Trzeba zacząć od samego nagłówka - psychologia nieświadomości. Mimo, że jest to rzadko spotykany nagłówek, to oczywiście został on wybrany nieprzypadkowo. To, co częściej się tutaj pojawia to jest zwrot psychologia głębi. Postawimy zatem znak równości między psychologią nieświadomości a psychologią głębi, ale stawiając ten znak dajemy od razu wyraz dla początku roli tej metafory głębi. Czy jest to tylko metafora czy też ten termin głębia nie zyskuje charakteru terminu technicznego? Wtedy jak mówię psychologia głębi, to rozumiem ten termin nie w metaforycznym tylko w ściśle określonym technicznym znaczeniu. Ale to nie jest sprawa tylko i wyłącznie językowa. Ten możliwy techniczny charakter terminu psychologia głębi - z akcentem na ten ostatni człon - sygnalizuje sprawę statusu, charakteru całej tej psychologii. I to nie chodzi tylko o to, że ona jest tak nieokreślona, że musi posługiwać się metaforyką, to właściwie nie o to chodzi. Kiedy termin głębia przestaje mieć charakter metaforyczny, zaczyna mieć charakter terminu technicznego, to określa niesłychanie precyzyjnie status, charakter całej psychologii, tym epitetem opatrzonej, mianowicie jej charakter, status modelowy. Ten termin sugeruje budowanie modelu tego, czym się ta psychologia zajmuje, a zajmuje się nieświadomością. Tu jeszcze raz wrócę do metaforyki przestrzennej w tej modelowości wykorzystanej. Jak używam terminu głębia to odwołuję się do jakichś przestrzennych rozumień, przestrzennych ujęć. Pytanie co ta przestrzenność ma nam w tym modelu przedstawić? A dokładnie chodzi o to, co relacje przestrzenne w modelu mają w nieświadomości ukazać - to jest sedno sprawy. Czy muszę budować model czy też mogę dojść do świadomości w sposób niemodelowy? A jeśli nie budując modelu to co robiąc? Widzą Państwo, taki niewinny zwrot jak psychologia głębi, a ile jest tutaj spraw zupełnie podstawowych.
Zostawiam na razie ten zwrot i przechodzę do psychologii nieświadomości. Oczywiście jest jasne, że gdy mowa o psychologii nieświadomości, gdy rozwijamy ten człon psychologia, to nas będą interesowały sprawy metateoretyczne, metodologiczne i wreszcie teoria nieświadomości.
Nieświadomość jest przedmiotem tej psychologii, ale czy jedynym, szczególnym? Oczywiście nie jedynym tyle, że szczególnym.
Przedmiot ten jest nazwany w sposób bardzo szczególny, mianowicie terminem nieświadomość. Oczywiście gdybyśmy pominęli ten przeczący przedrostek, a zajęli się tylko tym, co po tym przedrostku to wiemy, co mamy rozumieć przez termin świadomość. Ale istotne jest teraz to, że my tutaj świadomości przeczymy, to znaczy, że ujmujemy przedmiot tej psychologii, od razu relacyjnie czy relatywnie, w relacji do świadomości i od razu negatywnie. I gdy teraz przechodzimy do tego określenia przedmiotu naszych analiz, to są dwie najciekawsze sprawy - relatywność, a dokładnie negatywność określenia przedmiotu tej psychologii, czyli nieświadomości. Trzeba to widzieć tak: nie-świadomość - to jest oczywiście przedmiot psychologii nieświadomości, ale on jest bardzo szczególnie określony - przez negację świadomości, to znaczy przez szczególny typ relacji. Nasuwa się pytanie czy ja coś o tym przedmiocie będę w stanie powiedzieć nie-relatywnie, nie-negatywnie tylko pozytywnie i absolutnie? Czy będę mógł ten przedmiot określić inaczej? Jeśli badacz zajmuje się nie-świadomością to co to oznacza? Czym ten badacz właściwie się zajmuje? To nie jest zabawa słowna, to jest zupełnie podstawowa sprawa. Jeśli się wprost tym nie zajmiemy to ta negatywność nieświadomości mogłaby pozostać nieczytelna. Pokażę dlaczego to jest tak ważne, czy ja powiem nieświadomość czy nie-świadomość.
Spróbujmy sobie odpowiedzieć na pytanie czy behawioryzm jest psychologią nie-świadomości? Oczywiście, że tak - behawioryzm jest psychologią nie-świadomości, bo nie jest psychologią świadomości. A więc psychologia nieświadomości jest tutaj czymś co przeprowadza nas od psychologii świadomości do behawioryzmu. Ta lokalizacja tej problematyki jest tu zupełnie nieprzypadkowa: bowiem nie tylko jest tak, że na początku wieku XX-tego w psychologii pojawiły się liczne koncepcje nieświadomości, i dlatego po analizie nieklasycznych koncepcji świadomości, niejako w naturalny sposób, chronologicznie przyszedł czas na psychologię głębi. Także w ujęciu systematycznym, z perspektywy sensów i znaczeń, psychologia nieświadomości przeprowadza nas od ujęć zajmujących się świadomością do ujęć behawiorystycznych. W porządku systematycznym, nie tylko historycznym.
Nie będę rozwijał mnóstwa szczegółowych spraw związanych z psychologią nieświadomości, osobno z rozmaitymi koncepcjami. Zanim się bowiem wejdzie w szczegóły Freuda, Adlera, Junga czy jakiegokolwiek innego psychologa głębi, to najpierw trzeba zająć się sprawami podstawowymi. I tak się nimi zajmiemy, że to usprawiedliwi dalsze niezajmowanie się psychologią nieświadomości.
Gdy chodzi o ujęcie nie historyczne lecz systematyczne to nie ma ważniejszej sprawy jak sposoby dotarcia do nieświadomości czyli kwestie metateoretyczne, metodologiczne. W rezultacie obraz nieświadomości, który jest nieprzypadkowo określony przez sposoby dotarcia do nieświadomości.
Wyprzedzając to, co się później pojawi, a ponieważ ma charakter twierdzeń językowych to się musi pojawić także teraz, podniosę sprawę nie-świadomości. Akcent będzie tu spoczywał na czym innym. Jak mówię: nie-świadmości to jest jasne, że ja przeczę czemuś. To "nie" nie ma innego, jak tylko przeczące znaczenie. Ale nawet w języku polskim, który nie rozporządza innymi przeczeniami o tej nieświadomości mówiono przy pomocy innych przedrostków np. mówiono o podświadomości, przedświadomości. A w języku niemieckim, gdzie istnieją rozmaite możliwości, to mówiono o tym zupełnie wyraźnie. Używano bardzo różnych przedrostków by zdać sprawę z rozmaitych postaci nieświadomości. I okazuje się, że nieświadomość to nie jest jeden przedmiot, ten termin nazywa liczne i różnorakie przedmioty. Czasami język sygnalizuje o jaką to nieświadomość chodzi, o jaką jej postać. Teraz dokonamy zestawienia terminów, przy pomocy których te rozmaite postaci świadomości nazwano.
Świadomy znaczy po niemiecku bewusst. W języku polskim czasami używamy terminu bezwiedny, nie nieświadomy tylko bezwiedny. To też jest bardzo ładny termin i ma on związek z tym, że wissen to po niemiecku wiedzieć. Postawimy, trochę na wyrost, nie całkiem usprawiedliwiony znak równości między bewusst a klarbewusst, czyli świadomy znaczy jasno i wyraźnie dany w świadomości. Tu przypominają się sprawy związane z ciągłością świadomości, tą polową teorią świadomości, w której, jak mówiono, rozmaite rzeczy są różnie dane. Jasno i wyraźnie dane jest to, co jest w centrum pola świadomości, natomiast to, co jest na obrzeżach jest zaledwie współdane - mitbewusst. Im bardziej na peryferiach tym coraz mniej wyraźne, aż w pewnym momencie przestaje być świadome, czyli jest mitbewusst. To mit znaczy współdanie i sygnalizuje także relacje czasowe. Jest dane współ z czym innym, czyli także wtedy, gdy co innego jest dane jasno i wyraźnie, bo jest w centrum. Te wspomniane relacje czasowe są potrzebne do tego żeby wyróżnić inne postacie nieświadomości, są takie postacie świadomości, dla których Niemcy ukuli termin vorbewusst - przedświadome w sensie czasowym. To, co kiedyś było świadomością, ale już nie jest nazywamy nachbewusst - poświadome. Przywołany przed chwilą przestrzenny model świadomości był mi dlatego potrzebny żeby wyróżnić te rozmaite postacie teraz nie do czasowości się odwołujące, tylko do tej metaforyki przestrzennej - mianowicie jeżeli coś jest świadome, to coś jest podświadome (w sensie przestrzennym). Pod progiem świadomości zlokalizowane i w tym sensie nieświadome, czyli jest unterbewusst ("unter" znaczy po niemiecku "pod"). Jeżeli coś jest unter to należy oczekiwać, że jest nadświadome i w tym zupełnie szczególnym sensie jest nieświadome. Niemcy mieli tutaj ueberbewusst jak i oberbewusst - to ober może sugerować jeszcze jakieś relacje ważności. W tym ober i ueber ten moment ważności jest sygnalizowany. Ale coś więcej jeszcze, to, co w oberbewusst i ueberbewusst to jest nieświadome w tym zwykłym sensie, bo jest szczególną postacią świadomości, taką zupełnie wyjątkową. Jest to coś jeszcze lepszego niż klarbewusst. Widzą Państwo jakie tutaj są te powikłania - jest nieświadome w tym zwykłym sensie, ale jest świadome jeszcze bardziej niż klarbewusst. Ale Niemcy mieli jeszcze co najmniej dwa określenia. Mówili po prostu, że to jest unbewusst - un to jest przeczenie (takie jak angielskie un-). Także nichtbewusst. I to i un- i nicht- czasami jest rozumiane jako nadrzędne w stosunku do wszystkiego, mówimy unbewusst, co znaczy nieświadomy i przymykamy na chwilę oczy na postać tej nieświadomości. Ale forma przeczenia nicht jest szczególnie mocna - tak, że nichtbewusst znaczy czasami auserbewusst, czyli poza świadomością - coś takiego, co nigdy nie będzie świadomością, nigdy się do świadomości nie dostanie (jest poza także w sensie przestrzennym). Niemcy mieli jeszcze entbewusst - jeszcze inna forma przeczenia, ta inność polega na takiej definitywności, bo przedrostek ent- podkreśla definitywność. Mnogość tych terminów jest nieprzypadkowa, ona nam pokazuje mnogość postaci nieświadomości.
Przewijają się przez sprawy tych terminów także kwestie metodologiczne. Dotknęliśmy sprawy polowych teorii świadomości, jako czegoś, na gruncie czego może pojawić się problematyka nieświadomości. Nas interesują sposoby dojścia do nieświadomości. I okazuje się, że takim kontekstem, w obrębie którego, można było się na nieświadomość natknąć, był kontekst polowych teorii świadomości. A jak się na tą nieświadomość natykano? Otóż jeśli coś jest w centrum pola świadomości, to jest wtedy jasno i wyraźnie dane, zaś coś co znajduje się na peryferiach jest tylko współdane, a więc dane mniej jasno i mniej wyraźnie. I jeśli to współdanie będziemy osłabiać, a więc do chodzić do coraz mniej jasnych i wyraźnych postaci czy też stopni współ-dania, to w końcu dotrzemy do czegoś, co jest już tak mało jasno i tak mało wyraźnie dane, że w ogóle nie dane, a więc - nieświadome. Jak zrozumieć tą graniczność nieświadomości? Bo to jest pewna graniczna postać tego osłabiania jasności i wyraźności dania. Dlatego jest to tak ważna sprawa, bo mówiłem, prezentując polowe teorie świadomości, że między klarbewusst a mitbewusst są płynne przejścia, tam nie ma żadnej ostrej granicy, żadnej wyraźnej cezury, która by te stopnie jakoś dostrzegalnie od siebie oddzielała. W związku z tym jeżeli tu są płynne przejścia to i płynne przejście jest do tego, co tak niejasno i niewyraźnie dane, że w ogóle nie dane.
Pojawia się pytanie o metodologiczny status rozumowania odpowiedzialnego za dotarcie do tak rozumianej nieświadomości, i to zarówno jako przedmiotu jak i pewnej kategorii? Dotarcie tutaj do nieświadomości jest ekstrapolacją. Mamy nazwany do końca i po imieniu jeden ze sposobów dotarcia do nieświadomości. To ten sposób, który należy wiązać z polowymi teoriami świadomości. Tam ekstrapolując to, czego doświadczam, tych stopni między klarbewusst a mitbewusst, docieram do nieświadomości. Co oczywiście z całą ostrością każe postawić teraz problem - cóż to jest ta ekstrapolacja. Czy to jest jeszcze doświadczanie nieświadomości czy tylko wnioskowanie o niej? Od tej strony patrząc ekstrapolacja jest takim nieokreślonym zabiegiem. Czy my właściwie niemal doświadczamy nieświadomości czy tylko wnioskujemy o niej ekstrapolując te stopnie - to nie jest jasna sprawa. Ale to nas doprowadza do sprawy tego, jakie są te sposoby dotarcia do nieświadomości - doświadczalne czy doświadczeniowe czy też w jakiejś postaci wnioskowania, inferencyjnie. To, co przed chwilą było powiedziane o modelu nieświadomości jest sygnałem, że raczej inferencyjnie, ale polowe teorie świadomości każą nam jeszcze raz postawić pytanie czy można do nieświadomości dotrzeć doświadczalnie. Czy można doświadczyć świadomości czy też tylko na zasadzie wnioskowania ją jakoś uchwycić. A skąd się mogą wziąć takie podejrzenia, że nieświadomości można doświadczyć? Wiążą się one z tym vor- i nach-. Z analizą strumienia świadomości. Obecność przedrostków vor- i nach- sugeruje takie ujęcie świadomości, które uwzględnia to jak ona dzieje się w czasie czy też jak ona w czasie się staje i kształtuje. Ponieważ ja tą nieświadomość w rozmaitej postaci wiążę z tym czasowym dzianiem się to jest pytanie czy ja analizując strumień świadomości tak jak on się staje czy dzieje, czy ja się może gdzieś na nieświadomość natknę. Fenomenologowie byli takiego zdania, że się na tę nieświadomość można natknąć, można jej doświadczyć. Ale doświadczam nieświadomości bardzo specjalnie rozumianej. Nie można bowiem dotrzeć do nieświadomości rozumianej na każdy z wyżej wymienionych sposobów. Według fenomenologów można nieświadomości doświadczyć w retencji, w bardzo szczególnym przypadku retencji. Otóż istnieje taka specyficzna postać retencji, która jest właściwie doświadczeniem nieświadomości. Ingarden mówi, że normalnie dana nam jest przeszłość, to jest ta retencja, doświadczamy tego, co jest teraz, ale współdana nam jest przeszłość, czyli to, co przed momentem się działo w świadomości. Ale jeżeli to, co przed chwilą było, było luką w postaci świadomości np. omdleniem, snem, utratą przytomności, to ta retencja, w przypadku tej luki, ma szczególną postać. Dane nam jest coś, co było puste - ta pustka jest nam dana. Normalnie dane nam jest to, co było przed chwilą w świadomości, dana nam jest przeszłość. Jeżeli ta przeszłość jest pusta, to i retencja ma tutaj szczególną postać, zatem my doświadczamy luki, przerwy w strumieniu świadomości. To jest postać doświadczenia nieświadomości. Doświadczanie nieświadomości pojęte jako luka, przerwa w strumieniu świadomości. I tylko tak rozumianej nieświadomości można doświadczyć.
Teraz (w naszym schemacie) jesteśmy na poziomie opisu. Jest pytanie, co my opisujemy i jak opisujemy? Opisujemy dzianie się strumienia świadomości i tego, jak doświadczamy przerwy czy luki i jak doświadczamy tak rozumianej jako przerwa czy luka nieświadomości. To rozumienie nieświadomości jest czysto negatywnym rozumieniem nieświadomości. Ja doświadczam nie-świadomości, czyli braku świadomości, tego, że tam nic nie ma. Gdyby nie kategoria retencji i protencji, jak mówił Ingarden "żywej pamięci" to byśmy tego nie zanotowali. Ci, którzy tego nie chwycili mówili wyraźnie, tak jak Dryjski, że nie ma żadnego sposobu prostego dotarcia do nieświadomości. Można do niej dotrzeć tylko w sposób pośredni poprzez wnioskowanie. Stąd na tym poziomie pierwszym jest pytanie -a z czego wnioskując można dojść do nieświadomości, co jest w punkcie wyjścia tego wnioskowania? Punktem wyjścia (patrz schemat) bardzo różne dane mogą być punktem wyjścia. Dane dotyczące patologii funkcjonowania jednostki. Patologiczność jest tutaj ważna, bo można by było powątpiewać w poprawność tej czy ten rodowód kategorii nieświadomości czy ten sposób dotarcia nie rzutuje na punkt dojścia - to, że wychodzimy od patologii. Drugi obszar zjawisk to takie dziwne zjawiska jak hipnoza, telepatia, pismo automatyczne. Jak mając tego typu dane dochodzi się do nieświadomości? Dochodzi się na zasadzie wyjaśniania tego, co dane, ostatecznie formułując hipotezę nieświadomości. To jest dla sposobu dotarcie i statusu tego, co się mówi i jak się mówi rzecz niesłychanie ważna. Cała psychologia nieświadomości jest rozwinięciem hipotezy nieświadomości. Hipotezy, którą trzeba było sformułować żeby wyjaśnić coś z czym się spotkaliśmy. Jest tylko pytanie czy jest to najlepsza możliwa hipoteza? Czy te dane nie dadzą się wyjaśnić w kategoriach innych niż kategorie nieświadomości? Jeśli, teoretycznie rzecz biorąc, ten sam zestaw danych może być wyjaśniany w inny sposób niż przez odwołanie się do nieświadomości, to nasuwa się podejrzenie, że coś tu, po drodze, trzeba jeszcze przyjąć, żeby wyjaśniając iść w kierunku nieświadomości, a nie w innych, teoretycznie możliwych kierunkach. Trzeba przyjąć, jak tutaj widać wyraźnie w punkcie drugim, dwie rzeczy. One rzadko są expresis verbis ujmowane, najczęściej są założone między wierszami do odczytania czy do wydobycia przy rekonstrukcji, tak jak nam się udało to zrobić. Jedno to założenie o tym, że jednostka nie obejmuje swoją samowiedzą tego, co za tym, co wyjaśniamy, stoi, czyli mechanizmu tych czy to patologii, czy takich dziwnych zjawisk jak hipnoza i telepatia jednostka nie jest świadoma. Co więcej od razu się zakłada i to jest bardzo drażliwy punkt, że ta samowiedza, o którą tutaj chodzi ma postać świadomości. A drugie założenie, to założenie, że to zachowanie w swojej dziwności i patologiczności jest zachowaniem, którego nie da się wyjaśnić w sposób czysto fizjologiczny. Bo jednym ze sposobów wyjaśniania tych danych jest czysta fizjologia. A co takiego jest w tym zachowaniu, co nas odwodzi od rozmaitych wyjaśnień fizjologicznych i kieruje naszą uwagę w stronę wyjaśnień niefizjologicznych? Jest to niemechaniczność tych zachowań. Mimo, że patologiczne, mimo, że "dziwne" to nie-mechaniczne. Rys mechaniczności właściwy innym zjawiskom, innym fenomenom z obszaru zachowania czy patologii, w innych przypadkach nas nie naprowadza na kategorię nieświadomości, a tu rys niemechaniczności nas odwodzi od ujęć fizjologicznych i każe nam kierować uwagę na sprawę tego, co nie da się w kategoriach fenomenologicznych opisać.
Jak wygląda dokładnie, w takim fenomenologicznym opisie owa niemechaniczność tych zachowań? Na czym ta niemechaniczność polega? Czy to, na przykład, jest to, o czym mówił Ingarden, że ja w czyimś zachowaniu chwytam to życie psychiczne, które przez to zachowanie przeziera? Mówiąc o Ingardena teorii o bezpośrednim poznawaniu cudzych stanów psychicznych wspominałem, że zachowanie, mimika, gesty są przezroczyste dla życia psychicznego, które przez nie przeziera. Ta przezroczystość nie zatrzymuje na sobie uwagi, tylko kieruje nas w stronę, tego, co w niej jest dane. Czy to tak ta niemechaniczność jest nam dana czy jakoś inaczej? Rzecz jest to zupełnie podstawowa. Gdyby się bowiem okazało, że tę mechaniczność, na przykład, tak można rozumieć, to byłoby to niesłychanie mocne potwierdzenie tego, jak to świadomość się obiektywizuje w zachowaniu. Jeszcze raz wrócę do tego, jak się świadomość obiektywizuje w zachowaniu, ewentualnie się obiektywizuje coś, co prawda, świadome nie jest, ale jest na tym samym poziomie czy ma ten sam status, ten sam charakter, tę samą naturę. W tym całym wywodzie, w tym całym posuwaniu się, najbardziej krytycznym punktem jest to założenie, że ta samowiedza, której tutaj brak, ma charakter świadomości. Można by powiedzieć, że jednostka obejmuje swoją samowiedzą różne rzeczy, ale ta samowiedza nie ma postaci tylko świadomości, ona może mieć i inne postacie. Nie używamy terminu nieświadomość dla powiedzenia, że ktoś nie obejmuje swoją samowiedzą czegoś, ale samowiedzą w innej postaci(?).
Powiedziałem, że cała psychologia głębi jest jednym wielkim rozwinięciem hipotezy nieświadomości. Do jakiej świadomości dochodzi się w ramach formułowania tej hipotezy? Tu jest wyraźnie powiedziane: do nieświadomości rozumianej wyłącznie negatywnie, to znaczy ja mówię do nie-świadomości i tylko przeczę. Wydobywam tutaj to, że to coś, co mnie interesuje, nie jest objęte samowiedzą i pozostaje na poziomie negatywnego rozumienia. Nieświadomość to jest nie-świadomość i ja poza to negatywne ujęcie w ogóle nie wychodzę. Ale może być też tak, jak tu jest zaznaczone, że ja próbuję poza to negatywne rozumienie wyjść - po to by stwierdzić, że w tych swoich próbach jestem skazany na niepowodzenie, czyli muszę ostatecznie powiedzieć, że ja nie wiem jakiej natury jest nieświadomość. W związku z tym ja zawieszam odpowiedź na pytanie jakie jest to, co jest nieświadome? Jak pytam o to, jakie jest to co jest nieświadome, to daję wyraz temu, że próbuję poza to negatywne określenie wyjść. Jest nieświadome to znaczy jakie jest? Wiemy już, że nie czysto fizjologiczne. Teraz chcemy się dowiedzieć czegoś więcej. Mówimy: nie czysto fizjologiczne i nadal mówimy negatywnie. Niektórzy, po rozmaitych próbach, przyznają, że nie jesteśmy w stanie powiedzieć nic o naturze nieświadomości - i to jest ten agnostycyzm, kiedy ja nie wiem jakiej natury jest nieświadomość. Nie wiem czy fizjologicznej, czy psychicznej czy jakiejkolwiek innej. Były takie koncepcje, które chciały z nieświadomości zrobić pewien pierwiastek metafizyczny (np. koncepcja E. Hartmanna).
Ale są i tacy, którzy próbują na pytanie o naturę nieświadomości odpowiedzieć pozytywnie i dokonać pozytywnej charakterystyki nieświadomości. Okazuje się, że to mówienie pozytywne jest niesłychanie ważnym etapem w całym tym wywodzie. Gdy mówię o nieświadomości pozytywnie to tym samym włączam ją w szerszy kontekst i używam terminologii, która tego szerszego kontekstu dotyczy i tu jest teraz tylko konkretyzowana. Jeszcze raz wrócę do budowy tego terminu: nie-świadomość. Termin ten sugeruje, że jeśli coś jest nie-świadome to znaczy, iż są jakieś inne postacie, które nie zostają zanegowane czyli, że mamy świadomość i nieświadomość. A jeżeli coś jest albo świadome albo nieświadome to niezależnie od tego jakieś jest. Jakieś jest to coś, co może przyjmować te dwie postacie, w tych dwóch postaciach wystąpić i to jest włączenie nieświadomości w pewien szerszy kontekst. Ja odkrywam nieświadomość jako jedną z dwóch postaci czegoś szerszego. Nieświadomość jest jedną z postaci a świadomość jest drugą z postaci czegoś ogólniejszego. Jest teraz pytanie, czego? I świadomość i nieświadomość może być ujęta jako coś fizjologicznego. Cały czas jest ta możliwość choć ona psychologów oczywiście najmniej interesuje. Są takie koncepcje, które terminem nadrzędnym w stosunku do świadome i nieświadome czyniły termin fizjologiczne. Świadomość i nieświadomość jawiły się jako dwie różne postacie tego, co fizjologiczne, oczywiście nie wszystkiego, co fizjologiczne tylko pewnych momentów, bo tego, co czysto fizjologiczne w ogóle w kategoriach nieświadomości nie należy ujmować.
