Zestaw 6
1. Wady żywieniowe
PIERWOTNE
• Niedostateczne lub nadmierne przyjmowanie, energii w pożywieniu zakłócające bilans energetyczny ustroju w skrajnych przypadkach może doprowadzić do wyniszczenia lub otyłości
• Niedobory jednego lub kilku składników odżywczych:
- niedobór jodu - niedoczynność tarczycy
- niedobór Fe - niedokrwistość (np. w diecie wegetariańskiej)
- awitaminozy
- Ca - osteoporoza, próchnica
• Niewłaściwe wzajemne, proporcje składników pokarmowych:
- nadmiar tłuszczów zwłaszcza zwierzęcych - działanie miażdżycorodne, wpływ na ujawnienie cukrzycy
- zbyt małe spożywanie warzyw i owoców bogatych w błonnik - zaparcia, hemoroidy
- za dużo soli - wpływ na podwyższenie ciśnienia tętniczego
• Nieprawidłowy tryb żywienia, np. nieregularność spożywania prowadzi do
zaburzeń trawienia i choroby wrzodowej. Rzadkie i obfite posiłki prowadzą do
nadwagi i otyłości.
• Monotonność potraw, czyli dieta ubogoskładnikowa stwarza ryzyko niedoborów, niebezpieczeństwo kumulacji substancji toksycznych (związki azotowe, metale ciężkie, chloroorganiczne pestycydy) - rozwój nowotworów.
- trudna sytuacja materialna
- niewłaściwy styl życia, wyczerpująca praca, dalekie wyjazdy
- nieprawidłowe nawyki wynikające z niewiedzy lub braku motywacji
- niedołężność związana z wiekiem, kalectwem, chorobą,
- wadliwe zaopatrzenie rynku w produkty spożywcze.
WTÓRNE
Upośledzone przyjmowanie pokarmów
Upośledzenie trawienia i wchłaniania
Upośledzone wykorzystanie składników odżywczych
Wzrost zapotrzebowania
Wzrost wydalania składników pokarmowych
2. Warzywa i owoce - wartość energetyczna i odżywcza
Kaloryczność. Produkty o najniższej wartości energetycznej. Węglowodany. Źródło monocukrów (znaczenie dla chorych na cukrzycę). Błonnik. Obok produktów zbożowych najważniejsze źródło. Szczególnie owoce zawierające drobne pestki (porzeczki, agrest, truskawki, fasola szparagowa, papryka), także marchew, ziemniaki, pomarańcze zawierają błonnik rozpuszczalny. Sole mineralne: Fe, Ca, Zn słabo przyswajalne, duża ilość Mg, F, Cu, Co, J. Witamina C: owoce jagodowe, cytrusowe, warzywa kapustne, szpinak, pomidory, papryka, ziemniaki. Witamina A: morele, brzoskwinie, marchew, dynia, szpinak, sałata, cykoria, groszek zielony, fasola szparagowa.
3. Badania antropometrczne w celu oceny stopnia odżywienia
Nie ma prostej zależności między sposobem odżywiania a rozwojem fizycznym, ale badania antropologiczne stanowią podstawo we źródło informacji w badaniach nad stanem odżywienia - ocena morfologicznych cech organizmu, a u dzieci i młodzieży stopień rozwoju.Pomiar masy ciała i jego rozmiarów:
- wysokość,
- długość poszczególnych odcinków i obwodów: (szerokość barkowa, biodrowa, obwód ramienia, klatki piersiowej, talii, bioder) - porównujemy z normami:
- BMI (body mass index)- przybliżona miara otyłości, bo nie zależy tylko od rozwoju tkanki tłuszczowej, ale też od typu budowy, rozwoju mięśni i kośćca.
Pomiary określające skład ciała. Oblicza się ze wzoru m/h2 BMI > 30 = otyłość.
