Geografia Ludności.doc

02.10.2010                                                      GEOGRAFIA LUDNOŚCI

WYKŁAD 1                           

Literatura:

+ Geografia ludności, Kosiński Leszek, 1067, PWN

+ Podstawy geografii ludności, Jedrzejczyk Dobiesław, 2001, Dialog

- Demografia, Holzer J.Z., 1999, PWE

- Ludność świata, Marjański A., 1977, PWN

- Migracje w świecie, Marjański A., 1984, PWN

- Narodowości świata, Marjański A., 1998, PWN

- Geografia ludności i osadnictwa: słownik terminologiczny, Rajman J., 2003,Wyd. Nauk. Ak. Ped., Kraków

- od poł. XXw. unikano terminu ludności mówiono zaludnienie, mieszkańcy, itp.

- ludność domeną demografii

- jako samodzielna dopiero od lat 50 XXw.

Ludność – (obecnie różne def.) ogół mieszkańców pewnego terytorium, ogół mieszkańców Ziemi lub jej części

Wg Rajmana – podstawowa kategoria demografii ogół mieszkańców danego terytorium

- zamiennie używa się populacja

Ludność – zbiór ludzi utworzony na podstawie dowolnych kryteriów: przestrzenne, ekonomiczne, socjologiczne → społeczne, jest zbiorem zmieniającym się w czasie, nie stan tylko proces dynamiczny

Antropologowie:

- F. Ratzl                            │ zjawiska w ruchu

- Vidal de la Blauche              │

w XIXw. z geografii ogólnej

- A. Humbodt                            │ jedność człowieka i Ziemi

- K. Ritter                            │

- wyróżnił z geografii antrogeografie

III etapy:

1.      Antropogeografii

- Antoni Wrzosek              │ w okresie międzywojennym, książka „Antropogeografia” nauka o

- B. Zaborski                            │ rozmieszczeniu człowieka i dział ludzi na tle środowiska Ziemi

- Wrzosek po II wojnie światowej brał udział przy zmianie nazewnictwa z niemieckiego na polski

2.      Demografii po II wojnie światowej

- Wiktor Ormicki – po spisie powszechnym, dziedzina antropogeografii szczegółowo terytorialnym, zróżnicowaniem zjawisk demograficznych (przestrzennych) stanowiących przyrost naturalny, przestrzennie zróżnicowanie zjawisk

3.      Zachowań przestrzenny ludzi

- studia geografów szwedzkich, struktury ludzkości, różnego typu przemieszczeń ludności, nie zainteresowanych przez antropogeografie i demografie, np.: ścieżka życia, cykl dobowy ścieżki życia dobowego, studenta, teorii przestrzennych zachowań ludzi

- T. Hagerstrand (Szwed)

2 nurty myślowe:

- Ratzl – czysto biologicznej

- de la Blauche – historia, etnografia, kultura związane z człowiekiem

Kosiński jako pierwszy sformułował zakres badań geografii ludności

1.      Co robi i czym się zajmuje?

Geografia Ludności – analizuje i interpretuje zmieniające się w czasie i przestrzeni zjawiska i procesy ludnościowe na powierzchni Ziemi

2.      Zadania: prawidłowości rządzące zróżnicowaniem przestrzennych stosunków ludnościowych

- krytyczna ocena

Przedmiot badań:

- zjawiska i procesy ludnościowe rozmieszczenie, struktura i dynamika (r. 1 Jędrzejczyk)

Różnice

Demograf              -              Geograf → różni ich przestrzeń

bierze dane                             potrafi przenieść

statystyczne                             te dane na mapę

Jakie metody badawcze? Raz ustalony sposób badania

- m. analiza statystyczna i matematyczno – statystyczna (zjawiska ilościowe)

- m. kartograficzna i kartometryczna (dane przenosimy na mapę) to mapa jest źródłem informacji

- badania terenowe: obserwacje, wywiady, ankietowa

- porównywanie zjawisk przestrzennych

- wykazywanie związków przyczynowych zjawisk

Podstawowe kierunki badań:

- chronologiczny (regionalny) – uznaje się właściwości jednostek kartograficznych wydzielanych, np.: od najniższej do najwyższej jednostki fizyczno – geograficznej

- środowiskowy (ekologiczny) – relacje środowiska geograficznego a ludnością, wpływ rozwoju ludności na przemiany użytkowania

- analityczno – przestrzenny – przestrzenne właściwości zbiorowisk ludzi i zjawisk

- elektryczny – (łączy 3 wyżej) najczęściej używany

PROBLEMATYKA BADAWCZA GEOGRAFII LUDNOŚCI

Najogólniej można podzielić na 4 zasadnicze części, z których każda dzieli się następnie dalej:

- problemy ogólnoteoretyczne

              + założenia metodologiczne

              + techniki oraz metody badań i przedstawianie wyników

              + historia rozwoju dyscypliny

- rozmieszczenie ludności

              + rozmieszczenie i gęstość w powiązaniu z rozwojem ekumeny (ukł. strefowe)

              + rozmieszczenie i gęstość w powiązaniu z ukł. osadniczym

+ syntetyczne miary rozmieszczenia ludności – miary centro graficzne, modele grawitacji, potencjału, miary koncentracji

- dynamika ludności

              + ruch naturalny – urodzenia, zgony i ich przyczyny, przyrost naturalny

              + migracje

              + ogólne zmiany ludności i wzajemne proporcje składników zmian

- struktura ludności

              + cechy fizyczne – struktura płci i wieku, struktura rasowa

              + cechy społeczno – ekonomiczne

Podstawowe źródła statystyczne:

- rocznik statystyczny mały i duży

- demograficzny rocznik

+ powszechne spisy ludności (NSP)

+ ewidencja bieżąca ludności i sprawozdawczość

+ inne, np.: specjalne badanie metodą reprezentacyjną, materiały wtórne (np.: PESEL), ZUS, karta obywatela (cenzus)

ludność de facto – obecna w momencie spisu

ludność de jure – zamieszkała wg zameldowania faktycznego

Dla spisu jest ważny czas (rachmistrz prowadzi spis)

Moment krytyczny spisu do którego zostaje wszystko spisane, konkretna data, np.: 4.12 23:59

Cechy spisu:

-powszechność (dopiero w czasach nowożytnych)

- określony czas (jednoczesność) najczęściej trwa 2 tygodnie minimum

- imienność (spisana z imienia i nazwiska, kontakt bezpośredni)

Szwecja co 5 lat

USA co 10 lat

Spis w krajach gdzie są nomadzi, są często liczeni kilkakrotnie

W Turcji dopisywali

1789r. I spis 1dom = 1 dym = 4-5 osób

W zaborze ruskim 1 spis

W zaborze Pruskim kilka

W zaborze austryjackim:

- 1840 - niedoskonały

- 1857 - historycy dopuszczają do korzystania

- 1869 - nowoczesny

- 1880 │ oprócz ludności, struktura narodowości, wyznaniowa

- 1890 │

- 1900 │  bardzo dokładne

- 1910 │- ostatni w zaborze austryjackim

Spisy polskie

- 1921 - struktura narodowościowa i wyznaniowa

- 1931

- 1946 (wojenny) – spis sumaryczny (nie powszechny) ile osób w granicach Polski

- 1950 – powszechny w grudniu

- 1960

- 1970 – era Gierkowska

- 1978 – stan wojenny

- 1988 – rok przed zmianą systemu

- 2002 – 20 maja

- 2011 – też w maju

16.10.2010

WYKŁAD 2

- informacje w spisach zmieniają się, żadnych informacji o bezrobotnych

2011r.

spis próbny od kwietnia do maja gmina Kościelisko – pierwszy z zaleceniami z Brukseli, pierwszy po wstąpieniu do Unii Europejskiej, dobrowolność: typ związku, wyznanie, kobiety – liczba urodzonych dzieci czy planują. NOWE: nie ma formularzy papierowych, wszystko elektronicznie

+ samo spis internetowy, drogą losowania → wywiad telefoniczny, przez rachmistrza z respondentem

EWIDENCJA BIEŻĄCA LUDNOŚCI I SPRAWOZDAWCZOŚĆ

- księgi meldunkowe

- statystyki nie obejmowały ludzi bezdomnych (duża liczba)

- ewidencja bieżąca stała

- rejestracja ruchu wędrówkowego

- źródła wtórne: PESEL

- metody szacunkowe: interpolacja, ekstrapolacja

+ jest podstawą wszelkich badań

ROZWÓJ LUDNOŚCI NA ŚWIECIE

- nie jest znana dokładna obecnie liczba ludności, obecnie obejmują 98% populacji

- spis nie obejmuje wszystkich miejsc

+ do 1650r. opiera się na badaniach archeologów i historyków, ocena jest dokonywana na podstawie użytków rolnych

+ 1650-1900 – Carr Sanders: Szacunek

-          8000lat p.n.e. – 1650 – powolny przyrost

-          1650 – 1950 – szybki przyrost ludności

-          od 1950 – dynamiczny „eksplozja demograficzna”

Najludniejsze kraje świata:

1. Chiny                            6. Pakistan

2. Indie                            7. Bangladesz

3. USA                                          8. Rosja

4. Indonezja                            9. Nigeria

5. Brazyla                            10. Japonia

33. Polska

Najludniejsze kraje Europy:

1. Rosja                            6. Włochy

2. Niemcy                            7. Ukraina

3. Turcja                            8. Hiszpania

4. Francja                            9. Polska

5. W. Brytania

Różne rodzaje przedstawiania dynamiki rozwoju ludności:

- eksplozja Edward Roset związane z rozwojem medycyny, spadek zgonów

Jakie czynniki wpływają na rozmieszczenie ludności:

- środowisko geograficzne (naturalne)

- czynniki przyrodniczo – geograficzne (klimat, gleby, rzeźba, wys. n.p.m., odległość od morza, zasoby mineralne)

- czynniki społeczno – ekonomiczne (stopień rozwoju kraju, regionu, typ i poziom zagospodarowania, rozwój techniki, planowa polityka państwa)

(Staszewski) ludzie zamieszkują na wysokości 200m n.p.m. – większość

+ zmniejsza się liczba wraz z wysokością

+ są obszary gdzie jest odwrotnie np.: Brazylia

+ zwrócił uwagę, że większość ludności  w pasie nadmorskim do 150km

+ słabo zaludnione są centra kontynentów szczególnie Afryki

- duży wpływ na rozmieszczenie ludności miało wydobycie węgla kamiennego

- im wyższy poziom rozwoju gospodarczego tym wyższy wzrost ludności

- delta Nilu to rolnictwo skupia ludność, oraz Chiny

Bariery:

- deficyt światła (dnie i noce polarne)

- termiczne (za ciepło, za zimno)

- wodna (opady deficyt)

- grawitacyjna (ciśnienie atmosferyczne)

Przyczyny związane są z:

- ekumena (obszar trwale zamieszkały)

- anakumena (obszar niezamieszkały i nie zagospodarowany)

- subekumena (zasiedlony tylko częściowo)

Tryby życia:

- osadniczy, koczowniczy, wędrowny, osiadły,

- nomadyzm – ciągła wędrówka, ciągła zmiana miejsca zamieszkania, poszukiwanie pastwisk, oazy (tereny pustynne, półpustynne, Mongolia, Afryka, Płw. Arabski)

- półnomadyzm – dane plemię posiada stałe domy (osady), przez część roku poszukują wędrują

- transhumancja – stała wieś rolnicza, część ludności – głownie mężczyźni wraz ze stadami zwierząt idą w góry na wypas (Alpy w Europie, Polska – Podhale, Beskid Niski, Bieszczady) zmiana proporcji w czasie, dłużej nomadzi

- migracje sezonowe (okresowe) – związane z rolnictwem, budownictwem, zbieraniem (lipiec-wrzesień) budownictwo - latem

- migracje wahadłowe – związane z dojazdem do pracy, szkół, w ujęciu dobowym, każde miasto, region ma ludność (cyklu) dzienną i nocną, zmienia się liczba i rozmieszczenie ludności (ok. 62tys. ludzi dojeżdża do pracy do Krakowa, ok. 150-200tys. studentów na wszystkich uczelniach)

Rodzaje prezentacji liczby ludności:

- metoda kropkowa – punktowa, topograficzna, kartograficzny, tam gdzie miasto

- metoda koncentracji przestrzenne – mapa potencjału

Błędy w przedstawianiu gęstości zaludnienia:

- wykonywanie map w postaci kartodiagramów i kartogramów, nie wykonujemy ba podawane są w liczbach bezwzględnych (gęstość zaludnienia na mapie kartogram może być modyfikowany)

3 obszary koncentracji:

1.      główne obszary koncentracji

2.      szczególne obszary koncentracji

3.      obszary niezamieszkane

Rozmieszczenie ludności na świecie (koncentracja):

- wschodnio – azjatycki (Chiny, Japonia, Korea Pn., Tajwan) ¼ ludności świata 1,5mld  osób

- region indyjski i indonezyjski (południowo – azjatycki) – Indie 1,25mld ponad 20%, Bangladesz, Siri Lanka, Pakistan (8% indonezyjski), Indonezja, Filipiny, Jawa, Sumatra 0,5mld

- północno – amerykański (północno – wschodnie USA i północno – wschodnia Kanada)

- północno – europejski (W. Brytania, Niemcy, 13% świata w dużych aglomeracjach miejskich,)

- występują regiony bezludne, słabo zaludnione (duże obszary pustynne, wysokogórskie, Gobi, Sahara, Tybet, Nepal)

- zlodowacone (Antarktyda, Grenlandia)

- rozległe obszary tundry i tajgi (Syberia, Alaska, Kanada)

- rozległe obszary równikowe (dorzecze Amazonki, Nowa Gwinea)

+ im większa jednostka tym większe uśrednienie

...