ściaga spec2.doc

TYFLOPEDAGOGIKA

Istnieją różne definicje i klasyfikacje osób niewidomych i słabo widzących, oparte na różnych   kryteriach. Podział i definicja Światowej   Organizacji Zdrowia  opiera   się   na kryteriach  medycznych. na   uszkodzeniu podstawowych czynności  wzrokowych,  a  więc osłabieniu ostrości wzroku i zaburzeniu pola widzenia. Zgodnie z tymi kryteriami:

1.osobami niewidomymi są:

-osoby całkowicie niewidome - ostrość wzroku 0,00,

-osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05. a wiec osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabowzrocznością głęboką,

-osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż 20 stopni, niezależnie od ostrości wzroku (może być wyższa niż 0,05).

2. Osobami słabo widzącymi są osoby, u których ostrość wzroku wynosi od 0,05 do 0,3, a w znaczeniu szerokim do słabo widzących zalicza się także osoby ze słabowzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych. Jeżeli chodzi o pole widzenia, to podobnie jak w przypadku osób niewidomych przyjmuje się jego ograniczenie do obszaru 20 stopni, niezależnie od ostrości widzenia (może być lepsza niż 0,3).

Już z tych rozważań wynika, że granica miedzy osobami uważanymi za niewidome a słabo widzącymi jest płynna. Zachowanie, bowiem najmniejszej sprawności wzroku umożliwia wykorzystanie go w różnych sytuacjach życiowych oraz zawodowych. Z tego powodu dla naszych rozważań bardziej przydatne będą definicje funkcjonalne, oparte na kryteriach bardziej praktycznych. Takimi definicjami są definicje zawodowa i pedagogiczna. Według definicji zawodowej:

1.Osobami niewidomymi są osoby, które w pracy zawodowej opierają się, głównie na pozostałych zmysłach, a więc — całkowicie niewidomi. Natomiast w odniesieniu do innych osób z uszkodzonym wzrokiem oznacza to, że zachowana sprawność wzroku jest zbyt mała (niska) do wypełniania funkcji orientacyjnej na stanowisku i w miejscu pracy oraz funkcji kierującej (regulującej) i kontrolującej w trakcie wykonywania pracy. Są to osoby zawodowo niewidome

2. Osoby słabo widzące są to osoby, które pomimo znacznego uszkodzenia czynności wzrokowych wykorzystuj je dla orientacji, kierowania i kontrolowania przebiegu pracy.

Przy takim funkcjonalnym podejściu o zakwalifikowaniu kogoś do grupy osób niewidomych z punktu widzenia zawodowego decyduje raczej rodzaj pracy niż stopień uszkodzenia wzroku. Często stosunkowo niewielka sprawność wzroku wystarcza do wypełnienia jego funkcji w pracy, jeśli np. praca jest prosta, a występujące elementy są odpowiednio duże. Mogą, także występować sytuacje odwrotne, gdy stosunkowo niewielkie obniżenie sprawności wzroku może daną osobę eliminować z pewnych zawodów, np. zegarmistrzostwo, kreślarstwo.

Dla celów kształcenia (szkolenia) zawodowego, którego proces w znacznym stopniu opiera się na korzystaniu z materiałów pisanych (drukowanych), przydatna jest bardziej definicja pedagogiczna oparta na kryterium pedagogicznym. Uwzględnia ona możliwości wykorzystania zachowanej sprawności widzenia w realizacji programu szkolnego. W tym przypadku za dziecko słabo widzące uważa się takie, które zachowało zdolność widzenia i traktuje ją jako główny kanał uczenia się. Oznacza to, że może ono przez dłuższy czas czytać teksty czarnodrukowane (pismo płaskie w przeciwieństwie do pisma wypukłego — brajla, stosowanego przez niewidomych), choćby wymagało to specjalnie powiększonego druku, specjalnie powiększających pomocy optycznych, (np. lupa), albo jednego i drugiego

Dzisiaj rozwój technik: elektronicznej i optycznej powoduje, że granice miedzy osobami, które muszą korzystać z brajla, a tymi, które mogą korzystać ze zwykłego pisma przy zastosowaniu odpowiednich pomocy optycznych czy elektronicznych, znacznie przesunęły się w dół. Przykładem mogą być powiększalniki telewizyjne (monitory), które pozwalają osobom nawet z niewielką sprawnością wzrokowa na czytanie standardowego pisma.

Mówiąc o osobach słabo widzących trzeba, ze względów prognostycznych wyróżnić wśród nich dwie podgrupy. Pierwsza podgrupa to osoby z ustabilizowanym stanem wzroku, tzn. że aktualny stan jest trwały, i nie zagraża dalsze jego pogorszenie, chyba, że wystąpią dodatkowe przyczyny - czynniki uszkadzające. Druga podgrupa to osoby, dla których prognoza jest niepomyślna. Aktualny stan wzroku jest nieustabilizowany i w przyszłości nastąpi dalsze pogorszenie z całkowita ślepotą włącznie.

