Konstytucja 3 maja.pdf

Konstytucja 3 maja

Ustawa rządowa z 3 maja 1791 r.

Sejm I RP

Preambuła

Oblatum (1) de 5 Mai 1791

USTAWA RZĄDOWA [3 maja 1791 r.]

W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z bożej łaski i woli

narodu Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki,

Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i

Czernichowski, wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski

reprezentującymi.

Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji

narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu

naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej

dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej

przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą,

egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu,

którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na

wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w

nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania

wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością

ducha niniejszą konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną

deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przepisanym wyraźną wolą swoją nie

uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to konstytucji

dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się mają.

I. Religia panująca.

Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze

wszystkimi jej prawami; przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania

jest

zabronione pod karami apostazji. Że zaś taż sama wiara święta przykazuje nam

kochać

bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania pokój w

wierze

i opiekę rządową winniśmy. I dlatego wszelkich obrządków i religü wolność w

krajach polskich podług ustaw krajowych warujemy.

II. Szlachta i ziemianie

Szanując pamięć przodków naszych jako fundatorów rządu wolnego, stanowi

szlacheckiemu wszystkie swobody, wolności, prerogatywy pierwszeństwa w życiu

prywatnym

i publicznym najuroczyściej zapewniamy, szczególniej zaś prawa, statuta i

przywileje

temu stanowi od Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, Władysława Jagiełły

Witolda brata jego, wielkiego książęcia litewskiego, nie mniej od Władysława i

Kazimierza Jagiellończyków, od Jana Alberta, Aleksandra i Zygmunta Pierwszego

braci, od

Zygmunta Augusta, ostatniego z linii jagiellońskiej, sprawiedliwie i prawnie

nadane,

utwierdzamy, zapewniamy i za niewzruszone uznajemy. Godność stanu szlacheckiego

Polszcze za równą wszelkim stopniom szlachectwa, gdziekolwiek używanym,

przyznajemy.

Wszystką szlachtę równymi być między sobą uznajemy, nie tylko co do starania się

urzędy i o sprawowanie posług Ojczyźnie, honor, sławę, pożytek przynoszących,

ale

oraz co do równego używania przywilejów i prerogatyw stanowi szlacheckiemu

służących. Nade wszystko zaś prawa bezpieczeństwa osobistego, wolności osobistej

własności gruntowej i ruchomej, tak jak od wieków każdemu służyły, świętobliwie

nienaruszenie zachowane mieć chcemy i zachowujemy; zaręczając najuroczyściej, iż

przeciwko własności czyjejkolwiek żadnej odmiany lub ekscepcji w prawie nie

dopuścimy;

owszem, najwyższa władza krajowa i rząd przez nią ustanowiony żadnych pretensji

pod

pretekstem iurium regalium (2) i jakimkolwiek innym pozorem do własności

obywatelskich

bądź w części, bądź w całości rościć sobie nie będzie. Dla czego

bezpieczeństwo osobiste i wszeiką własność komukolwiek z prawa przynależną jako

prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności obywatelskiej szanujemy,

zabezpieczamy, utwierdzamy i aby na potomne czasy szanowane, ubezpieczone i

nienaruszone

zostawały, mieć chcemy. Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i niniejszej

konstytucji uznajemy. Każdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi jej

świętość

do szanowania, jej trwałość do strzeżenia poruczamy jako jedyną twierdzę

Ojczyzny i

swobód naszych.

III. Miasta i mieszczanie.

Prawo na teraźniejszym sejmie zapadłe pod tytułem Miasta nasze królewskie wolne

państwach Rzeczypospolitej w zupełności utrzymane mieć chcemy i za część

niniejszej

konstytucji deklarujemy, jako prawo wolnej szlachcie polskiej dla bezpieczeństwa

ich

swobód i całości wspólnej Ojczyzny nową, prawdziwą i skuteczną dające siłę.