- tkanka tłuszczowa - połowa tkanki tłuszczowej zgromadzona jest w tkance podskórnej - wykładnik całkowitej zawartości tłuszczu: pomiar fałdów skórno -tłuszczowych nad mięśniem trójgłowym (najczęściej), dwugłowym ramienia, pod dolnym kątem łopatki i nad grzbietem kości biodrowej. Ze wzorów obliczamy procentowy udział tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała. K 20 - 25%, M 15 -18%. Metoda impedancji.
- Tkanka mięśniowa
- Kości
- Płyny ustrojowe
Mierniki procesów dojrzewania organizmu u dzieci i młodzieży - ocena dojrzałości szkieletowej, zębowej, morfologicznej i płciowej - miara wieku rozwojowego.
4. Najczęstsze odchylenia zdrowotne w wieku szkolnym
- choroby zakaźne: czerwonka, zatrucia pokarmowe, WZW, gruźlica
- choroby przewlekłe i niepełnosprawność (kalectwo narządów ruchu i upośledzenie umysłowe - 400 tyś. uczniów w Polsce)
- próchnica zębów
- zaburzenia zdrowia psychospołecznego - ząb. zachowania, agresja, ząb. nerwicowe, moczenie nocne, zaburzenia sfery seksualnej,
- zaburzenia wzroku, zwłaszcza wady refrakcji, zez (ok. 4%)
- otyłość (5 - l 5%)
- zaburzenia układu ruchu: skolioza
- aburzenia mowy, głównie artykulacji (9 - 10%)
5. Zanieczyszczenia pyłowe
Ryzyko zawodowe związane z zapyleniem uzależnione jest od pochodzenia, stężenia i wymiarów cząstek pyłów. Pyłami toksycznymi zajmuje się toksykologia przemysłowa, natomiast pyły nietoksyczne mogą wywierać swoje szkodliwe działanie na układ oddechowy przez działanie pylicotwórcze, alergizujące lub drażniące. Źródłem pyłów jest spalanie materiałów energetycznych w fabrykach, samochodach, kotłowniach. W powietrzu rozróżnia się pył szybkoopadąjący oraz zawieszony o znaczeniu chorobotwórczym - składa się z cząsteczek < 10 um, łatwo wnikający do dróg oddechowych. Cząstki pyłu o średnicy 50 um zatrzymują się w jamie nosowej, a cząstki pyłu o średnicy 3 um osiągają dolne drogi oddechowe, przedostają się do pęcherzyków płucnych. Ta frakcji pyłu nazwana respilabilną, odgrywa podstawową rolę w jego szkodliwości. Maksymalnie dopuszczalny opad pyłu to 200g/m2 rocznie. Oddziaływanie na człowieka to wnikanie do dróg oddechowych, drażnienie spojówek i błon śluzowych
Najważniejszą rolę w zawodowej patologii płuc odgrywają pylice. Są one powodowane wdychaniem pyłów nieorganicznych wytwarzających trwałe złogi w tkance płucnej, prowokując także odczyn tkankowy.
Pylice kolagenowe
Dochodzi w nich do zaniku elementów sprężystych płuc z wytworzeniem kolagenu nie ulegającego wtórnej hialinizacji: krzemica (głównie dwutlenek krzemu), azbestoza, pylica talkowa, pylica aluminiowa
Pylice niekolagenowe
Niewielki odczyn tkankowy oraz małe zaburzenia w czynności układu oddechowego. Dochodzi do nich np. u spawaczy (żelazice).
Postacie pośrednie
Przy ekspozycji na mieszane pyły nieorganiczne, z niższą zawartością krzemionki np. u górników, spawaczy.
Niektóre pyły są alergenami, a ekspozycja na nie prowadzi do rozwoju dychawicy oskrzelowej:
- pyły roślinne: mąka, pył zbożowy, z pasz, bawełny, siana zwierzęce: sierść, pióra metale: nikiel, chrom
- związki chemiczne: formaldehyd, izocyjaniny, bezwodnik kwasu ftalowego,
chloramina.