Osoby uznane za niewidome i słabo widzące mogą mieć swoja niepełnosprawność od urodzenia (niewidomi od urodzenia i słąbowidzący od urodzenia) lub nabyć ją w późniejszym okresie życia (osoby ociemniałe całkowicie lub częściowo).

Sprawa podziału osób z uszkodzonym wzrokiem na niewidomych i słabowidzących jest
bardzo ważna z punktu widzenia zawodowego, albowiem zachowanie nawet minimalnej
sprawności wzroku może mieć w niektórych sytuacjach zawodowych istotne znaczenie,
choćby dla ogólnej orientacji na stanowisku pracy, a także dla poruszania się w miejscu
pracy.

Zaburzenia widzenia u słabo widzących

Widzenie centralne, tak zwaną plamką żółtą siatkówki służy do odróżniania szczegółów oglądanych przedmiotów i ich zabarwienia w dobrych warunkach oświetlenia. Widzenie

centralne umożliwia nam np. czytanie drobnego druku.

Zdolność wyraźnego widzenia z różnych odległości nazywamy akomodacją.

Wady w zakresie widzenia centralnego (czopkowego) Wady widzenia centralnego to tzw. ostrość widzenia, która może ulec obniżeniu w różnym stopniu. Centralne ubytki w polach widzenia występują pod postacią mroczków spowodowanych uszkodzeniem chorobowym siatkówki w okolicy plamki żółtej. Powoduje to znaczne obniżenie ostrości wzroku, utratę zdolności czytania drobnego druku, rozróżniania szczegółów drobnych przedmiotów. Zachowana jest zdolność swobodnego poruszania się. Zdolność akomodacyjna słabnie, co wyraźnie obserwuje się w wieku ok. 40 lat, ustaje w wieku 70 lat.

Widzenie obwodowe umożliwia człowiekowi odróżnianie kształtów i ruchów przedmiotów, nawet przy słabym oświetleniu i zapewnia dobrą orientację w przestrzeni.

Normalne pole widzenia dla każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej wynosi 150°
(od strony skroni 90° i od strony nosa 60°) oraz w płaszczyźnie pionowej 120° (od dołu 65° i
od góry 55°). Przystosowanie się oczu do zmiennego oświetlenia nazywamy adaptacją siatkówki.             

Wady w zakresie widzenia obwodowego (pręcikowego) Wady widzenia obwodowego (obwodowe ubytki pola widzenia) to:

-widzenie lunetowe-10-20°

-wypadniecie połowy pola widzenia (prawostronne lub lewostronne)

Powoduje to zaburzenie zdolności swobodnego oruszania się, zaburzenia w odróżnianiu kształtów i ruchu przedmiotów

Widzenie obuoczne (stereoskopowe) umożliwia widzenie przedmiotów jako brył i głębi widzenie trójwymiarowej przestrzeni.

Brak widzenia obuocznego (stereoskopowego) powoduje zaburzenia: widzenia przestrzennego, widzenia głębi. brył.

Zaburzenia widzeniu barw. Potocznie określane jako daltonizm /ślepota na barwę czerwona i zielona/. Wśród zaburzeń widzenia barwnego wyróżnia się:

a)monochromatyzm dyschromatopię/ czyli całkowitą ślepotę na barwy b)dichromatyzm, czyli ślepotę w obrębie pewnych barw:

-pratanopia - ślepota na barwę czerwona

-deuteranopia - ślepota na barwy czerwoną i zieloną.

-tritanopia - ślepota na barwy żółta i niebieską

c)trojchromatyzm nieprawidłowy, czyli nieznaczne zaburzenia widzenia barwnego przejawiające się najczęściej w gorszym rozróżnianiu barwy zielonej i czerwonej bez
całkowitej utraty wrażliwości na te barwy.             

Ograniczenia percepcji wzrokowej u słabo widzących
U osób słabo widzących mogą wystąpić ograniczenia percepcji wzrokowej w zakresie:
a)percepcji przedmiotów tzn. takich cech jak, wielkość, kształt, barwa. Niedowidzący mogą nie spostrzegać przedmiotów bardzo małych lub szczegółów większych przedmiotów.
Prawdopodobnie uczniowie  ze zmętnieniem rogówki, zwężeniem pola widzenia, silnym oczopląsem mają trudności ze spostrzeganiem figur, linii granicznych.

b)percepcji przestrzeni tzn. spostrzegania trójwymiarowego oraz rozmieszczenia w otoczeniu różnych przedmiotów. Niektóre osoby niedowidzące nie spostrzegają bądź tylko częściowo spostrzegają przedmioty znajdujące się w dużej odległości. Obraz tych przedmiotów może być niezbyt ostry, zamazany. Osoby te mogą mieć kłopoty w wyodrębnieniu figury z tła oraz spostrzegania perspektywy.

c)Spostrzeżenia dzieci słabo widzących są fragmentaryczne spowodowano jest to tym, że
oglądają przedmioty częściami często maja ograniczone możliwości obejrzenia przedmiotu jednym „rzutem oka". Procesy percepcji wzrokowej przebiegają u nich wolniej. Gorzej niż
widzący zapamiętują obrazy wzrokowe. Dzieci niedowidzące mają duże trudności w
samodzielnym poprawieniu niedokładności spostrzegania. Przy bardzo ograniczonym polu
widzenia dzieci niedowidzące, zwracają uwagę na szczegóły wyraźniej zaznaczone na
rysunku, przedmiocie, które wcale nie muszą być cechami istotnymi dla danego przedmiotu.
Maja trudności w przechodzeniu od czynności opartych na wzroku do czynności opartych na
innych zmysłach, ponieważ zbyt koncentrują się na bodźcach wzrokowych.

Stopień kompensacji wzroku jak i cechy percepcji dzieci niedowidzących nie pozostają w bezpośredniej zależności od stopnia ostrości wzroku.

W związku z powyższym musimy pamiętać, aby demonstrowane dzieciom słabo widzącym środki poglądowe były odpowiednio duże, zróżnicowane, przejrzyste i typowe. Należy również wykorzystywać inne zmysły, aktywizować procesy psychiczne przez opisy werbalne dokładne objaśnienia, wskazówki do obserwacji.

Eksperymentalnie ustalono, że obrazki, rysunki przeznaczone do indywidualnej demonstracji powinny mieć wymiary 27 x 18 cm a czas ich ekspozycji powinien wynosić od 2 do 4 minut.

Napisy pod tymi procesami powinny być wykonane literami o wielkości:
5.6 mm dla dzieci o ostrości wzroku 0.2
7.5 mm dla dzieci o ostrości wzroku 0.1
13 mm dla dzieci o ostrości wzroku 0.05              

Plansze prezentowane dzieciom słabo widzącym powinny posiadać duży kontrast.

Najlepiej spostrzegane są przez dzieci niedowidzące czarne znaki na żółtym tle w dalszej kolejności zielone bądź czerwone na białym tle. Należy jednak pamiętać, że są dzieci, które lepiej widzą żółte litery na czarnym tle (osoby ze zmętnieniami w ośrodkach optycznych).

Bardzo ważne jest również prawidłowe oświetlenie. Najlepsze oświetlenie zapewnia światło naturalne. Natężenie światła sztucznego wynosi od 250-700 lux, i powinno być ono rozproszone. Najlepszy jest system oświetlenia kombinowany /sufitowe i miejscowe/. Należy unikać zjawiska olśnienia.

Przydzielając uczniowi słabo widzącemu miejsce w klasie nauczyciel powinien kierować się następującymi wskazaniami:

-uczniowie o najniższej ostrości wzroku powinni siedzieć blisko tablicy i stolika nauczyciela

-w pobliżu okna sadzamy uczniów z chorobami, niedorozwojem, urazami naczyniówki gałki ocznej, siatkówki, nerwu wzrokowego, dróg wzrokowych.

- dalej od okna sadzamy uczniów dalekowzrocznych oraz uczniów z dalekowzrocznym i krótkowzrocznym astygmatyzmem w połączeniu z niedowidzeniem różnego stopnia. Uczniowie ci źle znoszą zwiększone natężenie światła, szczególnie słonecznego, ponieważ powoduje u nich zjawisko olśnienia.

Kompensacja oznacza zastąpienie, zrównoważenie albo uzupełnienie braku. Pojęcie to zostało zapożyczone w psychologii z biologii i medycyny. W przypadku niewidomych chodzi o kompensacje uszkodzonej czy uszkodzonej funkcji analizatora wzroku i przejęcia jej przez pozostałe analizatory.

Pierwszą teorią starającą się w naukowy sposób wyjaśnić kompensację poznawcza u niewidomych była teoria wikariatu zmysłów, czyli następstwa zmysłów. Była teorią błędną.

Przyjmowała ona:

1.Usprawnianie /doskonalenie/ funkcji receptorów, a więc części fizjologicznej analizatorów.

2.Pełne zastąpienie funkcji wzroku tylko przez jeden analizator /zmysł/ tzn. przez dotyk.

...