Temat 1
Tezy:
1. Pojęcie daniny publicznej oraz rodzaje
2. Przesłanki wprowadzenia kategorii podatku
3. Wyjaśnienie terminu podatku poprzez cechy
4. Klasyfikacja podatków
- przedmiotowa
- źródła pokrycia świadczenia podatkowego
- podmiotu którego dochód stanowi podatek
5. Funkcje podatków: fiskalne i pozafiskalne
6. Struktura polskiego systemu podatkowego
7. Struktura subsystemu podatkowego - podatki lokalne
8. Konstrukcja podatku
9. Przesłanki wprowadzenia daniny publicznej w formie opłaty
10. Pojęcie opłaty
11. Rodzaje opłat z uwzględnieniem opłat funkcjonujących w Polsce
Literatura:
[1] S.Owsiak: PODSTAWY NAUKI FIANSÓW, PWE, Warszawa 2002
[2] A.Majchrzycja-Guzowska: FINANSE I PRAWO FINANSOWE, PWN, Warszawa 1998
[3]Red. W.Wójtowicz: ZARYS FINANSÓW PUBLICZNYCH I PRAWA FINANSOWEGO, DOM WYDAWNICZY ABC, Warszawa 2002
WSTĘP DO ZAGADNIEŃ OPODATKOWANIA
Podatek – jest to jedna najbardziej podstawowych kategorii ekonomicznych funkcjonujących we współczesnej gospodarce. Kształt obecnych podatków jak i systemów podatkowych to wynik długotrwałej ewolucji. Z punktu widzenia historycznego trudno od razu mówić o podatku z uwagi chociażby na nieokreśloność ich form, a nawet treść. Dlatego pojęciem szerszym jest pojęcie danin publicznych.
Danina publiczna to wszelkie formy przejmowania wartości materialnych bądź usług przez państwo od mieszkańców jego terytorium oraz różnego rodzaju organizacji, działających bądź mających siedzibę na tym terytorium. przymiotnik publiczna wskazuje iż beneficjentem jest podmiot sprawujący władzę.
Historycznie wykształciły się trzy podstawowe rodzaje danin publicznych:
a) osobiste, np. obowiązek służby wojskowej
b) rzeczowe np. obowiązek nieodpłatnego dostarczania państwu rozmaitych rzeczy, zwłaszcza żywności
c) pieniężne, podatki opłaty cła, dopłaty.
Podatek definiuje się poprzez wyliczenie cech, jakie posiada ta danina, które to cechy odróżniają ją od wszystkich bądź tylko niektórych innych danin publicznych. Są to:
1) przymusowy charakter - wyraża się w tym, że związek publicznoprawny (np. państwo), uprawniony do pobierania podatków, może stosować środki przymusu w celu wyegzekwowania od osoby zobowiązanej do zapłaty podatku, zatem przymusowy charakter wynika z władczych uprawnień państwa
2) bezzwrotność – wyraża się w tym , że beneficjent świadczenia podatkowego nie ma obowiązku, a nawet prawnych możliwości zwrotu środków pieniężnych uzyskanych z podatków, z wyjątkiem podatku pobranego nienależnie lub w nadmiernej wysokości
3) nieodpłatność – w zamian za uiszczenie podatku podatnik nie otrzymuje świadczenia wzajemnego, poza jedynie odpłatnością ogólną
4) jednostronność ustalania odnosi się do faktu, że wysokość obciążenia podatkowego określana jest przez państwo i nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy podatnikiem a państwem. Podatnicy mają wpływ na wysokość podatków, lecz nie w indywidualnych wypadkach, ale poprzez kształtowanie – przy wykorzystaniu mechanizmu demokracji parlamentarnej – systemu podatkowego
5) ogólny charakter podatku, oznacza, że podatki ustalane są dla określonych kategorii podmiotów, a nie indywidualnie. O ogólnym charakterze podatków przesądza wprowadzenie ich w życie aktami normatywnymi mającymi z reguły charakter ogólny
6) pieniężna forma
Klasyfikacja podatku
W literaturze finansów publicznych funkcjonuje wiele kryteriów podziału podatków. Najczęściej spotykane to:
I. kryterium przedmiotowe:
- podatki dochodowe (dochodowy od osób fizycznych PIT i prawnych CIT)
- podatki majątkowe (od nieruchomości)
- podatki przychodowe (obrotowe)
- podatki konsumpcyjne (akcyza)
II. kryterium źródła pokrycia świadczenia podatkowego:
- podatki bezpośrednie (podatki dochodowe od osób fizycznych, prawnych)
- podatki pośrednie (VAT)
III. kryterium podmiotu którego dochód stanowi podatek:
- podatki państwowe
- podatki lokalne
Najbardziej optymalny podział podatków to klasyfikacja na: podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe i konsumpcyjne. Większość podatków jest dość trudno przyporządkować do ww. grup z uwagi na stosunkowo nie precyzyjnie określony przedmiot opodatkowania.