Przewlekłe działanie drażniące pyłów i gazów na błonę śluzową dróg oddechowych prowadzi do stanów zapalnych oskrzeli, co z czasem może prowadzić do niewydolności oddechowej uznawanej za chorobę zawodową. Do sposobów związanych z eliminacją lub zmniejszeniem ryzyka zawodowego należą:
a) zmiany w technologii i metodach pracy
- zastępowanie materiałów pylicotwórczych bardziej bezpiecznymi
- izolowanie miejsc wytwarzania pyłu lub spłukiwanie ich wodą
b) środki ochrony osobistej
maski i półmaski przeciwpyłowe
6. Sposoby centralnego zaopatrzenia w wodę
Najczęściej wykorzystuje się do tego celu wody powierzchniowe, wymagające dokładnego oczyszczenia i dezynfekcji. Stosuje się do tego celu określone procedury. Stałej ochrony i szczególnego zabezpieczenia wymagają ujęcia wody. Niekiedy do zaopatrzenia centralnego używa się wód poziemnych wydobywanych za pomocą pomp głębinowych. Ich uzdatnienie jest prostsze i zwykłe ogranicza się do napowietrzenia wody sprężonym powietrzem, a niekiedy przefiltrowania i dezynfekcji.
7. Metody ochrony narządu słuchu
- eliminacja lub ograniczenie źródeł hałasu.
- tworzenie różnych barier dla penetracji hałasu do otoczenia i oddziaływania na
człowieka (zwiększenie odległości człowiek - hałas, mat. dźwiękoszczelne, specjalne
ekrany i przegrody)
- stosowanie osłon osobistych w wypadku niemożności zmniejszenia hałasu (ochronniki
akustyczne): wkładki wewnętrzne, nauszniki, hełmy
8. Geohelmintozy
Grupa robaczyc, w której rozprzestrzenianiu się główną rolę odgrywa gleba. Jej zanieczyszczenie jajami i larwami robaków wynika z nawożenia fekaliami oraz nawożenia ściekami. W naszym klimacie do najczęstszych geohelmintoz należą:
glistnica- wywołana przez glistę ludzką. (2%)
włosogłówczyca — wywołana przez włosogłówkę (2%)
Jaja tych obleńców po przedostaniu się do gleby nie są inwazyjne, o ile nie natrafiana
odpowiednie warunki: właściwa wilgotność, ciepłota, dostęp powietrza. Wtedy
dojrzewają, a pojawiające się larwy przed niekorzystnymi warunkami środowiska chroni
otoczka. Do przewodu pokarmowego człowieka dostają się za pośrednictwem wody lub
pożywienia (niemyte warzywa, owoce, brudne ręce). Chorują przede wszystkim
mieszkańcy wsi i dzieci. Zapobieganie polega na leczeniu chorych, ochronie gleby przed
nieunieszkodliwionymi fekaliami, starannym myciu warzyw i owoców a także
przestrzeganiu higieny osobistej.
Niekiedy spotyka się w Polsce inwazję pasożytów charakterystycznych dla krajów o
ciepłym i wilgotnym klimacie:
- węgorekjelitowy
- tęgoryjec dwunastnicy - stanowił ryzyko zawodowe w kopalniach węgla kamiennego,
ze względu na panujących tam mikroklimat i brak ustępów.
Jaja przedostają się wraz z kałem do gleby, gdzie przy sprzyjających warunkach mogą, przekształcać się w filariopodobne larwy, które mogą zrażać człowieka czynnie wnikając przez skórę oraz drogą pokarmową. Zapobieganie polega na leczeniu chorych, ochronie gleby przed nieunieszkodliwionymi fekaliami, stosowaniu ochron osobistych przy pracach ziemnych w warunkach zagrożenia, a także przestrzeganiu higieny osobistej.
bombelspec