IV. Chłopi włościanie.

Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło,

który najliczniejszą w narodzie stanowi ludność, a zatem najdzielniejszą kraju

siłę, tak przez sprawiedliwość, ludzkość i obowiązki chrześcijańskie, jako i

przez własny nasz interes dobrze zrozumiany, pod opiekę prawa i rządu krajowego

przyjmujemy, stanowiąc: iż odtąd jakiebykolwiek swobody, nadania lub umowy

dziedzice z

włościanami dóbr swoich autentycznie ułożyli, czyli by te swobody, nadania i

umowy

były z gromadami, czyli też z każdym osobno wsi mieszkańcem zrobione, będą

stanowić

wspólny i wzajemny obowiązek podług rzetelnego znaczenia, warunków i opisu

zawartego w

takowych nadaniach i umowach pod opiekę rządu krajowego podający. Układy takowe

wynikające z nich obowiązki przez jednego właściciela gruntu dobrowolnie

przyjęte,

nie tylko jego samego, ale i następców jego lub prawa nabywców tak wiązać będą,

że

ich nigdy samowolnie odmieniać nie będą mocni. Nawzajem włościanie jakiejkolwiek

bądź majętności od dobrowolnych umów, przyjętych nadań i z nimi złączonych

powinności usuwać się inaczej nie będą mogli, tylko w takim sposobie i z takimi

warunkami, jak w opisach tychże umów postanowione mieli, które czy na wieczność,

czyli do czasu przyjęte, ściśle ich obowiązywać będą. Zawarowawszy tym sposobem

dziedziców przy wszelkich pożytkach od włościan im należących, a chcąc jak

najskuteczniej zachęcić pomnożenie ludności krajowej, ogłaszamy wolność zupełną

dla wszystkich ludzi tak nowo przybywających, jako i tych, którzy by pierwej z

kraju

oddaliwszy się, teraz do Ojczyzny powrócić chcieli, tak dalece, iż każdy

człowiek do

państw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyły lub powracający,

jak

tylko stanie nogą na ziemi polskiej, wolnym jest zupełnie użyć przemysłu swego

jak i

gdzie chce, wolny jest czynić umowy na osiadłość, robociznę lub czynsze, jak i

dopóki się umówi, wolny jest osiadać w mieście lub na wsiach, wolny jest

mieszkać w

Polszcze lub do kraju, do którego zechce, powrócić, uczyniwszy zadosyć

obowiązkom,

które dobrowolnie na siebie przyjął.

V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych.

Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby

więc

całość państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na

zawsze zostawały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli

prawa

niniejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w Stanach

zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i Straży, i władza sądownicza

jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających.

VI. Sejm, czyli władza prawodawcza.

Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie Izby dzielić się będą: na Izbę Poselską i

Izbę Senatorską pod prezydencją króla.

Izba Poselska jako wyobrażenie i skład wszechwładztwa narodowego będzie

świątynią

prawodawstwa. Przeto w Izbie Poselskiej najpierwiej decydowane będą wszystkie

projekta.

1. Co do praw ogólnych, to jest konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do

ustanowienia wieczystych podatków, w których to materiach propozycje od tronu

województwom, ziemiom i powiatom do roztrząśnienia podane, a przez instrukcje do

Izby

przychodzące, najpierwsze do decyzji wzięte być mają.

2. Co do uchwał sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety,

zaciągania długu publicznego, nobilitacji i innych nadgród przypadkowych,

rozkładu

wydatków publicznych ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju,

ostatecznej

ratyfikacji traktatów związkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów

i umów

do prawa narodów ściągających się, kwitowanie magistratur wykonawczych i tym

podobnych zdarzeń, głównym narodowym potrzebom odpowiadających, w których to

materiach propozycje od tronu prosto do Izby Poselskiej przychodzić mające,

pierwszeństwo w prowadzeniu mieć będą.

Izby Senatorskiej, złożonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod

prezydencją króla, mającego prawo raz dać votum (3) swoje, drugi raz paritatem

(4)

rozwiązywać osobiście lub nadesłaniem zdania swojego do tejże Izby, obowiązkiem

jest:

1. Każde prawo, które po przejściu normalnym w Izbie Poselskiej do Senatu

natychmiast przesłane być powinno, przyjąć lub wstrzymać do dalszej narodu

deliberacji opisaną w prawie większością głosów; przyjęcie moc i świętość prawa

nadawać będzie; wstrzymanie zaś zawiesi tylko prawo do przyszłego ordynaryjnego

sejmu,

na którym gdy powtórna nastąpi zgoda, prawo zawieszone od Senatu przyjętym być

musi.

2. Każdą uchwałę sejmową w materiach wyżej wyliczonych, którą Izba

Poselska Senatowi przesłać natychmiast powinna, wraz z tąż Izbą Poselską

większością głosów decydować, a złączona Izb obydwóch większość według prawa

opisana będzie wyrokiem i wolą Stanów. Warujemy, iż senatorowie i ministrowie w

obiektach sprawowania się z urzędowania swego bądź w Straży, bądź w komisji,

votum

decisivum (5) w sejmie nie będą mieli i tylko zasiadać wtenczas w Senacie mają

dla

dania eksplikacji na żądanie sejmu.

Sejm zawsze gotowym będzie. Prawodawczy i ordynaryjny rozpoczynać się ma co dwa

lata,

trwać zaś będzie podług opisu prawa o sejmach. (Gotowy, w potrzebach nagłych

zwołany, stanowić ma o tej tylko materii, do której zwołanym będzie lub o

potrzebie

po czasie zwołania przypadłej. Prawo żadne na tym ordynaryjnym sejmie, na którym

ustanowione było, znoszonym być nie może. Komplet sejmu składać się będzie z

liczby

osób niższym prawem opisanej, tak w Izbie Poselskiej, jako i w Izbie

Senatorskiej. Prawo

o sejmikach, na teraźniejszym sejmie ustanowione, jako najistotniejszą zasadę

wolności

obywatelskiej uroczyście zabezpieczamy.

