujących w niektórych zawodach i kategoriach

społeczno-zawodowych, czyli: lekarek, dziennikarek,

nauczycielek, kobiet biznesu, artystek, aktorek, pracow-

nic zatrudnionych w budownictwie, transporcie, prze-

myśle, specjalistek w zawodach technicznych i admini-

stracyjno-biurowych [8]. W latach 90. ubiegłego stule-

cia stworzono dla kobiet nowe możliwości awansu za-

wodowego i społecznego. Z modelu „matki Polki” ko-

biety stają się profesjonalistkami z wyższych klas spo-

łecznych, na kierowniczych stanowiskach, z wysokim sta-

tusem materialnym, bez obciążeń obowiązkami rodzin-

nymi [9]. Niezależne kobiety sukcesu wybierają model

życia „singla” i samotności z wyboru. Pojawiają się na-

pięcie, stres, depresje, lęki. Walka o utrzymanie pozycji

zawodowej i społecznej często w tej sytuacji prowadzi

do sięgania po leki, narkotyki lub alkohol.

Stres, problemy w pracy, konflikty rodzinne lub brak

rodziny, świadoma bezdzietność, zdrada małżeńska do-

prowadzają do emocjonalnej pustki i izolacji. Sięganie

po alkohol staje się wyjściem alternatywnym dla wszel-

kiego zła. Co druga bezdzietna kobieta po 50. roku życia

popada w depresję, alkoholizm, lekomanię, dokonuje

próby samobójczej. Pojawiająca się z czasem agresja jest

przyczyną pierwszych prób samobójczych. Duże ryzyko

samobójstwa występuje u kobiet w wieku 21–30 lat; to

okres końca szkoły, studiów, zakładania rodziny, rodze-

nia dzieci, ale też konfliktów, załamań, emocji prowa-

dzących do depresji, alkoholizmu, prób samobójczych

lub samobójstw dokonanych. Drugi niebezpieczny etap

w życiu kobiety to utrata ról życiowych, społecznych,

zawodowych (40–60 lat); to syndrom „pustego gniaz-

da”, niespełnionych nadziei, czas biologicznego starze-

nia, utraty atrakcyjności, samotności (po rozwodzie),

wdowieństwa, niepełnosprawności, chorób.

Nadużywanie alkoholu prowadzi do procesów dezinte-

gracyjnych rodziny, co potwierdzono w badaniach in-

terdyscyplinarnych. Częstość prób samobójczych wśród

alkoholików i osób nadużywających alkoholu jest wyż-

www.suicydologia.viamedica.pl

SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1

sza niż w pozostałej części społeczeństwa i próby te są

bardziej prawdopodobne, co dotyczy osób obojga płci.

Aby ocenić wpływ alkoholu na zachowania suicydalne

wśród kobiet, przeanalizowano protokoły sekcji zwłok

oraz sprawozdania chemiczno-toksykologiczne opraco-

wane w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej Aka-

demii Medycznej w Poznaniu w latach 1994–2003. Spo-

śród ogólnej liczby zgonów samobójczych w latach 1994–

–2003 (586 przypadków, w tym 468 mężczyzn i 118 ko-

biet) 264 nastąpiły pod wpływem alkoholu (45%). Al-

kohol wykryto u 222 mężczyzn (47% ogółu mężczyzn)

i 42 kobiet (36%) (tab. 2, 3).

Najczęściej pod wpływem alkoholu samobójstwa popeł-

niają kobiety w wieku 31–40 lat i 41–50 lat. W tabeli 4

przedstawiono liczbę samobójstw dokonanych przez

kobiety ogółem i pod wpływem alkoholu.

Niepokojący jest fakt, że prawie połowa kobiet samobój-

czyń z przedziału wiekowego 41–60 lat była pod wpły-

wem alkoholu (ok. 42%), a z przedziału wiekowego 31–

–40 (36%). Około 50–60% kobiet popełniających samo-

bójstwo ma złożoną diagnozę psychiatryczną i często jed-

nym z czynników jest uzależnienie. Od alkoholu jest uza-

leżnionych około 40% ofiar samobójstw, w tym kobiety

stanowią około 11%. Kobiecy alkoholizm jest skompli-

kowany w diagnozowaniu, gdyż często łączy się z uzależ-

nieniem od leków psychotropowych, uspokajających, na-

sennych, z występującą depresją i nerwicami. Dlatego

Tabela 2. Liczba zgonów samobójczych z uwzględnie-

niem płci w Poznaniu w latach 1994–2003

Table 2. Number of suicidal deaths by sex in Poznań in

the years 1994–2003

Liczba bezwzględna

Odsetek

Mężczyźni 468 79,86%

Kobiety 118 20,14%

Razem 586 100%

Źródło: Protokoły sekcyjne Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Akade-

mii Medycznej w Poznaniu

Tabela 3. Liczba zgonów samobójczych pod wpływem alkoholu z uwzględnieniem płci w Poznaniu w latach 1994–2003

Table 3. Number of suicidal deaths under the influence of alcohol by sex in Poznań in the years 1994–2003

Liczba samobójstw Samobójstwa pod wpływem alkoholu

Liczba bezwzględna

Odsetek

Mężczyźni

468

222

47,44%

Kobiety

118

35,59%

Razem

586

264

45,05%

Źródło: Protokoły sekcyjne Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Poznaniu

Tabela 4. Samobójstwa popełnione przez kobiety w przedziałach wiekowych w Poznaniu w latach 1994–2003,

ogółem i pod wpływem alkoholu

Table 4. Suicides committed by women in age groups in Poznań in the years 1994–2003.Total and group under the

influence of alcohol

Wiek

Ogółem

Pod wpływem alkoholu

samobójczyń

Liczba

Odsetek

Liczba

Odsetek liczby

w latach

samobójstw

ogólnej

samobójstw

liczby

popełnionych

samobójstw

pod wpływem alkoholu

0–20

11,02%

4,77%

21–30

15,25%

14,28%

31–40

22,89%

35,71%

41–50

25,42%

30,95%

51–60

10,17%

9,52%

> 60

15,25%

4,77%

Ogółem

118

100%

Źródło: Protokoły sekcyjne Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Poznaniu

www.suicydologia.viamedica.pl

Marzena Binczycka-Anholcer, Alkohol jako ważny czynnik zachowań suicydalnych kobiet

Tabela 5. Sposoby popełnienia samobójstwa przez kobiety w Poznaniu w latach 1994–2003

Table 5. Methods of commiting suicide used by women in Poznań in the years 1994–2003

Samobójstwa

ogółem

pod wpływem alkoholu

Liczba

Odsetek

Liczba

Odsetek

Powieszenie się

33,05%

35,71%

Zatrucie się środkami farmakologicznymi

22,03%

26,19%

Skok z wysokości

22,03%

14,29%

Rzucenie się pod pociąg

9,32%

7,14%

Utopienie się

5,93%

9,53%

Inne

7,64%

7,14%

Razem

118

100%

Źródło: Protokoły sekcyjne Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Poznaniu

trudno jednoznacznie ustalić, czy przyczyną samobójstwa

była choroba psychiczna, czy uzależnienie oraz czy sa-

mobójstwo było implikacją choroby psychicznej, czy al-

koholowej. „Z faktu, że denat popełnił samobójstwo

w stanie upojenia alkoholowego, nie wynika oczywiście,

że motywem samobójstwa był alkoholizm. Możemy więc

raczej uznać, że owa najliczniejsza grupa samobójców, to

po prostu osoby, które — celowo lub nie — użyły alko-

holu, zanim dokonały samobójstwa” [10].

Najczęstszym sposobem odebrania sobie życia przez

kobiety było powieszenie się (33,05% ogólnej liczby sa-

mobójczyń, w tym 35,71% będących pod wpływem al-

koholu), użycie środków farmakologicznych (odpowied-

nio: 22,03% i 26,19%) i skok z wysokości (odpowied-

nio: 22,03% i 14,29%) (tab. 5).

Stężenie alkoholu we krwi samobójczyń wynosi 0,5–

–4,0‰. W przypadku, gdy stwierdza się wysokie stęże-

nie alkoholu etylowego (≥ 4‰), należy uwzględniać

możliwość nieszczęśliwego wypadku, a nie śmierci sa-

mobójczej. Należy sądzić, że lekki stan upojenia alko-

holowego znosi uczucie lęku oraz ułatwia podjęcie osta-

tecznej decyzji. Niepokojący jest fakt wzrostu liczby sa-

mobójstw kobiet będących pod wpływem alkoholu

w ciągu ostatnich 15 lat. Odsetek ten wzrósł z 11,3% do

36% [4, 11–13]. Najczęściej we krwi samobójczyń stwier-

dzano 1,51–2,00‰ alkoholu (16,67%) i do 0,5‰ alko-

holu (także 16,67% badanej próby) (tab. 6).

Bardzo istotnym czynnikiem negatywnie wpływają-

cym na stabilizację emocjonalną kobiet jest problem

migracji. Migracja może być pozioma — wahadłowa, jak

codzienne dojazdy do pracy, okresowa — czyli wyjazdy

w delegację lub stała — wiążąca się ze zmianą miejsca

zamieszkania, często ze zmianą kraju. Migracje są cha-

rakterystyczne dla XX i XXI wieku. Łączą się z uprze-

mysłowieniem i urbanizacją, są jednocześnie zmienną

pośredniczącą w narastaniu zachowań dewiacyjnych

[14]; odpowiadają one za powstanie stanu niepewności

Tabela 6. Stężenie alkoholu we krwi samobójczyń w Pozna-

niu w latach 1998–2002

Table 6. Blood alcohol levels in female suicides in Po-

znań in the years 1998–2002

Stężenie alkoholu

Samobójczynie

we krwi

Liczba

Odsetek

£ 0,50‰ 7 16,67%

0,51–1,00‰ 5 11,90%

1,01–1,50‰ 6 14,26%

1,51–2,00‰ 7 16,67%

2,01–2,50‰ 5 11,90%

2,51–3,00‰ 7 16,67%

3,01–3,50‰ 4 9,52%

3,51–4,00‰ 1 2,38%

Razem 42 100%

Źródło: Protokoły sekcyjne Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Akade-

mii Medycznej w Poznaniu

i tymczasowości. Brak stałego miejsca zamieszkania

i pracy to brak tradycji, upadek autorytetów, wzorców

do naśladowania.

Brak stabilizacji jest jednym z ważniejszych czynników

powodujących izolację społeczną i rodzinną. Rozdraż-

nienie i samotność powodują poszukiwanie nowych al-

ternatywnych rozwiązań czy zachowań. W wyniku nie-

powodzeń osobistych często dla osamotnionych kobiet

alternatywnym wyjściem jest „picie alkoholu w samot-

ności”. Celem takiego postępowania jest rozładowanie

napięcia emocjonalnego oraz agresji wzrastającej wo-

bec siebie i otoczenia.

„Choroba wolnego czasu” — tak nazwał piątkowe

depresje holenderski psycholog, profesor Ad Vin-

www.suicydologia.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: