Towarzystwo Internat�w i Burs Bia�ystok W�adys�aw Gr�dzki INTERNAT FORMA OPIEKI WYCHOWAWCZEJ Metodyczne refleksje i wspomaganie rozwoju wychowank�w Bia�ystok 2000 Recenzja naukowa: Prof. zw. dr hab. Julian Radziewicz (c) Copyright by W�adys�aw Gr�dzki Wydanie I Bia�ystok 2000 ISBN 83-903703-7-9 Redakcja i sk�ad Roman Sakowski hAp65 Spis tre�ci WST�P.................................................................................................. 5 Cz�� pierwsza TEORETYCZNE REFLEKSJE............................................................7 1. Internat - instytucjonalna forma opieki wychowawczej ................ 7 1.1. Powstanie i rozw�j internat�w ................................................ 7 1.2. Internat w systemie szkolnym ...............................................13 1.3. Model internatu...................................................................... 17 1.4. Samodzielno�� internatu .......................................................20 1.5. Funkcje internatu ...................................................................23 2. Metody oddzia�ywa� opieku�czo-wychowawczych ....................38 2.1. Indywidualne metody oddzia�ywa� wychowawczych.........4O 2.2. Sytuacje jako �rodek i uwarunkowanie oddzia�ywa� ...........41 2.3. Grupowe metody oddzia�ywa� w grupie wychowawczej .... 44 2.4. Techniki oddzia�ywa� wychowawczych ..............................47 2.5. Techniki zawierania kontraktu z wychowankami ................48 3. Zasady pracy opieku�czo-wychowawczej ....................................52 3.1. Propozycje zasad pracy w internacie..................................... 55 Cz�� druga PROPOZYCJE METODYCZNE.........................................................61 1. Relacje teorii i praktyki opieku�czo-wychowawczej ..........................................................62 2. Komunikowanie si� w internacie ..................................................66 2.1. Dialog pomoc� w poznawaniu rzeczywisto�ci i siebie ......... 6 7 2.2. Formy dialogu w praktyce internatu .....................................68 2.3 Dialog sposobem rozwi�zywania konflikt�w........................69 T* ^P 3. Propozycje pracy opieku�czo-wychowawczej ..............................72 3.1. Rodzaje dzia�alno�ci opieku�czo-wychowawczej ................ 74 3.2. Tworzenie warunk�w egzystencji wychowankom................ 76 3.3. �r�d�a cel�w pracy w internacie ...........................................77 4. Wybrane sposoby wyr�wnywania brak�w i niedostatk�w u wychowank�w ...........................................................................78 4.1. Wyr�wnywanie brak�w i wspieranie rozwoju intelektualnego i kulturowego ...............................................79 4.2. Wbrane zagadnienia metodyki czasu wolnego .....................80 4.3. Wspierania rozwoju zainteresowa� wychowank�w .............81 5. Samodzielno�� wychowank�w......................................................82 6. Samorz�dno�� wychowank�w.......................................................84 6.1. M�odzie�owe tradycje samorz�dowe.....................................84 6.2. Uwarunkowania dzia�alno�ci samorz�d�w...........................86 6.3. Obszary i zakresy dzia�alno�ci samorz�d�w.........................88 7. Przyjmowanie nowych wychowank�w .........................................92 8. Poznawanie wychowank�w ...........................................................92 9. Grupy wychowawcze .....................................................................95 10. Pr�by oceniania wychowawc�w i wychowank�w......................97 11. Planowanie pracy w internacie ................................................ 101 12. Wsp�praca z rodzicami............................................................ 103 13. Wsp�praca ze szko�� ................................................................ 106 14. Wychowawca internatu ............................................................ 107 Bibliografia ..................................................................................... 116 l WST�P Internat jest instytucj� opieku�czo-wychowawcz�, kt�rej powstanie zwi�zane by�o z upowszechnianiem szkolnictwa. Rozw�j internat�w wynika� z potrzeby stworzenia mo�liwo�ci dost�pu do szko�y m�odzie�y pochodz�cej z miejscowo�ci oddalonych od jej siedziby. Historycznie traktuj�c internat trzeba przyzna�, �e spe�nia� on znacz�c� rol� edukacyjn� w przesz�o�ci. Niestety, bogata praktyczna dzia�alno�� opieku�czo-wychowawcz� tych plac�wek nie zajmuje nale�nego jej miejsca w teoretycznych analizach edukacyjnych. Dot�d skromny jest dorobek publicystyczny dotycz�cy roli internatu w rozwoju edukacji i uog�lnie� jego efektywnego funkcjonowania. Wydaje si�, �e sytuacja zwi�zana z przemianami ustrojowymi i reforma szkolnictwa wymaga podniesienia problem�w szkolnego internatu. Zw�aszcza, �e reforma nie tylko wywo�uje zagro�enia istnienia internat�w, ale r�wnie� stawia nowe wyzwania doskonalenia ich funkcjonowania. Wyja�nienia wymaga temat pracy. Terminu-"forma" u�yto z inspiracji Z. D�browskiego w znaczeniu kszta�t, struktura, spos�b post�powania, kt�re u�ywane s� do opisywania dzia�alno�ci ludzkiej, w tym uk�ad�w opieku�czo-wychowawczych. Wed�ug Z. D�browskiego "forma opieki jest ca�o�ciowym uk�adem opieki, zawieraj�cym tre�ci i funkcje podstawowe, niezmienne oraz funkcje materialno-or-ganizacyjno-prawne, podstawy i kszta�ty zewn�trzne, specyficzne"1. Tym wymogom odpowiada internat jako forma opieki wychowawczej. W pracy podj�to pr�b� przegl�du funkcji i dysfunkcji internatu, metod i zasad oddzia�ywa� opieku�czo-wychowawczych, kt�re po��czono z propozycjami realizacji wybranych problem�w i ich rozwi�za� metodycznych. Ze wzgl�du na wyst�powanie niepor�wnywalnych warunk�w i kontekst�w oraz specyfiki funkcjonowania internat�w, 1 Z D�browski, Pedagogika opieku�cza w zarysie, T 2 WSP, Olsztyn 1995, s 10 uk�ad tekstu ma charakter wybi�rczo-problemowy, co mo�e by� pomocne wychowawcom w inspirowaniu ich do poszukiwania nowych rozwi�za� doskonalenia funkcjonowania internatu i w�asnego warsztatu pracy w plac�wce. Tre�� publikacji zawarta zosta�a w dw�ch cz�ciach. Pierwsza cz�� zawiera refleksje sygnalizuj�ce wybrane problemy internatu z literatury przedmiotu. Zawiera ona rys historyczny internat�w, funkcje i dysfunkcje oraz wyartyku�owano znaczenie internatu w systemie szkolnym. Podj�to tak�e pr�b� okre�lenia modelu internatu i znaczenie tej formy opieki wychowawczej jako samodzielnej instytucji. W tej cz�ci zasygnalizowano metody i formy oddzia�ywa� opieku�czo-wy-chowawczych mo�liwych do stosowania w plac�wce. Cz�� druga zawiera koncepcje i projekty metodyczne wyprowadzone z literatury metodycznej i w�asnych wieloletnich do�wiadcze�. Wyartyku�owano problemy komunikowania si� w spo�eczno�ci internatowej i techniki poznawania wychowank�w. Podj�to problematyk� samorz�dno�ci wychowank�w, zasygnalizowano jej funkcje i dysfunkcje wyst�puj�ce w praktyce oraz propozycje rozwi�za� problem�w po��czonych z projektami ich urzeczywistniania przez wychowawc�w. Zwr�cono tak�e uwag� na uzasadnienie traktowania m�odzie�owych samorz�d�w jako jednej z form wyra�ania podmiotowo�ci. W pracy znalaz�y si� wybrane problemy zwi�zane z funkcjonowaniem wychowank�w w spo�eczno�ciach internatowych. Przedstawiono w nim pr�by doskonalenia form pracy, a tak�e zagadnienia wsp�pracy internatu z rodzinami wychowank�w i ze szko��. Na zako�czenie ukazano perspektywy funkcjonowania internatu, a zw�aszcza jego roli w stwarzaniu mo�liwo�ci zdobywania wykszta�cenia oraz rozwoju kulturowego i spo�ecznego dla m�odzie�y zamieszka�ej poza siedzib� szko�y. Cz�� pierwsza TEORETYCZNE REFLEKSJE, 1. Internat - instytucjonalna forma opieki wychowawczej 1.1. Powstanie i rozw�j internat�w Idee opieki si�gaj� zarania dziej�w ludzko�ci. Pocz�tkowo pomoc i opieka wyrasta�a z ludzkiej wra�liwo�ci na krzywd�, z altruizmu, p�niej by�y wyrazem chrze�cija�skiego mi�osierdzia, jako naturalnej refleksji na zagro�enia �ycia i zdrowia innych ludzi Przywo�uj�c histori� rozwoju internat�w w spos�b sygnalny traktuje si� wybrane do�wiadczenia i poszukiwania adekwatnego wzoru internatu (bursy), jako instytucji opieki i wychowania m�odzie�y szkolnej. By� to d�ugotrwa�y proces uwarunkowany rozwojem spo�ecz-no-gospodarczym, kt�ry spowodowa� konieczno�� o'bj�cia pomoc� i opiek� dzieci i m�odzie� pozbawione rodzin, doznaj�cych krzywdy, z�a, cierpienia i n�dzy. Ten rodzaj opieki mia� charakter interwencyjno--kompensacyjny, gdy� "... by�a dziedzin� ofiarno�ci spo�ecznej, w tych zakresach, kt�re wymaga�y interwencji, wspierania, materialnej pomocy"2. Rozw�j szkolnictwa rozszerzy� zakres opieki o m�odzie� pozamiej-scow� ucz�c� si� w uniwersytetach i p�niej w szko�ach �rednich. Dla tej m�odzie�y tworzono r�nego rodzaju zak�ady wychowawcze zwane alumnatem, konwiktem, pensj�, burs� i internatem. Wsp�cze�nie 1 H Fierek, M Fierek-Kazmierowska, Dzieje opieki nad dzieckiem, WSP, S�upsk 1991, s 6 i nast pozosta�y tylko dwa ostatnie okre�lenia u�ywane zamiennie. W obu przypadkach jest to internat, przy czym bursa jest internatem mi�dzyszkolnym. Powstanie internat�w jako zak�ad�w opieku�czych spowodowa�o powo�anie opiekun�w m�odzie�y, kt�rzy w naturalny spos�b po��czyli opiek� z wychowaniem. Pierwsze zak�ady opieku�cze powsta�y wraz z akademiami w Sparcie i na Krecie. Funkcjonowa�y tak�e internaty w olbrzymim pa�stwie rzymskim. Spe�nia�y one wa�n� rol�, u�atwiaj�c dost�p do szk� w ca�ym imperium3. W �redniowieczu rozwin�y si� internaty przy szko�ach klasztornych. Dominowa�a w nich surowa dyscyplina i asceza. Znajdowa�o to praktyczny wyraz w bezwzgl�dnym pos�usze�stwie, nieustaj�cej kontroli zachowa�, pracach porz�dkowych i praktykach religijnych4. W p�niejszych wiekach rozpocz�� si� rozw�j �wieckiego szkolnictwa. Jednym z pierwszych przyk�ad�w by�a szko�a z internatem Yittorino da Feltre z Mantui. Sama nazw...
GAMER-X-2015