PODATKI PRZYCHODOWE – są świadczeniami, które obciążają wszystkie przychody osiągane przez dany podmiot, bez uwzględnienia kosztów ich uzyskania. (Koszty uzyskania to koszty które ponosi podatnik w celu uzyskania przychodu np. dojazd do pracy). Podstawą opodatkowania jest z reguły suma należności uzyskanych z tytułu działalności podlegającej opodatkowaniu. Przykładem takiego podatku jest podatek od towarów i usług lub podatek od gier.
PODATKI DOCHODOWE – przedmiotem opodatkowania jest dochód tj. nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. W odniesieniu do określonych rodzajów przychodów koszty uzyskania przychodu nie są w ogóle stosowane (renty, emerytury, odsetki od pożyczek, dywidendy) i wówczas zbliżają się one do podatków przychodowych. W obowiązującym systemie do podatków dochodowych należy zaliczyć podatek dochodowy od osób fizycznych, prawnych, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.
PODATKI MAJĄTKOWE – obciążają samo władanie majątkiem oraz jego przyrost. Do podatków tych należy zaliczyć podatek od nieruchomości, rolny, leśny –władanie majątkiem, natomiast przyrost majątku i po części jego obrót nim obciąża podatek od spadków i darowizn oraz opłata skarbowa od czynności cywilnoprawnych.
PODATKI OD WYDATKÓW (KONSUMPCYJNE) – obciążają dochód podmiotów, które ponoszą określone wydatki. Są one opłacane wraz z ceną za dany towar czy usługę. Przy opodatkowaniu wydatków często się zdarza, że kto inny ponosi jego ekonomiczny ciężar. Z reguły przy podatkach konsumpcyjnych formalnie płaci je wytwórca i (lub) handlowiec, a w rzeczywistości ich ciężar ponosi nabywca towaru czy usługi, gdyż podatek wkalkulowany jest w cenę. Przykładem takich podatków w Polsce jest: podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy oraz – choć nie jest to już czysta postać podatku konsumpcyjnego – podatek od gier.
Podział PODATKI BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE.
Podział taki zakłada, że źródłem podatku może być albo dochód albo majątek. Pierwotnym źródłem podatku, w ujęciu ekonomicznym, jest zawsze i tylko dochód. Natomiast pewne konstrukcje przedmiotu i podstawy opodatkowania mogą być różne i pod tym względem podatki mogą obciążać majątek, przychód, dochód lub konsumpcję, mimo że ekonomicznie zawsze muszą być ponoszone z dochodu. Jeżeli przedmiotem podatku jest dochód lub wielkość zbliżona do dochodu, to podatek możemy określić jako BEZPOŚREDNI, bezpośrednio trafiający w źródło. Podatki bezpośrednie są obliczane do indywidualnego dochodu lub majątku. Jeżeli przedmiot podatku nie jest zjawiskiem, które mogłoby świadczyć o istnieniu dochodu, podatek jest POŚREDNI.
Innego rodzaju kryterium stosowanym przy podziale podatków na bezpośrednie i pośrednie jest możliwość przerzucenia ich na inny podmiot. Zjawisko PRZERZUCALNOŚCI sprowadza się do możliwości przeniesienia przez podatnika ekonomicznego ciężaru podatku na osobę trzecią. Podatki bezpośrednie to takie, których podatnik sam nie jest w stanie przenieść na inny podmiot. Natomiast podatki pośrednie umożliwiają takie działanie podatnika, np. przez doliczenie podatku do ceny towaru czy usługi. Podatki pośrednie z reguły wliczane w cenę formalnie płacone są przez jeden podmiot
(podatnika) a jego ekonomiczny ciężar ponoszony jest przez inne podmioty (nabywców - klientów).
Z reguły przyjmuje się, że podatki dochodowe są nieprzerzucalne, natomiast podatki konsumpcyjne i częściowo podatki przychodowe mogą być przerzucane na osoby trzecie. Znajomość zjawisk przerzucalności podatków pozwala też na prawidłowe ustalenie faktycznego ciężaru opodatkowania poszczególnych podmiotów i ich grup. A więc ma ogromne znacznie praktyczne.
PODATKI PAŃSTWOWE i SAMORZĄDOWE czyli do jakiego budżetu trafiają wpływy z określonych podatków. Własne podatki posiada jedynie gmina. Województwo i powiat nie mają ustawowo przyznanych samodzielnych dochodów podatkowych, otrzymują jedynie udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Jedyne podatkowe dochody powiatu to 1% udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych. Województwo natomiast otrzymuje 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych i 0,5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych. Są to podatki państwowe, we wpływach z których ustawowy udział mają jednostki samorządu terytorialnego. Czasami ze względu na specyficzną organizację poboru podatków samorządowych (część z nich pobierana jest przez same gminy, a część przez państwowy aparat skarbowy), dzieli się je na dwie grupy, a mianowicie realizowane przez samorządowe organy podatkowe oraz przez urzędy skarbowe. Do tej grupy zalicza się podatek od spadków darowizn, opłatę skarbową i podatek dochodowy opłacany w formie karty podatkowej.
Podatkowymi dochodami gminy są: podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od posiadania psów, opłaty lokalne (miejsca, administracyjna i targowa) oraz opłata skarbowa. Podatkami państwowymi są: oba podatki dochodowe, podatek od towarów i usług (VAT), akcyzowy, od gier, ryczałt ewidencjonowany i pozostałe formy ryczałtów, z wyjątkiem karty podatkowej.
Polski system podatkowy tworzy dziś 12 podatków:
1. podatek PIT
2. podatek CIT
3. VAT
4. podatek akcyzowy
5. podatek od gier
6. podatek od nieruchomości
7. podatek rolny
8. podatek leśny
9. podatek od środków transportu
10. podatek od spadków i darowizn
11. podatek od posiadania psów
12. podatek od czynności cywilnoprawnych
Podatki samorządowe
1. Podatek od spadków i darowizn,
2. Podatek rolny
3. podatek leśny
4. Karta podatkowa
5. Podatek od czynności cywilnoprawnych
6. Podatek od nieruchomości
7. Podatek od środków transportowych
8. Podatek od posiadania psów.
FUNKCJE PODATKÓW
Tradycyjnie wyróżnia się:
- f. fiskalną, sprowadza się do tego że za pośrednictwem podatków państwo i samorząd gromadzą zdecydowaną większość wszystkich dochodów budżetowych; podstawowym zadaniem podatku jest zatem dostarczanie jak największych wpływów do danego budżetu
- f. redystrybucyjną, rozumiana jako możliwość dokonywania, za pomocą podatków, podziału dochodu i majątku narodowego między podatnikami i związkami publicznoprawnymi; pobór podatków na rzecz budżetu umożliwia sfinansowanie określonych zadań państwa i samorządu, a przez to rozdysponowanie wygospodarowanego w danym roku dochodu narodowego.
- f. stymulacyjną, oznacza, ze za pomocą podatków można oddziaływać bodźcowo na różnego rodzaju procesy i zjawiska; kształtując konstrukcję podatków można zakładać, że wywoła to określone zachowanie się podatników: podejmą zatem oni pewne działania bądź ich zaniechają.
W literaturze bardzo często można spotkać dodatkowe funkcje jakie pełnią podatki, np. finansowe, gospodarcze, społeczne, informacyjne.
Konstrukcja podatku
Każdy podatek zbudowany jest z pewnych elementów, określane jako elementy techniki podatku albo cechy zmienne podatku. Są to:
- podmiot podatku, a więc podmiot zobowiązany do zapłaty podatku (podatnik) – jest to podmiot bierny oraz podmiot uprawniony do otrzymania świadczenia podatkowego (państwo lub jednostka samorządu terytorialnego, reprezentowane przez określone organy) – podmiot czynny. Stosunek zobowiązaniowy łączący te dwa podmioty określany jest mianem prawnopodatkowego, cecha charakterystyczną tego stosunku jest jego administracyjny charakter wyrażający się nierównorzędnością podmiotów. Stroną uprawnioną, wierzycielem podatkowym jest związek publicznoprawny, dysponujący środkami przymusu zabezpieczającymi wykonanie przez podatnika ciążącego na nim zobowiązania podatkowego.
- przedmiot podatku, to stan faktyczny lub prawny, z wystąpieniem którego ustawa łączy obowiązek podatkowy. Innymi słowy, przedmiotem podatku to prawne określenie tego, od czego ma być płacony podatek. Stanem faktycznym będącym przedmiotem podatku jest np. posiadanie nieruchomości, uzyskanie dochodu, przychodu, obrotu, a stanem prawnym – nabycie własności nieruchomości, przyjęcie spadku, zawarcie umowy sprzedaży.
- podstawa opodatkowania, jest to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot opodatkowania. Tak więc podstawą opodatkowania osiąganych dochodów jest dochód w określonej kwocie, władanie gruntami – powierzchnia gruntu, nabycia własności rzeczy – czysta wartość tych rzeczy. Prawie zawsze podstawa opodatkowania ma wymiar matematyczny, liczbowy. Wyjątek stanowi podstawa opodatkowania od środków transportu czy psów.
Od podstawy opodatkowania należy odróżnić podstawę obliczenia podatku. Podstawa wymiaru podatku to konkretna wielkość przyjęta przez organ podatkowy w decyzji wymierzającej podatek lub przez podatnika zobowiązanego do samodzielnego obliczenia podatku w deklaracji, uwzględniająca wszystkie odliczenia i pomniejszenia podstawy opodatkowania.
- stawki podatku, stosuje się różne kryteria klasyfikacji stawek podatkowych, z uwagi na ich formę rozróżnia się stawki:
· kwotowe, np. w podatku od nieruchomości 14, 59 zł od 1 m2 powierzchni użytkowej, w podatku od środków transportu – 1509,79zł od autobusu, itp.)
· procentowe, np. VAT 0%, 3%, 7%, 22%, w pod. doch. od oósb fiz. – 19%, 30%40%, itp.
· mieszane, kwotowo-procentowe, np.. w podatku dochodowym od osób fizycznych – 6504,48 zł + 30% nadwyżki ponad 37 024 zł.
Ze względu na stosunek stawki do podstawy opodatkowania rozróżnia się stawki:
· proporcjonalne, występują gdy w miarę zmiany podstawy opodatkowania stawka pozostaje niezmienna, np. w podatku od spadków i darowizn. Stawki te często określa się liniowymi.
· progresywne, rosną wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Stawki progresywne mogą mieć przy tym różne formy: stawki progresji globalnej lub skokowej występują wówczas, gdy ,mamy do czynienia ze skokami podatku w miarę zwiększania się skali podatkowej. Ze względu na niesprawiedliwe skutki jest ona bardzo rzadko stosowana. W obowiązujących systemach podatkowych zastosowanie mają powszechnie: stawki progresji szczeblowej, zwanej ciągłą, gdzie nie następują gwałtowane skoki stawki po przekroczeniu danego szczebla w skali podatkowej.
· regresywne, są przeciwieństwem stawek progresywnych, gdyż maleją procentowo w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. Stosowane dość rzadko, gdyż ich istotą jest wyższe opodatkowanie przy niższej stopie podatku
· degresywne, maleją przy zmniejszaniu się podstawy opodatkowania i są właściwie odmianą stawek progresywnych, ich odwrotnością.
- ulgi i zwolnienia
OPŁATY
Geneza opłaty, podobnie jak w przypadku podatków, sięga czasów starożytnych. Źródeł jej powstania upatruje się w procesie stopniowego przerzucania na obywateli części kosztów ponoszonych przez państwo z tytułu różnych usług czy czynności o charakterze prawnym bądź administracyjnym. Jednak opłaty tego typu upowszechniły się dopiero w XVII w., po tym jak w Holandii wynaleziono instytucję stempla (papieru stemplowego). Formalne jednak wyodrębnienie podatku i opłaty – jako dwóch kategorii daniny publicznej nastąpiło jednak dopiero w XIX w.
Pojęcie opłaty dobrze charakteryzuje twierdzenie, iż jest to danina publiczna posiadająca wszystkie cechy podatku, poza jedną - opłata jest z reguły daniną odpłatną. Oznacza to, że w zamian za świadczenie pieniężne wznoszący je podmiot otrzymuje od związku publicznoprawnego, na rzecz którego opłata jest wnoszona – świadczenie wzajemne. Zazwyczaj w postaci usługi.
Rozwiązania praktyczne nie zawsze odpowiadają teorii. Można zaobserwować, że w praktyce – jeżeli chodzi o relację pomiędzy wartością opłaty a wartością świadczenia wzajemnego – mamy do czynienia z trzema sytuacjami.
1)...
szeroki0