DESMOND MORRIS DLACZEGO PIES MERDA OGONEM O czym m�wi nam zachowanie psa (PRZE�O�Y�A KRYSTYNA CHMIEL) SCAN-DAL WST�P W dziejach ludzko�ci tylko dwa gatunki zwierz�t mog�y swobodnie porusza� si� po naszych domach: koty i psy, z tym �e dawniej nieraz zabierano zwierz�ta gospodarskie dla bezpiecze�stwa na noc pod dach, ale by�y zawsze trzymane w jakiej� zagrodzie lub na uwi�zi. W czasach bardziej nam wsp�czesnych trzymamy w domach inne zwierz�ta, na przyk�ad rybki w akwariach, ptaki w klatkach, gady w terrariach �jednak zawsze w zamkni�ciu, oddzielone od nas szk�em lub kratami. Tylko psom i kotom wolno biega� po pokojach � prawie wsz�dzie, gdzie zechc�. Te bowiem zwierz�ta ciesz� si� specjalnymi wzgl�dami na mocy zawartego dawno uk�adu. Z przykro�ci� trzeba stwierdzi�, �e przewa�nie to my nie dotrzymujemy warunk�w tego uk�adu. Nie da si� ukry�, �e koty i psy okaza�y si� bardziej od nas lojalne i godne zaufania. Nawet te rzadkie sytuacje, kiedy atakuj� nas, drapi�c lub gryz�c, b�d� te� kiedy od nas uciekaj�, s� zwykle spowodowane ludzk� g�upot� lub okrucie�stwem. Gdy�, o wstydzie, one dotrzyma�y tej wielowiekowej umowy! �Umowa" mi�dzy cz�owiekiem a psem zosta�a zawarta oko�o 10 000 lat temu. Gdyby sporz�dzono j� na pi�mie, zawiera�aby stwierdzenia, �e w zamian za �wiadczenie nam pewnych us�ug zapewniamy psu po�ywienie, wod�, dach nad g�ow�, nasze towarzystwo i opiek�. Wachlarz us�ug �wiadczonych przez psy jest natomiast du�o szerszy i bardziej r�norodny. Wymagamy od nich, aby pilnowa�y naszych dom�w, broni�y nas w niebezpiecze�stwie, pomaga�y w polowaniach, t�pi�y szkodniki i ci�gn�y nasze sanki. Specjalnie wytresowane psy potrafi� tak�e przenosi� w pyskach ptasie jaja bez uszkodzenia skorupek, wykrywaj� w�chem trufle lub narkotyki w baga�ach pasa�er�w linii lotniczych, prowadz� niewidomych, ratuj� zasypanych w lawinach, tropi� zbieg�ych przest�pc�w, uczestnicz� w wy�cigach, lataj� w kosmos i popisuj� si� urod� na wystawach. Czasem jednak wierne psy dawa�y si� ludziom wykorzystywa� do barbarzy�skich cel�w. Gdy dzisiaj m�wimy o �psach wojny", mamy na my�li najemnik�w, kt�rzy manifestuj�c swoj� m�sko��, specjalizuj� si� w zabijaniu i torturowaniu. Nazwa ta jednak pochodzi od ps�w specjalnie tresowanych do atakowania pierwszej linii nieprzyjacielskiej armii. M�wi o nich Szekspir, wk�adaj�c w usta Marka Antoniusza zwrot: �Spu��cie z �a�cuch�w brytany wojny". Ju� bowiem w czasach rzymskich Galo wie u�ywali do walki ps�w w obro�ach naje�onych ostrymi jak brzytwa no�ami. Psy te, wypuszczane przeciwko rzymskiej konnicy, sia�y w jej szeregach pop�och, gdy� kaleczy�y koniom nogi. Niestety, tak�e obecnie mamy do czynienia z psami bojowymi. Wprawdzie walki ps�w s� oficjalnie zakazane, ale dla potrzeb hazardu b�d� zaspokojenia sadystycznych instynkt�w niekt�rych ludzi wci�� szczuje si� na siebie specjalnie tresowane psy. To, �e praktyki te zosta�y �zepchni�te do podziemia", nie oznacza bynajmniej, �e nie istniej�. Z kolei w niekt�rych pa�stwach Wschodu psy s� cenionym artyku�em konsumpcyjnym. Nie by�a to nigdy g��wna forma ich u�ytkowania i stopniowo staje si� coraz mniej popularna. Najbardziej upowszechniona by�a w Chinach. W j�zyku chi�skim wyraz �ch�w" oznacza� zar�wno ras� �mi�snych ps�w", jak i potoczne okre�lenie po�ywienia w og�le. Na szcz�cie i tam wiele ps�w nie trafi�o do garnka, gdy� okaza�y si� bardziej przydatne do innych cel�w. Niepo��danym skutkiem ubocznym du�ej popularno�ci tych zwierz�t we wszystkich zbiorowo�ciach ludzkich sta� si� wzrost liczby ps�w bezpa�skich. W niekt�rych regionach wa��saj�ce si� stada tych zdzicza�ych, �ywi�cych si� padlin� czworonog�w wyrobi�y z�� reputacj� wszystkim przedstawicielom gatunku. Typowym tego przyk�adem s� �psy pariasy" z Bliskiego Wschodu, kt�re z przyjaci� cz�owieka sta�y si� czym� wr�cz przeciwnym. W niekt�rych religiach pies jest uwa�any za zwierz� �nieczyste". Sam wyraz �pies" wchodzi w sk�ad wielu przekle�stw i obelg, takich jak �psiakrew", �psiama�", �parszywy pies" czy ��cierwo sobacze". W niekt�rych grupach etnicznych, zw�aszcza w kr�gu wyznawc�w islamu, ju� ma�ym dzieciom wpaja si� pogard� do ps�w, kt�r� p�niej trudno wykorzeni�. W zachodnim kr�gu kulturowym sta�o si� inaczej. Dawne obowi�zki ps�w straci�y na znaczeniu, natomiast pojawi�y si� nowe. Oczywi�cie, nadal wiele ps�w wykonuje niezmiernie odpowiedzialne zadania, ale liczebn� przewag� maj� ju� psy �towarzysze cz�owieka". Zjawisko to idzie w parze z rozwojem wielkich miast i powstaniem nowego typu cz�owieka � �mieszczucha". W �rodowisku wielkomiejskim psy u�ytkowe maj� niewielkie pole do popisu, ale cz�owieka i psa ��czy ju� tak silna wi�, �e nikt nie bierze nawet pod uwag� mo�liwo�ci wyeliminowania go z �ycia spo�eczno�ci ludzkiej. Wskutek tego, od czasu rewolucji przemys�owej, pojawi�o si� wiele nowych psich ras. Ustanowiono wtedy wzorce rasowe i zacz�to urz�dza� wystawy. Rozwin�� si� ca�y �przemys�" towarzysz�cy wystawom ps�w rasowych. W tym samym czasie rodzi�o si� coraz wi�cej kundli. W�a�ciciele tych ps�w to ludzie, kt�rzy chc� po prostu mie� wiernego przyjaciela, a w pogardzie maj� szlachetne rasy. Zarzucaj� im, �e zosta�y sztucznie wytworzone, maj� nienormalne proporcje, a rozmna�anie w bliskim pokrewie�stwie doprowadzi�o je do degeneracji. Posiadacze ps�w rasowych nie zgadzaj� si� z tym, dowodz�c, �e tylko cenne, rodowodowe okazy zas�uguj� na troskliw� opiek� odpowiedni� do ich potrzeb. Ich zdaniem ludzie trzymaj�cy kundle przyczyniaj� si� do mno�enia zgraj bezdomnych w��cz�g�w, zanieczyszczaj�cych miejsca publiczne i kalaj�cych dobre imi� psiego rodu. Gdyby za� wszystkie psy mia�y rodowody hodowlane, nie wzbudza�yby niech�ci, a z powodu swojej warto�ci by�yby bardzo cenione. W obu tych skrajnych pogl�dach tkwi ziarno prawdy. Praca hodowlana posun�a si� tak daleko, �e dosz�o do swoistego �przerasowania" niekt�rych ps�w, a w jego efekcie � do stan�w patologicznych. Tak wiec psy o kr�tkich nogach, a d�ugim tu�owiu s� szczeg�lnie podatne na wypadanie dysku. Sp�aszczenie cz�ci twarzowej poci�ga za sob� trudno�ci w oddychaniu, a innym cechom typowym dla danych ras towarzysz� schorzenia oczu lub staw�w biodrowych. Hodowcy tych ras w obawie przed utrat� popularno�ci ukrywaj� wady, nasilaj�ce si� w kolejnych pokoleniach. Zjawisko jest tym bardziej niekorzystne, �e post�p w pracy hodowlanej prowadzi do dalszego przerysowania cech uwa�anych za typowe. Jeszcze sto lat temu buldogi mia�y stosunkowo d�ugie nogi, a jamniki du�o kr�tszy tu��w. To tylko dwa przyk�ady ras, w kt�rych prowadzono selekcj� na jedn� cech�, a� rozwin�a si� w stopniu utrudniaj�cym �ycie jej nosicielom. Ale i te psy mo�na by �atwo doprowadzi� do pierwotnego wzorca, gdyby pozosta�y nadal psami u�ytkowymi. Nie straci�yby przy tym nic ze swojej urody, a zyska�yby na zdrowiu i wytrzyma�o�ci. Tym sposobem �atwo mo�na by uporz�dkowa� sprawy ps�w rasowych. Z miesza�cami sprawa jest trudniejsza. Faktem jest, �e wielu w�a�cicieli opiekuje si� nimi bardzo troskliwie, niemniej jednak cz�sto si� zaniedbuje te zwierz�ta z powodu ich znikomej warto�ci handlowej. Szczeni�ta sprzedaje si� za grosze b�d� rozdaje, a cz�sto te� bywaj� porzucane lub maltretowane. Tylko do jednego schroniska dla zwierz�t Battersea w Londynie trafia co roku oko�o dwudziestu tysi�cy bezdomnych ps�w, z kt�rych siedemdziesi�t sze�� procent to miesza�ce. Wielu psom uda�o si� znale�� nowych w�a�cicieli, ale jeszcze wi�cej trzeba by�o u�pi�. Szacuje si�, �e w samej tylko Wielkiej Brytanii codziennie u�mierca si� dwa tysi�ce ps�w! Trudno znale�� metod� bezpo�redniego przeciwdzia�ania takim sytuacjom. Nadziej� mo�na pok�ada� najwy�ej w og�lnej zmianie stosunku do zwierz�t. Wyj�tkowo niewdzi�cznym zadaniem, jakie pies musi pe�ni�, jest zaspokajanie ludzkiej potrzeby agresji i dociekliwo�ci naukowc�w. Wi��e si� to dla psa z cierpieniem. Ludzie uwielbiaj� swoje z�e humory wy�adowywa� zgodnie z hierarchi� spo�eczn�. Tak wi�c szef �ustawia" swoich podw�adnych, ci z kolei wy�ywaj� si� na ni�szych rang�, tamci na jeszcze ni�szych, od kt�rych ni�ej na drabinie spo�ecznej znajduj� si� ju� tylko ich ufne psy. No, a bitemu czy kopanemu psu trudno zrozumie�, �e odbija si� na nim rykoszetem zgry�liwa uwaga wypowiedziana gdzie� w biurze. Czasem za� �odreagowanie" na psach przykro�ci doznanych w miejscu pracy przybiera wr�cz nieprzyzwoite rozmiary. Tylko brytyjskie Towarzystwo Opieki nad Zwierz�tami rejestruje corocznie oko�o czterdziestu tysi�cy przypadk�w zn�cania si� nad psami. Niewiarygodnie wiele okrucie�stw pope�niono r�wnie� w imi� nauki. Usprawiedliwieniem zadawanych psom cierpie� mia� by� post�p nauki. W rzeczywisto�ci wi�kszo�� bolesnych do�wiadcze� przeprowadzonych na psach nie zwi�kszy�a zbyt wydatnie og�lnej sumy ludzkiej wiedzy. Tego rodzaju do�wiadczenia mia�y pewne walory poznawcze w pocz�tkowym okresie rozwoju medycyny, fizjologii czy zoologii, ale obecnie ich przydatno�� jest znikoma. Zwierz�ta o tak du�ej wra�liwo�ci nerwowej jak psy powinno si� wi�c pozostawi� w spokoju, tylko trudno przekona� o tym kogo trzeba. W�a�nie wy�ej wymienione przyczyny sk�oni�y mnie do napisania tej ksi��ki. Chcia�em w niej udowodni�, jak dzi�ki prostej, bezpo�redniej obserwacji lub nieszkodliwym eksperymentom mo�na zrozumie� te zwierz�ta i doceni� ich wyj�tkowe zalety. Psy maj� nam naprawd� wiele do zaoferowania! Towarzysz� nam zar�wno w zabawie, jak i wtedy, gdy doskwiera nam samotno�� i jeste�my pogr��eni w smutku. Dbaj� o nasze zdrowie, wyci�gaj�c nas na d�ugie spacery. Uspokajaj� nas, kiedy jeste�my rozdra�nieni czy pe�ni niepokoju i napi�cia. I przy tym wszystkim nadal pe�ni� swoje tradycyjne obowi�zki, spo�r�d kt�rych dwa s� najwa�niejsze: ostrzeganie nas przed wtargni�ciem intruz�w na nasz teren oraz obrona przed bezpo�redni� napa�ci�. Ludzie, kt�rzy nie lubi� ps�w, sami nie wiedz�, co trac�. Tak samo zreszt�...
Lapageria