Inny możliwy kontekst to był kontekst duszy. Ten termin musiał wrócić, bo był potrzebny do tego żeby wznieść się ponad to rozróżnienie: świadomość, nieświadomość. To był dobry termin dla określenia tego czegoś nadrzędnego, przy czym nie koniecznie użycie tego terminu było równoznaczne z powrotem do tradycyjnie substancjalnie rozumianej duszy. Ale sam termin okazał się przydatny. Tak samo przydatny okazał się tutaj termin duchowy - zjawiska duchowe.
Jeszcze inny taki termin, która się pojawił to jest termin doznanie, które mogło być albo świadome albo nieświadome. Skąd ja jednak wezmę treść, którą włożę w te terminy. Bo jak mówię fizjologiczny to wiem, co mam na myśli, mówię duszny, co prawda odżegnuję się od tradycji, ale nie widzę problemu z dookreśleniem, co to tutaj znaczy. Natomiast jak mówię o doznaniach, a mówi się o świadomych i bezwiednych doznaniach, no to się pojawia pytanie o to, cóż to jest to doznanie, które może być bezwiedne albo wiedne.
Najciekawszy z tych kontekstów to jest kontekst regulacji zachowania. Nadrzędnym terminem jest to, co reguluje zachowanie albo regulatory zachowania, które mogą być albo świadome albo nieświadome. Należało oczekiwać, że to się musiało pojawić, bo trzeba zwrócić uwagę jakie były dane wyjściowe: patologia funkcjonowanie jednostki, hipnoza, telepatia, które mają oczywiście swoje behawioralne strony. Oprócz najważniejszych spraw np. tego, jak zdefiniować regulator zachowania, teraz pojawi się wraz z tym terminem i z tym kontekstem najciekawszy wątek, mianowicie wątek regulacyjnych funkcji nieświadomości. Wątek funkcjonalnego ujęcia nieświadomości. I już teraz zaczynam się domyślać, że budując model nieświadomości, definiując nieświadomość, prawdopodobnie będę skazany na model funkcjonalny, bo dane, które są to są dane behawioralne. Ja wyjaśniam zachowanie, w ramach wyjaśniania dochodzę do nieświadomości i ją tutaj ujmuję funkcjonalnie, a więc będę ją definiował funkcjonalnie, będę ją funkcjonalnie charakteryzował, będę ją według jej funkcji klasyfikował. Będę budował funkcjonalny model. Nasuwa się pytanie czy funkcjonalny czy przestrzenny - na początku była mowa, że termin psychologia głębi sugeruje, że model ten będzie modelem topicznym, modelem przestrzennym. Topicznym czy funkcjonalnym? Może być tak, że kategorie przestrzenne w modelu posłużą do charakterystyki funkcjonalnej. Przy pomocy relacji przestrzennych zdam sprawę z tego, co nieprzestrzenne, mianowicie z funkcjonowania nieświadomości oczywiście cały czas przez negację jej relacji do funkcjonowania świadomości(?). To jeszcze nie koniec tych rozmaitych możliwości. Tu jest wyraźnie pokazane, że ja budując model mogę mieć, w punkcie wyjścia, rozmaite dane do tego modelu. To są dane dotyczące dziania się strumienia świadomości. Jakie to są dane, od których wychodzę i jaki jest kierunek posuwania się?
Przytoczę fragment z Ingardena, który ma pokazać, że można dotrzeć do nieświadomości na drodze pewnego typu doświadczenia, tyle, że do nieświadomości bardzo specyficznie rozumianej - jest to fragment z drugiego tomu "Sporu o istnienie świata". W ramach tego sporu Ingarden kreśli obraz świadomości tak jak się ona wyłania, czy tak jak ona się jawi fenomenologom. Aktualne przeżycie wówcza...
kaya86