Jak zaś prawodawstwo sprawowane być nie może przez wszystkich i naród wyręcza

się w

tej mierze przez reprezentantów, czyli posłów swoich dobrowolnie wybranych,

przeto

stanowimy, iż posłowie na sejmikach obrani w prawodawstwie i ogólnych narodu

potrzebach

podług niniejszej konstytucji uważani być mają jako reprezentanci całego narodu,

będąc składem ufności powszechnej. Wszystko i wszędzie większością głosów

udecydowane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i

sejmy

konfederackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rząd obalające,

społeczność niszczące, na zawsze znosimy.

Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i częstym odmianom konstytucji

narodowej, z

drugiej uznając potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu jej skutków co do

pomyślności publicznej, porę i czas rewizji i poprawy konstytucji co lat

dwadzieścia

pięć naznaczamy, chcąc mieć takowy sejm konstytucyjny ekstraordynaryjnym odług

osobnego o nim prawa opisu.

VII. Król, władza wykonawcza.

Żaden rząd najdoskonalszy bez dzielnej władzy wykonawczej ostać nie może.

Szczęśliwość narodów od praw sprawiedliwych, praw skutek od ich wykonania

zależy.

Doświadczenie nauczyło, że zaniedbanie tej części rządu nieszczęściami napełniło

Polskę. Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi polskiemu władzę praw sobie

stanowienia i

moc baczności nad wszelką wykonawczą władzą oraz wybierania urzędników do

magistratur, władzę najwyższego wykonywania praw królowi w radzie jego oddajemy,

która to rada Strażą Praw zwać się będzie.

Władza wykonawcza do pilnowania praw i onych pełnienia ściśle jest obowiązana.

Tam

czynna z siebie będzie, gdzie prawa dozwalają, gdzie prawa potrzebują dozoru

egzekucji,

a nawet silnej pomocy. Posłuszeństwo należy się jej zawsze od wszystkich

magistratur,

moc przynaglenia nieposłuszne i zaniedbujące swe obowiązki magistratury w jej

ręku

zostawiamy.

Władza wykonawcza nie będzie mogła praw stanowić ani tłumaczyć, podatków i

poborów

pod jakimkolwiek imieniem nakładać, długów publicznych zaciągać, rozkładu

dochodów

skarbowych przez sejm zrobionego odmieniać, wojniy wydawać, pokoju ani traktatu

żadnego aktu dyplomatycznego definitive (6) zawierać. Wolno jej tylko będzie

tymczasowe

z zagranicznymi prowadzić negocjacje oraz tymczasowe i potoczne dla

bezpieczeństwa i

spokojności kraju wynikające potrzeby załatwiać, o których najbliższemu

zgromadzeniu

sejmowemu donieść winna.

Tron polski elekcyjnym przez familie mieć na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane

klęski

bezkrólewiów, periodycznie rząd wywracających, powinność ubezpieczenia Iosu

każdego

mieszkańca ziemi polskiej i zamknięcia na zawsze drogi wpływom mocarstw

zagranicznych,

pamięć świetność i szczęścia Ojczyzny naszej za czasów familii ciągle

panujących, potrzeba odwrócenia od ambicji tronu i możnych Polaków, zwrócenia do

jednomyślnego wolności narodowej pielęgnowania, wskazały roztropności naszej

oddanie

tronu polskiego prawem następstwa. Stanowimy przeto, iż po życiu, jakiego nam

dobroć

boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królować będzie. Dynastia

przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego

elektora saskiego, którego sukcesorom de lumbis (7) z płci męskiej tron polski

przeznaczamy. Najstarszy syn króla panującego po ojcu na tron następować ma.

Gdyby

zaś dzisiejszy elektor saski nie miał potomstwa płci męskiej, tedy mąż przez

elektora za zgodą Stanów zgroma dzonych córce jego dobrany zaczynać ma linię

następstwa płci męskiej do tronu polskiego. Dla czego Marię Augustę Nepomucenę,

córkę elektora, za infantkę polską deklarujemy, zachowując przy narodzie prawo,

żadnej preskrypcji (8) podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu po

wygaśnieniu pierwszego. Każdy król wstępując na tron wykona przysięgę Bogu i

narodowi na zachowanie konstytucji niniejszej, na pacta conventa, które ułożone

będą

z dzisiejszym elektorem saskim jako przeznaczonym do tronu i które tak jak dawne

wiązać

go będą.

Osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego; nic sam przez się nie

czyniący,

za nic w odpowiedzi narodowi być nie może; nie samowładcą, ale ojcem i głową

narodu

być powinien i tym go prawo i konstytucja niniejsza być uznaje i deklaruje.

Dochody tak

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: