Murphy, Zajonc - Afekt, poznanie i świadomosc.pdf - emocje i motywacje - farbe.schwarz

PRZEGLĄD PSYCHOLOGICZNY, 1994, TOM XXXVII, NR 3, 261-299

Afekt, poznanie i świadomość: rola

afektywnych bodźców poprzedzających

przy optymalnych i suboptymalnych

ekspozycjach*

Sheila T. Murphy

Annenberg School of Communication and Department of Psychology,

University of Souther California.

R. B. Zajonc

Institute for Social Research, University of Michigan

AFFECT, COGNITION, AND AWARENESS: AFFECTIVE PRIMING WITH OPTIMAL

AND SUBOPTIMAL STIMULUS EXPOSURES

Summary - The affective primacy hypothesis (R. B. Zajonc, 1980) asserts that positive and negative

reactions can be evoked with minima! stimulus input and virtually no cognitive processing. The

present work tested this hypothesis by comparing the effects of affective and cognitive priming under

extremely brief (suboptimal) and longer (optimal) exposure durations. At suboptimal exposures only

affective primes produced significant shifts in Ss' judgements of novel stimuli. These results suggest

that when affect is elicited outside of conscious awareness, it is diffuse and nonspecific, and its origin

and address are not accessible. Having minima! cognitive participation, such gross and nonspecific

affective reactions can, therefore, be diffused or displaced onto unrelated stimuli. At optimal

exposures, this pattern of results was reversed so that only cognitive primes produced significant

shifts in judgements. Together, these results support the affective primacy hypothesis.

Zgodnie z hipotezą o pierwszeństwie afektu (Zajonc, 1980), już minimal-

na stymulacja może wywoływać reakcje afektywne. Hipoteza ta podważa

koncepcję oceny poznawczej (Lazarus, 1982), zgodnie z którą afekt nie

może pojawić się bez uprzedniej mediacji poznania. W niniejszym arty-

kule przedstawiamy dowody o istotnym znaczeniu w tej dyskusji i pro-

ponujemy model teoretyczny, opisujący jak różne bodźce wywołują

wczesne reakcje afektywne, które mogą być następnie podtrzymywane

lub osłabiane przez procesy poznawcze.

Sugestie co do pierwszeństwa afektu pojawiły się w związku z wynika-

mi eksperymentu „ekspozycji" (Kunst-Wilson, Zajonc, 1982), w którym

badani - dzięki powtarzanym ekspozycjom - rozwinęli upodobania afek-

S. T. MURPHY, R. B. ZAJONC

tywne dla nie znanych im uprzednio chińskich ideogramów. W ekspery-

mencie tym ideogramy były najpierw przedstawiane w warunkach

"zdegradowanych" (tj. warunkach uniemożliwiających percepcję bodźców

- przyp. tłum.). Potem, gdy badanych poddano bezpośrednim pamięcio-

wym testom rozpoznania, nie byli oni w stanie odróżnić bodźców starych

od nowych, których nigdy przedtem nie widzieli. A jednak, pomimo bra-

ku wystąpienia jawnych rozpoznań, gdy zapytano, które z ideogramów,

stare czy nowe, podobają im się bardziej, badani woleli bodźce uprzednio

przedstawiane. Co więcej, czas odpowiedzi, jak stwierdzono, był istotnie

krótszy niż dla sądów związanych z bezpośrednim rozpoznaniem

(Seamon i in., 1983).

Jednym ze sposobów interpretacji powyższych wyników jest przyjęcie,

że globalne rozróżnienia afektywne mogą być rzeczywiście dokonywane

nieświadomie, podczas gdy rozróżnienia poznawcze wymagają większego

dostępu do informacji dotyczących bodźca. Faktycznie, hipoteza o pierw-

szeństwie afektu opiera się na założeniu, że proste cechv afektywne

bodźca, jak: dobry - zły, pozytywny - negatywny, mogą być przetwarza-

ne z większą łatwością niż jego cechy nieafektywne. Jednakże parady-

gmat ekspozycji dostarcza jedynie pośrednich dowodów przemawia-

jących za taką tezą. Potrzebny jest więc dowód bardziej bezpośredni.

Jak się zdaje, eksperymentalny paradygmat poprzedzania (primig), w

którym prezentacja pierwszego bodźca, poprzedzającego ( prime), zmienia

percepcję u badanych drugiego, właściwego bodźca, może dostarczyć

właśnie takiego dowodu 1 . Obejmuje on zarówno wyjątkowo krótką (sub-

optymalną), jak i dłuższą (optymalną) ekspozycję, co pozwala na se-

kwencyjną analizę działania afektu i poznania, i daje empiryczną pod-

stawę rozróżniania między nimi. Jeśli, jak to sugeruje hipoteza o pierw-

szeństwie afektu, globalne reakcje afektywne są bardziej bezpośrednie i

w mniejszym stopniu podlegające kontroli wolicjonalnej, to można ocze-

kiwać, że bodźce nasycone emocjonalnie, prezentowane poza świado-

mością, mogą ubarwiać nasze wrażenia i osądy w stopniu nieporówny-

walnym z innymi typami informacji. Jeśli więc w warunkach subopty-

malnych, afektywne bodźce poprzedzające okażą się wywierać większy

wpływ niż bodźce poznawcze, to hipoteza o pierwszeństwie afektu U2yska

dodatkowe potwierdzenie. Natomiast niewykazanie systematycznej róż-

nicy podważy twierdzenie, że afekt może poprzedzać (i przez to też zmie-

niać) dalsze poznanie.

Dokładne definicje terminów afekt i poznanie nie istnieją, ponieważ

wciąż formułowane są konkurencyjne teorie dotyczące tych procesów.

Różni autorzy są więc skłonni używać tych terminów w różny sposób. Na

przykład Lazarus (1982) włącza procesy czysto sensoryczne do swej

1 W najnowszych badaniach w dziedzinie pamięci mimowolnej - utajonej (Roediger. 1990) terminy priming

lub repetition priming używane są dla określenia procedury, w której ciąg bodźców wiąże się z prezentacją

optymalną, a po niej następuje prezentacja tego samego bodźca w formie zdegradowanej — zarówno z punktu

widzenia możliwości ich identyfikacji, jak i rekonstrukcji (Tulving I Schacter. 1990). W tym tekście terminu

priming (poprzedzanie) używamy w jego dawniejszym rozumieniu.

AFEKT, POZNANIE I ŚWIADOMOŚĆ

definicji funkcji poznawczych podczas gdy inni rezerwują ten termin dla

procesów symbolicznych, wymagających pewnych form przekształceń

przeszłych lub bieżących bodźców sensorycznych (Zajonc, 1984). Tym

niemniej, potrzebne są nam tu pewne rozróżnienia definicyjne. Dla po-

trzeb naszego artykułu, reakcje afektywne odnosimy do wyrażania pre-

ferencji, zaś reakcje poznawcze - do takich sądów, jak: rozpoznawanie,

identyfikacja cech, kategoryzacja oraz sądy psychofizyczne, dotyczące

oszacowań jakości sensorycznych i percepcyjnych (Zajonc. 1980). Nie

wymagamy jednak od afektu i poznania, aby były dostępne świadomie.

Oczywiście w doświadczeniach dnia codziennego, a nawet w laborato-

rium, całkowite oddzielenie afektu od poznania rzadko jest możliwe

(Zajonc, 1980). Tak naprawdę, wiele doświadczeń afektywnych pociąga

za sobą pewien udział procesów poznawczych, a składnikiem wszelkiego

poznania są pewne jakości afektywne. Ponadto dowolny bodziec po-

przedzający ( prime) może mieć zdolność wywoływania reakcji afektyw-

nych, bo każdy bodziec może być uwarunkowany względem bezwarun-

kowego bodźca emocjonalnego. Tak więc, mimo że na abstrakcyjnym

poziomie analizy pojęciowej można postulować całkowite oddzielenie

afektu od poznania, to na poziomie empirycznym można spodziewać się

tylko relatywnie czystych przejawów afektu czy poznania.

Należy również zauważyć, że nie sam tylko bodziec poprzedzający

( prime) determinuje w sposób nieunikniony analizowany rodzaj torowa-

nia. Niewątpliwie, rozróżnienie między jego skutkami afektywnymi i

poznawczymi wymaga uwzględnienia także elementów emocjonalnych

reakcji, decydującej o wyniku eksperymentu. I tak na przykład, można

przedstawić badanym silnie emocjonalny bodziec, powiedzmy prze-

rażającą scenę masakry, ale poprosić ich o jakąś reakcję czysto po-

znawczą, np. podanie nazwy ulicy, na której masakra ta miała miejsce.

Można też przedstawić bodźce emocjonalnie neutralne, ale poprosić

badanych o określenie jakichś własnych preferencji. Tak więc, niezależ-

nie od tego, jaki bodziec jest prezentowany lub jaka reakcja jest rejestro-

wana w eksperymencie, można wywołać zawsze wiele efektów, tak że

badany będzie doświadczać całej różnorodności reakcji afektywnych i

poznawczych, które nie są przedmiotem pomiaru.

W związku z tym, dla celów eksperymentalnych, poprzedzanie ( priming)

nazywane afektywnym powinno charakteryzować się minimalnym u-

działem poznania, zaś poprzedzanie nazywane poznawczym - minimal-

nym udziałem afektu. W kolejnych badaniach staraliśmy się postępować

zgodnie z tą zasadą. Bodźce poprzedzające były bądź silnie afektywne

(twarze wyrażające emocje), bądź słabo afektywne (duże i małe figury

geometryczne). We wszystkich eksperymentach bodźcami właściwymi

były chińskie ideogramy. Czas dostępu do bodźca podlegał manipula-

cjom przez porównanie wyjątkowo krótkich ekspozycji suboptymalnych

(4 ms) z ekspozycjami optymalnymi (1 s). Dzięki utrzymaniu pozostałych

S.T.MURPHY. R.B.ZAJONC

zmiennych na stałym poziomie, badania te pozwalają porównać prze-

twarzanie informacji afektywnej i poznawczej oraz stanowią bardziej

bezpośredni sprawdzian hipotezy o pierwszeństwie afektu.

BADANIE 1

Aby sprawdzić podstawową hipotezę głoszącą, że globalne rozróżnienia

pozytywnego i negatywnego afektu mogą być dokonywane poza świa-

domością, i że mogą one poprzedzać i wpływać na percepcję jednostki,

zostało przeprowadzone badanie, w którym badani oceniali bodźce neu-

tralne - chińskie ideogramy, które były poprzedzane zarówno przez sub-

optymalne, jak i optymalne bodźce afektywne ( prime).

Metoda

Badani W eksperymencie wzięło udział 32 początkujących studentów

psychologii (16 mężczyzn i 16 kobiet), w ramach obowiązków związanych

z zaliczeniem semestru. Połowę osób przydzielono do grupy badanej w

warunkach ekspozycji optymalnej, zaś drugą połowę - do grupy ekspo-

zycji suboptymalnej.

Materiały i urządzenia. Jako afektywne bodźce poprzedzające wybrano

twarze męskie i kobiece wyrażające radość lub złość. Nie posłużono się

słowami naładowanymi emocjonalnie (których zwykle używa się w bada-

niach nad wynikami działania nieświadomości - por. McGinnies, 1949),

ponieważ mogą one wymagać odkodowania na poziomie semantycznym,

zanim wywołają proces afektywny. Podtrzymując to przypuszczenie,

Carr, McCauley, Sperber i Parmelee (1982) stwierdzili, że rysunki bądź

obrazy aktywują w umyśle ich znaczenia dużo szybciej niż odpowia-

dające im słowa, które wymagają dłuższego czasu przetwarzania. Spoś-

ród wielu możliwych obrazów afektywnych wybrane zostały właśnie

twarze, ponieważ stwierdzono, że wyrazy twarzy związane z radością lub

złością są powszechnie rozpoznawane jako przejawy pozytywnego lub

negatywnego afektu (Ekman, 1972); w ten sposób zredukowano możli-

wość idiosynkratycznych reakcji na bodźce poprzedzające.

Każda twarz została sfotografowana na czarnym tle (po przykryciu

ubrań fotografowanych osób czarnym materiałem). Zgromadzono fotog-

rafie pięciu twarzy męskich oraz pięciu twarzy kobiecych celem użycia

ich w eksperymencie. Każda z tych dziesięciu twarzy została sfotografo-

wana dwukrotnie (raz uśmiechnięta i raz nachmurzona), co w sumie

dało 20 fotografii.

Obiektami docelowymi były chińskie ideogramy, wybrane ze względu

na ich słabo afektywny charakter, nowość i niejednoznaczność (Nie-

denthal, 1987; Zajonc, 1968). Zgodnie z procedurą wstecznego masko-

AFEKT, POZNANIE I ŚWIADOMOŚĆ

wania, dla dokładniejszego kontrolowania czasu trwania bodźca po-

przedzającego, twarze - jako bodźce poprzedzające - były zawsze przed-

stawiane tuż przed 2000-milisekundową ekspozycją każdego z chińskich

ideogramów.

Do projekcji obrazów 45 cm x 60 cm (na ekran znajdujący się w

odległości około 1.5 m na poziomie oczu badanych) zostały użyte trzy

rzutniki przeźroczy, każdy wyposażony w migawkę Uniblitz i czerwony

filtr. W trakcie prezentacji poziomy kąt widzenia wynosił 17 stopni, zaś

pionowy 20 stopni. Jasność pola ekranu wynosiła w przybliżeniu 60

cd/m 2 . Migawki, ustawione tak, aby nie odbiegały od wybranej prędkoś-

ci więcej niż o 10%, sterowane były przez dwa sekwencyjne urządzenia

sterowania Uniblitz (model SD-10). Magazynek bębnowy z przeźroczami,

jak i kolejne migawki Uniblitz sterowane były przez komputer IBM XT.

Procedura. Eksperyment przedstawialiśmy jako badanie dotyczące

szybkiego oceniania nowych bodźców. Badanych informowano, że zosta-

nie im przedstawiony zestaw chińskich znaków, które mają oceniać na

pięciostopniowej skali Likerta, gdzie 1 oznacza, że badanemu „ideogram

zupełnie się nie podoba", zaś 5 oznacza, że badanemu "ideogram bardzo

się podoba". Następnie pokazywano przeźrocza 45 chińskich ideogra-

mów.

Wprowadzone zostały cztery warunki poprzedzania - dwa kontrolne i

dwa eksperymentalne. Szereg 45 prób rozpoczynało 5 prób kontrolnych,

nie zawierających bodźca poprzedzającego w ogóle. Pozostałe 40 prób

składało się z 20 prób kontrolnych - w których bodźce poprzedzające

stanowiły losowo dobrane wielokąty, przeplatanych 20 próbami ekspery-

mentalnymi - w których bodźcami poprzedzającymi były twarze 2 . W 20

próbach eksperymentalnych 10 tych samych ideogramów pokazywano

dwukrotnie - raz poprzedzanych bodźcami związanymi z afektem pozy-

tywnym (tj. ideogramy poprzedzane były fotografiami twarzy osób

uśmiechających się), raz - z afektem negatywnym (tj. fotografiami tych

samych osób z minami rozgniewanymi). Zestawienie każdego z dziesięciu

powtarzanych ideogramów z twarzą tej samej osoby, sportretowanej

zarówno dla emitowania pozytywnych, jak i negatywnych afektywnych

bodźców poprzedzających, miało na celu wyeliminowanie ubocznych

czynników odpowiedzialnych za wariancję, takich jak względna atrakcyj-

ność chińskich znaków czy ludzkich twarzy 3 . Ponadto, procedura ta

pozwalała na porównanie wpływu działania pozytywnych i negatywnych

2 Warto tu zauważyć, tak Jak i w odniesieniu do następnych badań, że istotność jakiegokolwiek bodźca

poprzedzającego zależy od tego. jaka reakcja Jest od badanego wymagana. W tym badaniu wielokąty zostały

uznane za nieistotne bodźce poprzedzające, ponieważ przyjęto, że nie będą one miały wpływu na upodobania

badanych co do Ideogramów. W kolejnym badaniu te same wlelokąty stały się istotnymi bodźcami

poprzedzających, ponieważ badani byli tam pytani o ocenę symetryczności figur geometrycznych.

3 W rzeczywistości stwierdzona została istotna korelacja porządku rang pomiędzy ocenami trzech niezależ-

nych sędziów oceniających atrakcyjność poszczególnych modeli uśmiechniętych i tych samych osób na-

chmurzonych.

Murphy, Zajonc - Afekt, poznanie i świadomosc.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: