1603.txt

AKTUALNE PROBLEMY PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ I PATOLOGII SPO�ECZNEJ
pod redakcj�
FRANCISZKA KOZACZUKA MIECZYS�AWA RADOCHO�SKIEGO
WYDAWNICTWO WY�SZEJ SZKO�Y PEDAGOGICZNEJ RZESZ�W 2000

Opiniowa� prof. dr hab. BRONIS�AW URBAN
Opracowanie redakcyjne i korekta STANIS�AWA OSETEK
Opracowanie techniczne KRYSTYNA BARAN
(c) Copyright by
Wydawnictwo Wy�szej Szko�y Pedagogicznej Rzesz�w 2000
WYDAWNICTWO WY�SZEJ SZKO�Y PEDAGOGICZNEJ W RZESZOWIE 35-310 Rzesz�w, ul. Rejtana 16B, skr. poczt. 155, tel. 625-628, w. 1087
Wydanie I. 
SPIS TRE�CI
Franciszek Kozaczuk, Mieczys�aw Radocho�ski: Wprowadzenie  7
J�zef Sowa: Wsp�czesna koncepcja kszta�cenia og�lnego i specjalistycznego w uczelni pedagogicznej. 9
Kazimierz Szmyd: W kierunku okre�lenia uniwersalnych, historycznych i wsp�czesnych znacze� wychowania moralno-religijnego i socjalizacji . 25
Mieczys�aw Radocho�ski, Lidia Perenc: Rozw�j osobowo�ci antyspo�ecznej w ontogenezie  45
Tadeusz Rymarz: Psychoanalityczna koncepcja genezy i rozwoju zachowa�
antyspo�ecznych dzieci i m�odzie�y  71
Joanna Barbara Ha�aj: Przest�pczo�� nieletnich w okresie transformacji. 81
J�zef Rejman: Indywidualizacja w resocjalizacji nieletnich, m�odocianych
i doros�ych. Zarys problematyki 97
Henryk Pietrzak: Socjalizacyjne �r�d�a agresji interpersonalnej  125
Andrzej �ukasik, Anna Steliga: Agresja i l�k u m�odzie�y przebywaj�cej
w Pa�stwowych Domach Dziecka. 137
Dorota Pstr�g: Postawy m�odzie�y wobec zjawisk patologii spo�ecznej  149
Barbara Ni�ankowska-P�torak: Poczucie sensu �ycia u m�odzie�y studenckiej nadu�ywaj�cej alkoholu 171
Ma�gorzata Pelc: Czynniki warunkuj�ce podj�cie decyzji o abstynencji
alkoholowej 187
Eugeniusz Moczuk: Zadania samorz�d�w lokalnych w rozwi�zywaniu problem�w alkoholowych. 197
Eugeniusz Moczuk: Zachowania seksualne m�odzie�y szkolnej miasta Rzeszowa. Badania por�wnawcze. 209
Franciszek Kozaczuk: Stan wiedzy wsp�czesnej m�odzie�y szkolnej o �yciu
seksualnym cz�owieka. 229

WPROWADZENIE
Ostatnie 10 lat XX wieku jest dla Polski okresem g��bokich reform spo�eczno-gospodarczych, kt�rych przeprowadzenie wydaje si� niezb�dne dla osi�gni�cia poziomu rozwoju charakteryzuj�cego kraje bardziej zaawansowane cywilizacyjnie. Ich realizacji towarzyszy jednak szereg negatywnych zjawisk, kt�rych skala spo�eczna mo�e wywo�a� uzasadniony niepok�j (np.: wzrost bezrobocia, zubo�enie znacznej cz�ci spo�ecze�stwa i innych zachowa� dewiacyjnych). R�norodne zachowania dewiacyjne obejmuj� coraz to m�odsze grupy wiekowe, w tym dzieci. W stosunkach mi�dzy dzie�mi pojawiaj� si� nowe postacie zachowa� z kr�gu patologii spo�ecznej (np.: wymuszanie pieni�dzy, formy agresji zaobserwowane w TV). �rodki masowego przekazu codziennie pokazuj� przyk�ady okrucie�stwa , sadyzmu i brutalno�ci wykazywanej przez dzieci i m�odzie�. Wzrostowi zachowa� dewiacyjnych i czyn�w karalnych towarzyszy wzrost liczby orzecze� s�dowych, w wyniku kt�rych nieletni umieszczani s� w zak�adach poprawczych oraz stosowane s� wobec nich inne �rodki opieku�cze i wychowawcze.
W obliczu tych niepokoj�cych zjawisk pedagogika resocjalizacyjna stoi przed nowymi problemami i wyzwaniami. Specjali�ci reprezentuj�cy t� dyscyplin� s� szczeg�lnie �wiadomi wp�ywu , jaki te zjawiska wywieraj� na rozw�j spo�eczno-moralny i emocjonalny m�odego pokolenia w d�u�szej perspektywie czasowej. Z kr�gu tych os�b zatrudnionych w Instytucie Pedagogiki WSP w Rzeszowie wysz�a inicjatywa przygotowania publikacji po�wi�conej aktualnym zagadnieniom pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii spo�ecznej w aspekcie podniesionych tu problem�w. U jej podstaw leg�o przekonanie, �e obowi�zkiem pedagog�w jest nie tylko rejestrowanie i interpretacja r�norodnych zjawisk z kr�gu patologii spo�ecznej, ale tak�e wyznaczanie odpowiednich zada� o charakterze wychowawczym i profilaktycznym.

8 FRANCISZEK KOZACZUK, MIECZYS�AW RADOCHO�SKI
Niniejsza publikacja zawiera zagadnienia z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii spo�ecznej . Rozpoczyna j � artyku� J. Sowy, maj�cy charakter og�lnoteoretyczny i po�wi�cony aktualnym problemom kszta�cenia og�lnego i specjalistycznego wyst�puj�cym w uczelniach pedagogicznych. Jego uzupe�nieniem jest opracowanie K.Szmyda, w kt�rym autor dokonuje por�wnania historycznych i wsp�czesnych znacze� wychowania moralno-religijnego i resocjalizacji.
W pozosta�ej cz�ci zgromadzone zosta�y prace po�wi�cone szczeg�owym zagadnieniom pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii spo�ecznej. M. Radocho�ski i L. Perenc dokonuj� analizy procesu rozwoju osobowo�ci antyspo�ecznej w cyklu �yciowym jednostki. Natomiast T. Rymarz prezentuje psychoanalityczn� interpretacj� genezy i rozwoju zachowania antyspo�ecznego u dzieci i m�odzie�y. W kilku kolejnych artyku�ach omawiane s� bli�ej wybrane postacie zaburze� zachowania, wyst�puj�ce u dzieci i m�odzie�y, jak np. przest�pczo�� (J. Ha�aj, J. Rejman) czy akty agresji (H. Pietrzak, A. �ukasik i A. Ste-liga). Pozosta�e artyku�y po�wi�cone s� takiej problematyce jak: postawy m�odzie�y wobec r�nych zjawisk patologii spo�ecznej (D. Pstr�g), poczucie sensu �ycia u m�odzie�y nadu�ywaj�cej alkoholu (B. Ni�ankowska-P�torak) oraz czynniki warunkuj�ce podj�cie decyzji o abstynencji alkoholowej (M. Pelc). Niniejsze opracowanie ko�cz� dwa artyku�y, kt�rych tematyka odnosi si� do zachowa� seksualnych wyst�puj�cych u m�odzie�y szkolnej (E. Moczuk, F. Kozaczuk).
Autorzy wyra�aj� przekonanie, �e zaprezentowany materia� spotka si� z zainteresowaniem nie tylko specjalist�w zajmuj�cych si� zawodowo nauczaniem i wychowaniem dzieci i m�odzie�y, ale znacznie szerszego grona czytelnik�w.
Franciszek Kozaczuk Mieczys�aw Radocho�ski
J�zef Sowa
WSPӣCZESNA KONCEPCJA KSZTA�CENIA OG�LNEGO I SPECJALISTYCZNEGO W UCZELNI PEDAGOGICZNEJ
WSt�P
Dzisiaj proces kszta�cenia bardziej winien polega� na rozumieniu ni� na pami�ciowym przyswajaniu - zdobywaniu wiedzy przez student�w. R�wnie� gromadzenie wiadomo�ci do niczego pozytywnego nie prowadzi. Jest to zreszt� nierealne w naukach �cis�ych czy nowoczesnych technologiach, gdy� wiedza w tym zakresie podwaja si� co osiem lub dziesi�� lat. W niekt�rych dziedzinach wzrost ten jest jeszcze szybszy, na przyk�ad: biologii, medycynie czy informatyce. Okazuje si�, �e najwa�niejsza jest umiej�tno�� odnajdywania informacji, ich selekcja, dob�r i kojarzenie.
Na pocz�tek postawmy dwa pytania:
- czy trzeba bezwzgl�dnie wymaga� od student�w, by zapami�tali informacje, kt�re szybko ulegn� dezaktualizacji?
- czy nie lepiej nauczy� ich badania, oceniania i warto�ciowania informacji, zjawisk oraz sytuacji?
W Polsce prze�ywamy wsp�cze�nie okres bardzo dynamicznych zmian obejmuj�cych prawie wszystkie dziedziny �ycia spo�eczno -gospodarczego, w tym zmiany w dziedzinie edukacji. W sferze o�wiatowej wyst�puj� dwa zasadnicze nurty przemian, kt�re warto sobie u�wiadomi�.
Pierwszy nurt tych zmian koncentruje si� na dzia�aniach dostosowawczych, zachodz�cych w pracy naszych szk� podstawowych, �rednich i wy�szych.
Drugi nurt zmian to reformy na r�nych poziomach, kt�re zgodnie z przyj�tymi ustawami ju� si� dokona�y b�d� s� w realizacji.

10 J�ZEF SOWA
l. Podstawowe za�o�enia reformy o�wiatowej
Aktualnie i perspektywicznie najwa�niejsz� reform� w polskiej edukacji jest reforma kszta�cenia og�lnego, zwana umownie szkoln� reform� programow�.
Od wrze�nia bie��cego roku stworzono szans� najaktywniejszym szko�om na zmian� program�w nauczania, w kt�rych wi�kszy akcent k�adzie si� na umiej�tno�ci, a nie na encyklopedyczn� wiedz�.
Cele edukacji na szczeblu podstawowym d�ugo pozostawa�y niezbyt skomplikowane: nauczy� czyta�, pisa�, liczy� oraz wpoi� podstawowe kanony wiedzy humanistycznej, przyrodniczej i obywatelskiej. Od pocz�tku XX wieku �wiat znacznie si� zmieni�, a szko�a nie zawsze umia�a przystosowa� si� do tych zmian. Wobec zalewu tych wiadomo�ci programy wszystkich przedmiot�w by�y prze�adowane, a uczniowie przeci��eni. W rezultacie uczniowie niepotrzebnie gromadzili wiadomo�ci, zamiast nauczy� si� my�le�.
Aktualnie wdra�ana reforma edukacji zmierza do zmiany kszta�cenia og�lnego na r�nych etapach i w r�nych jej formach. Skuteczne reformowanie szko�y nie jest mo�liwe poprzez odg�rne dyrektywy, a o tym czy nast�pi� rzeczywiste zmiany, ostatecznie rozstrzygaj� nauczyciele.
Obecnie polskie programy wielu przedmiot�w s� wed�ug oceny dydaktyk�w znacznym osi�gni�ciem, nawet na skal� europejsk�. Natomiast po��czone w jeden program kszta�cenia og�lnego - przygniataj� uczni�w. Obecne rozwi�zania w systemie edukacyjnym maj� mie� charakter bardziej "prorozwojowy". St�d przebudowa systemu regulacyjnego w tej sferze musi zmierza� w kierunku wyra�nej decentralizacji decyzji, kt�ra pozwoli funkcjonowa� wszystkim uczestnikom systemu szkolnego w spos�b znacznie bardziej podmiotowy ni� obecnie. Oznacza to mi�dzy innymi rezygnacj� z arbitralnego wyznaczania zmian program�w nauczania przez Ministerstwo Edukacji Narodowej na rzecz decydowania o tym przez samych nauczycieli. W toku realizacji takiej strategii psychologiczna bariera przeszkadzaj�ca reformie winna by� ograniczana. Poprzez fakt samodzielnego projektowania, planowania, pomiaru i oceny efekt�w pracy pedagogicznej - nauczyciele, uczniowie i rodzice staj� si� podmiotem ca�ego procesu dydaktyczno - wychowawczego.
Wsp�czesna koncepcja kszta�cenia og�lnego... 11
T
i Sytuacja wyboru nie by�a eksponowana w pedagogice XIX wieku, bowiem obowi�zywa� w�wczas schemat, w kt�rym wychowuj�cy by� podmiotem, a ucze� przedmiotem decyzji. Natomiast antropologia wsp�czesna akcentuje fakt, �e jednym z istotnych atrybut�w doj-
, rza�o�ci cz�owieka jest zdolno�� do odpowiedzialnego podejmowania decyzji, czyli dokonywania okre�lonych wybor�w i �e w umiej�tno�� t� trzeba ucznia wprowadza� stopniowo, ju� od bardzo wczesnego wieku. Pora wi�c, �eby nasze szko�y zacz�y naprawd�, a nie tylko deklaratywnie, uwzgl�dnia� w swej pracy to zagadnienie.
W realizowanej reformie przewarto�ciowania wymaga tak�e stosunek szko�y r�nych szczebli do wiedzy. Problem...